آشنایی با علت خارش پوست و بهترین راه‌های درمان آن

گاهی، بدون هیچ دلیل خاصی پوستتان می‌خارد یا در پشت خود احساس قلقلک دارید. این مشکل ممکن است بر کیفیت زندگی شما اثر بگذارد و حتی خوابتان را مختل کند. بیشتر اوقات، تشخیص علت خارش پوست دشوار است. گاهی علت آن ساده و به لباسی که پوشیده‌اید، مربوط است. اما، خارش پوست ممکن است علامت مشکلات جدی‌تری باشد، مانند بثورات پوستی یا یک بیماری دیگر.

با توجه به علت این مشکل، پوست ممکن است ظاهری عادی داشته باشد یا قرمز، زبر و زمخت یا برآمده شود. متأسفانه، خاراندن مکرر پوست، می‌تواند برآمدگی‌های ضخیمی را روی پوستتان ایجاد کند. بدتر اینکه، گاهی این برآمدگی‌ها خونریزی یا عفونت دارند.

بسیاری از افراد با مراقبت‌هایی نظیر مرطوب‌کردن روزانه، استفاده از پاک‌کننده‌های ملایم و حمام کردن با آب ولرم، تسکین می‌یابند. اما، بهبود درازمدت، نیازمند شناسایی و درمان علت خارش پوست است. ادامه مقاله را بخوانید تا با دلایل خارش پوست و راه های درمان آن آشنا شوید.

علائم همراه با خارش پوست

ممکن است مناطق کوچک و خاصی از پوستتان نظیر دست، پا یا حتی تمام بدنتان دچار خارش شود. این مشکل، گاهی بدون هیچ تغییر قابل ملاحظه‌ای روی پوست رخ می‌دهد و گاهی نیز با علائم زیر همراه است:

• قرمزی پوست
• برآمدگی، لک یا تاول
• خشکی یا ترک پوست
• پوسته‌پوسته شدن یا چربی پوست

گاهی، خارش پوستتان طولانی‌مدت و شدید می‌شود و هرچه آن را مالش یا خراش می‌دهید، شرایط بدتر می‌شود. در این مواقع، خارش پوست بیشتر شده و شما آن را بیشتر می‌خارانید. به این ترتیب، چرخه آزاردهنده خارش آغاز می‌شود که شکستن آن گاهی ممکن است خیلی دشوار باشد. پس بهترین کار این است که علت خارش پوست خود را بیابید و این مشکل را از ریشه حل کنید.

علت خارش پوست

همان‌طور که همه می‌دانیم، درمان خارش پوست، خراشیدن آن نیست. بلکه باید علت خارش را بیابید و برطرف کنید تا به جای درگیر شدن در چرخه معیوب خارش و خاراندن، مشکل را به طور کامل حل کنید. در ادامه دلایل احتمالی خارش پوست را می‌خوانید. برخی بسیار ساده و قابل حل و برخی پیچیده‌تر و نیازمند پیگیری درمانی هستند. اما در هر حال باید علت مشکل خود را پیدا کنید.

1) خشکی پوست

اگر پوستتان خشک باشد، با خارش متوجه خشکی آن می‌شوید. خشکی پوست، به ویژه، در فصل زمستان و در مکان‌هایی که هوا خشک است، بدتر می‌شود. این مشکل با افزایش سن، شایع‌تر می‌شود.

برای تسکین خارش پوست خشک چه کنیم؟

روش‌های ساده‌ای برای تسکین خارش ناشی از خشکی وجود دارد:

• بعد از حمام و در حالی که هنوز پوستتان نمناک است از کرم مرطوب کننده مناسب پوست خشک استفاده کنید.
• مایعات زیاد بنوشید تا بدنتان هیدراته بماند.
• از دستگاه بخور و رطوبت‌ساز استفاده کنید.
• سریع حمام کنید و از استحمام با آب خیلی گرم بپرهیزید.
• از پاک کننده پوست ملایم استفاده کنید.

2) بثورات پوستی

اگر در قسمت‌هایی از بدن خود که دچار خارش است، متوجه بثورات پوستی شدید، احتمالاً مشکل «درون پوست» شماست. در این موارد خارش پوست ممکن است به دلیل عفونت‌های قارچی و باکتریایی مانند زرد زخم و التهاب یا عفونت پیاز موی پوست (فولیکولیت) باشد.

3) حشرات

گاهی خارش پوست به دلیل گزش حشرات است. اگر پشه یا عنکبوت شما را نیش بزند، متوجه آن می‌شوید. اما تشخیص نیش ساس و کنه (که می‌توانند در رختخواب شما پنهان شوند) سخت‌تر است. زیرا جای نیش این حشرات مانند بثورات پوستی به نظر می‌رسد.

بارزترین علامتی که می‌توانید گزش حشرات رختخواب (ساس) را از بثورات پوستی تشخیص دهید، الگوی گزیدگی است. گزش ساس معمولاً به شکل خوشه‌ای است و هر خوشه، بین 3 تا 5 جای گزیدگی به صورت زیگزاگی دارد. نمونه‌ای از اثر گزیدگی ساس را در تصویر زیر مشاهده می‌کنید. البته واکنش پوست تمام افراد به گزیدگی ساس یکسان نیست؛ اما الگوی گزش این حشره اغلب به همین صورت خوشه‌ای و زیگزاگی است.

