علت، علائم و بهترین روش‌های درمان خشکی واژن

خشکی واژن مشکلی رایج است. بسیاری از زنان پس از یائسگی این مسئله را تجربه می‌کنند و به دنبال راه حلی برای درمان خشکی واژن خود می‌گردند. افزون بر این، زنانی که به منظور پیشگیری یا درمان سرطان، تخمدان‌های خود را برداشته‌اند، به خشکی واژن مبتلا می‌شوند. بیماری خشکی واژن را به نام‌ واژینیت آتروفیک (atrophic vaginitis) یا آتروفی واژن و سندرم ادراری تناسلی یائسگی (genitourinary syndrome of menopause) نیز می‌شناسند.

علائم خشکی واژن

درد حین رابطه جنسی، سوزش و خارش واژن و ترشحات غیر طبیعی، از علائم خشکی واژن هستند. از نشانه‌های دیگر خشکی واژن تکرر ادرار یا درد هنگام ادرار است. البته، خشکی واژن ممکن است در بعضی از افراد هیچ علامتی نداشته باشد.

خوشبختانه روش‌های درمانی مؤثری برای خشکی واژن وجود دارد. اگر به خشکی واژن مبتلا هستید، برای انتخاب درمان مناسب، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید.

علت خشکی واژن

هورمون استروژن عامل مرطوب بودن واژن، حفظ ضخامت و خاصیت ارتجاعی دیواره آن است. براساس نتیجه تحقیقات، عامل اصلی خشکی واژن، کاهش استروژن در بدن است. کاهش سطح استروژن ممکن است موقت یا دائمی باشد. در موارد زیر سطح استروژن در بدن شما کاهش می‌یابد:

• یائسگی (یک سال بعد از آخرین قاعدگی)
• بعد از عمل جراحی برداشتن تخمدان‌ها، شیمی درمانی یا پرتو درمانی ناحیه لگن برای درمان سرطان
• پس از زایمان و در دوران شیردهی (وقتی میزان شیردهی کمتر شود یا به طور کامل قطع شود، تولید استروژن در بدن به حالت طبیعی بر می‌گردد.)
• هنگام مصرف برخی از داروهای خاص مانند دانازول (Danazol)، مدروکسی پروژسترون (medroxyprogesterone)، لوپرولاید (leuprolide) یا نافارلین (nafarelin)، استروژن بدن کاهش می‌یابد. معمولاً بعد از قطع مصرف این داروها، سطح استروژن به حالت طبیعی باز می‌گردد.

عوارض خشکی واژن

خشکی واژن می‌تواند منجر به افزایش ریسک ایجاد مشکلات دیگری مانند موارد زیر شود:

• افرایش احتمال ابتلا به عفونت قارچی یا باکتریایی واژن
• ایجاد زخم یا ترک در دیواره‌های واژن
• ایجاد درد هنگام رابطه جنسی که می‌تواند منجر به ایجاد مشکل در رابطه بین شما و همسرتان شود
• افزایش احتمال ابتلا به عفونت مجاری ادراری

درمان خشکی واژن

درمان‌های مختلفی برای خشکی واژن وجود دارد. یکی از این درمان‌ها، مصرف روزانه ژل بهداشتی بانوان است که بدون نیاز به نسخه، می‌توانید آن‌ها را از داروخانه تهیه کنید، اما روش‌های درمانی دیگر را باید پزشک شما برایتان تجویز کند، مانند:

کرم استروژن واژینال،‌ قرص خوراکی استروژن به نام اسپمیفن (ospemifene)، قرص استروژن واژینال به نام پراسترون (prasterone) یا دی هیدرواپی‌اندرسترون (DHEA) و حلقه استروژن واژینال.

معمولاً تأثیر این درمان‌ها موقتی است و وقتی مصرف داروها را قطع کنید، علائم بیماری بر می‌گردند. درمان قطعی خشکی واژن وقتی است که تخمدان‌ها دوباره استروژن بیشتری را تولید کنند.