شپش نیز حشره دیگری است که می‌تواند خارش شدید و ممتد ایجاد کند. اگر در پوست سر یا موی ناحیه تناسلی خود احساس خزیدن و خارش دارید، علت آن ممکن است شپش باشد.

4) درماتیت آتوپیک یا اگزما

در این اختلال، لکه‌های خشک، پوسته‌پوسته یا بثورات برآمده را روی پوست خود می‌بینید. علت اگزما هنوز روشن نیست، اما معمولاً خارش پوست‌ در اگزما شدید است. کودکانی که در خانواده خود سابقه آسم یا حساسیت (آلرژی) دارند، بیشتر ممکن است به اگزما دچار شوند. حساسیت‌های غذایی خاص و خاراندان پوست اگزما را بدتر می‌کند.

5) درماتیت تماسی

این بثورات خارش‌دار ناشی از واکنش به چیزی است که در تماس با پوست شماست. تشخیص علت ایجاد این بثورات گاهی نیازمند بررسی فراوان است. فلزات موجود در جواهراتتان، لوازم آرایشی و بهداشتی و محصولات پاک‌کننده‌ای که استفاده می‌کنید، ممکن است علت درماتیت تماسی شما باشند. پیچک سمی نیز نوعی درماتیت تماسی را ایجاد می‌کند. برای درمان درماتیت تماسی باید از چیزهایی که فکر می‌کنید علت ایجاد آن است، بپرهیزد و سپس، ببینید آیا حس خارش بهتر می‌شود یا نه.

واکنش به موجودات آبزی

بعد از شنا در آب دریا، دریاچه، برکه و اقیانوس نیز می‌توانید دچار خارش پوستی شوید. خارش شناگران بیماری‌ای است که توسط نوعی انگل که در برکه‌ها، دریاچه‌ها و اقیانوس‌ها زندگی می‌کند، ایجاد می‌شود. این انگل زمانی که در حال شنا هستید به پوست شما نفوذ می‌کند. درنتیجه این اتفاق، لکه‌های قرمز روی بخش‌هایی از پوست شما که با لباس شنا پوشیده نشده است، ظاهر می‌شوند. گاهی اوقات نیز این بیماری با ظهور کهیرهای پوستی که به شدت می‌خارند یا تاول، همراه است.

نکته: اگر از موجودات آبزی که باعث ایجاد خارش پوستی شما شده‌اند، دور بمانید، بثورات ایجادشده بدون نیاز به هیچ‌گونه درمان و به صورت خودبه‌خود در طی چند روز تا چند هفته از بین می‌روند.

6) کهیر پوستی

این مشکل اغلب ناشی از حساسیت است. کهیر مانند نوارهای متورمی است که گاه به تنهایی و گاه به شکل خوشه‌ای ظاهر می‌شوند. معمولاً کهیر پوستی با خارش همراه است. استرس، گرما، تعریق ناشی از ورزش یا قرارگرفتن در معرض آفتاب نیز ممکن است کهیر را پدیدار کند.

7) پسوریازیس

در این بیماری، بدن شما سلول‌های پوستی را بیش از اندازه تولید می‌کند. این سلول‌ها در لکه‌های التهابی خارش‌دار روی سطح پوست جمع می‌شوند. علت پسوریازیس، فعالیت بیش از حد سیستم ایمنی است.

8) کلستاز بارداری

از هر 10 زن باردار، بیش از یک نفر با مشکل خارش پوست در دوران بارداری مواجه است. این عارضه در چهار ماه آخر بارداری اتفاق می‌افتد و باعث ایجاد خارش (معمولاً بدون ظهور بثورات پوستی) در همه قسمت‌های بدن ازجمله کف دست‌ها و پاها می‌شود.

9) داروها

گاهی برخی داروها (حتی بدون نشانه‌ای از بثورات و تحریک) در پوست شما خارش ایجاد می‌کنند. اگر خارش زیاد و آزاردهنده باشد، لازم است حتماً با پزشک خود صحبت کنید.

داروهای زیر مسبب بروز خارش شناخته شده‌اند:

• بعضی داروهای ضد فشار خون بالا به نام مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)
• آلوپورینول برای نقرس
•  آمیودارون برای مشکلات ریتم قلب
• قرص‌هایی با نام دیورتیک که نفخ را کاهش می‌دهند
• استروژن
• هیدروکسی اتیل سلولز (در جراحی استفاده می‌شود)
• اوپیوئیدها (داروهای ضد دردی که پزشک تجویز می‌کند)
• سیمواستاتین (Simvastatin) برای درمان کلسترول بالا

10) گاهی خارش پوست به عصب‌های ما مربوط است

هنگامی که سیستم عصبی شما درگیر بیماری است، احتمال دارد سردرگم شود و به طور تصادفی به اعصاب پوست فرمان دهد که خارش را شروع کنند؛ درحالی که هیچ عامل خارجی برای تحریک خارش وجود ندارد. هیچ‌گونه بثورات پوستی هم وجود ندارد؛ اما اگر پوست خود را زیاد بخارانید، ممکن است تحریک شود.

بیماری‌های زیر ممکن است دلیل این مشکل باشند:

• زونا
• ام اس (MS)
• آسیب عصبی
• تومور مغزی