مرطوب کننده‌ها و روان کننده‌های واژن (لوبریکانت)

روان کننده‌ها و مرطوب کننده‌های واژن حاوی هیچ هورمونی نیستند و تقریباً هیچ‌گونه اثرات جانبی‌ روی بدن شما ندارند. هرچند ممکن است پس از مصرف مرطوب کننده‌ها و روان کننده‌ها برای درمان خشکی واژن، عوارض جانبی موضعی‌ نظیر خارش یا احساس سوزش داشته باشید.

1) لوبریکانت‌ها

لوبریکانت‌ها برای کاهش اصطکاک و درد ناشی از خشکی در هنگام رابطه جنسی طراحی ‌شده‌اند. برای استفاده از لوبریکانت، قبل از رابطه جنسی، مقدار مناسبی از آن را داخل واژن، روی آلت تناسلی یا انگشتان شریک جنسی خود بریزید. می‌توانید روان کننده‌ها را روی یک یا هر سه قسمت اشاره شده استفاده کنید.

لوبریکانت‌های بر پایه روغن

تأثیر محصولاتی که به عنوان لوبریکانت‌های واژن فروخته می‌شوند، بسیار بیشتر از لوبریکانت‌هایی مانند وازلین (petroleum jelly) است که به این منظور طراحی نشده‌اند. علاوه بر این، لوبریکانت‌های پایه روغنی ممکن است، سبب پاره شدن کاندوم لاتکس یا دیافراگم ضد بارداری شوند و در نتیجه، احتمال بارداری و ابتلا به بیماری‌های مقاربتی را افزایش دهند.

وازلین، روغن بچه و روغن معدنی از جمله لوبریکانت‌های بر پایه روغن هستند. بنابراین، بهتر است همراه محصولات بر پایه روغن، به جای کاندوم‌های لاتکس و دیافراگم‌های ضد بارداری از کاندوم‌های پلی اورتان (Polyurethane) استفاده کنید.

لوبریکانت‌های بر پایه آب یا سیلیکون

می‌توانید همراه کاندوم لاتکس یا دیافراگم از لوبریکانت‌هایی که با آب یا سیلیکون ساخته‌ شده‌اند، استفاده کنید. این نوع لوبریکانت‌ها در صورتی که از برند معتبری باشند، آسیبی به کاندوم لاتکس وارد نمی‌کنند. اگر به محصولات لوبریکانت بر پایه آب دسترسی ندارید، یکی از گزینه‌های طبیعی که می‌تواند جایگزین آن باشد، آلوئه‌ورای خالص است. سعی کنید این لوبریکانت را از برند معتبری تهیه کنید تا مطمئن باشید حاوی ترکیبات مضاعف یا الکل نیست.

لوبریکانت‌های طبیعی برای رفع خشکی واژن

معمولاً روغن‌ زیتون، روغن نارگیل، روغن آووکادو یا روغن بادام زمینی به راحتی در دسترس هستند و می‌توانید هنگام رابطه‌ جنسی از آن‌ها به عنوان روان کننده استفاده کنید.

نکته مهم این است که بنا به دلیلی که پیش‌تر خواندید، نباید از روغن‌های طبیعی به همراه کاندوم لاتکس یا دیافراگم استفاده کنید. اگر از کاندوم لاتکس یا دیافراگم استفاده می‌کنید، لوبریکانت‌های بر پایه آب یا سیلیکون انتخاب بهتری هستند.

2) مرطوب کننده‌های واژن

مرطوب کننده‌های واژینال برای حفظ مؤثرتر رطوبت بافت‌های واژن طراحی شده‌اند. برای تأثیر ماندگارتر بهتر است حدوداً سه بار در هفته از مرطوب‌کننده استفاده کنید. قبل از خرید حتماً مشخصات محصول را بخوانید و از مرطوب کننده بودن آن مطمئن شوید.

از لوسیون‌ها و مرطوب کننده‌های دست و بدن نباید برای کاهش خشکی واژن استفاده کنید. زیرا ممکن است سبب تحریک و سوزش بافت واژن شوند.

3) استروژن واژینال

استروژن واژینال یکی از مؤثرترین روش‌های درمان خشکی واژن است. اگر مصرف لوبریکانت‌ها و مرطوب کننده‌ها به قدر کافی در کاهش علائم خشکی واژن مؤثر نبود، برای درمان با استروژن واژینال به پزشک مراجعه کنید.

برخی از زنان، نگران عوارض جانبی احتمالی مصرف هورمون هستند. در حالی که در درمان خشکی واژن با کرم، قرص و حلقه واژینال، دوز بسیار پایینی از استروژن استفاده می‌شود. هنگام استفاده موضعی استروژن در ناحیه واژن، مقدار کمی از آن جذب خون می‌شود.

اما وقتی داروها به طور منظم استفاده شوند، میزان استروژن خون افراد در حال درمان با زنان یائسه‌ای که از استروژن واژینال استفاده نمی‌کنند، برابر می‌شود. در نتیجه، عوارض جانبی درمان استروژن واژینال در مقایسه با سایر محصولات حاوی استروژن (مانند قرص‌های ضد بارداری، هورمون درمانی یائسگی) بسیار کمتر است.

لخته شدن خون، سرطان پستان و حمله قلبی از عوارض جانبی مصرف استروژن است که گاهی افراد نگران آن هستند.

انواع محصولات استروژنی واژینال

کرم استروژن

کرم استروژن با وسیله‌ای به نام اپلیکاتور وارد واژن می‌شود. (اگر استفاده از اپلیکاتور برایتان سخت است، می‌توانید از انگشتان خود -پس از شستشوی صحیح- کمک بگیرید.) معمولاً لازم است تا دو هفته هر روز از کرم استفاده کنید. پس ‌از آن، هفته‌ای یک یا دو بار باید کرم را مصرف کنید.

گاهی ممکن است نیاز باشد داروی هورمونی دیگری به نام پروژستین را نیز استفاده کنید. علت این امر جلوگیری از رشد دیواره داخلی رحم و پیش سرطانی یا سرطانی شدن آن است. پزشک شما تشخیص می‌دهد که به مصرف پروژستین نیاز دارید یا خیر. میزان و زمان دقیق مصرف کرم را نیز پزشک تعیین خواهد کرد.

کپسول یا قرص استروژن

استروژن واژینال موضعی، قرص یا کپسول کوچکی است که آن را داخل واژن قرار می‌دهند. این قرص‌ها داخل یک اپلیکاتور یک‌بار مصرف قرار دارند. معمولاً لازم است که این قرص‌ها را تا دو هفته و هر روز استفاده کنید. پس ‌از آن، هفته‌ای دو بار باید آن را مصرف کنید.

در ابتدا، استفاده از اپلیکاتور برای برخی از زنان دشوار و ناخوشایند است. خشکی واژن این موضوع را بدتر می‌کند. اگر شما هم دچار این مشکل هستید، از پزشک خود بخواهید نوع دیگر استروژن واژینال را برایتان تجویز کند.

حلقه استروژن واژینال

حلقه استروژن واژینال (با نام تجاری Estring) حلقه‌ای منعطف است که داخل واژن قرار داده می‌شود. این حلقه باید هر سه ماه یک بار، تعویض شود. حلقه استروژن همیشه داخل واژن است و نیازی نیست موقع رابطه جنسی یا حمام کردن آن را در بیاورید. این حلقه، گاهی در زنانی که تجربه عمل هیسترکتومی (برداشتن رحم) را داشته‌اند، بیرون می‌آید.

نوعی متفاوت از حلقه استروژن با نام تجاری Femring وجود دارد که برای درمان گر گرفتگی زنان در دوران یائسگی استفاده می‌شود. این نوع حلقه، نسبت به حلقه Estring، استروژن بیشتری را آزاد می‌کند. بنابراین، نباید این دو نوع حلقه را یکسان بدانید. برای انتخاب حلقه مناسب، با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.

چه مدت می‌توانم از استروژن واژینال برای درمان خشکی واژن استفاده کنم؟

استروژن واژینال به دلیل دوز پایین، عوارض جانبی کمی دارد. در نتیجه، احتمالاً می‌توانید به طور نامحدود از آن استفاده کنید. اگرچه، هیچ پژوهش طولانی ‌مدتی روی استروژن واژینال انجام نشده است و اطلاعاتی درباره اثرات مصرف طولانی‌مدت آن وجود ندارد.

اگر سابقه سرطان پستان داشته باشم، مصرف استروژن واژینال برای من خطرناک است؟

اینکه مصرف استروژن واژینال در زنانی که قبلاً سرطان پستان داشته‌اند، تا چه حدی بی‌خطر است، هنوز مورد بحث است. هرچند، مقدار کمی از استروژن از طریق واژن جذب خون می‌شود، اگر سابقه سرطان پستان دارید، با پزشک یا انکولوژیست خود درباره خطرات و مزایای استروژن واژینال صحبت کنید.

4) پراسترون (دهیدرواپی اندروسترون)

پراسترون به نام (dehydroepiandrosterone (DHEA نیز شناخته می‌شود. پراسترون روشی برای درمان خشکی واژن ناشی از یائسگی است. این دارو به شکل شیاف است و باید روزی یک بار داخل واژن استفاده شود. درمان با استروژن واژینال از درمان با پراسترون رایج‌تر است.

دلیل این امر، علاوه بر پژوهش‌های بیشتر درباره استروژن واژینال، مصرف راحت‌تر آن برای بیماران است. با وجود این، پراسترون یک گزینه درمانی برای زنانی است که نمی‌توانند از استروژن استفاده کنند یا درمان‌های دیگر را ترجیح می‌دهند و قادرند هورمون‌های واژینال دیگر را مصرف کنند.

5) اسپمیفن (Ospemifene)

اسپمیفن جزو داروهای تجویزی است. ساختار این دارو مشابه استروژن است،‌ اما اسپمیفن، استروژن نیست. اسپمیفن در بافت واژن مانند استروژن عمل می‌کند. این دارو به شکل قرص است و برای زنانی تجویز می‌شود که برای درمان خشکی واژن دارویی شبیه استروژن می‌خواهند، اما نمی‌توانند یا ترجیح می‌دهند که از داروهای واژینال استفاده نکنند.

گر گرفتگی از عوارض جانبی اسپمیفن است. مصرف اسپمیفن خطر لخته شدن خون و ابتلا به سرطان رحم را نیز افزایش می‌دهد. برای ارزیابی میزان خطر عوارض جانبی اسپمیفن، باید مطالعات طولانی‌تری انجام شود. این دارو در زنانی که سابقه سرطان پستان دارند یا خطر ابتلا به سرطان پستان در آنان بالاست، آزمایش نشده است.

فعالیت جنسی در حین درمان

استروژن واژینال معمولاً طی چند هفته و به سرعت خشکی را درمان می‌کند. اگر رابطه جنسی برای شما ناراحت‌کننده و دردناک نیست، در حین درمان می‌توانید رابطه جنسی داشته باشید. مقاربت می‌تواند با نرم و منعطف نگه داشتن بافت واژن، کمک‌کننده هم باشد. اگر با وجود درمان خشکی واژن،‌ رابطه جنسی همچنان برایتان دردناک است، با پزشک خود مشورت کنید تا راه‌های درمانی دیگری را برایتان تجویز کند.

سخن پایانی

خشکی واژن پدیده‌ای آزاردهنده است که برای هر بانویی ممکن است پیش بیاید. خوشبختانه، این عارضه به شکل جدی سلامت فرد را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد. اما به علت اینکه می‌تواند فعالیت جنسی را مختل و دردناک کند، بسیاری در صدد درمان آن بر می‌آیند. امروزه روش‌های مختلفی برای درمان خشکی واژن وجود دارد که با توجه به تشخیص پزشک و ترجیحات بیمار می‌توان از را‌ه‌های مختلف بهره گرفت.

تجربه شما

آیا شما خشکی واژن را تجربه کرده‌اید؟ این عارضه چه مشکلاتی در زندگی شما ایجاد کرده است؟ از چه را‌هایی برای درمان استفاده کرده‌اید؟ آیا این راه‌ها مؤثر بوده‌اند؟ اگر تجربه یا اطلاعاتی در این مورد دارید خوشحال می‌شویم که آن‌ها را در قسمت «بیان نظرات» با ما و دیگر خوانندگان در میان بگذارید. لطفاً سؤالات، نظرات و پیشنهادات خود را نیز در این بخش بنویسید تا بیشتر بتوانیم پاسخگوی نیازهای شما عزیزان باشیم.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید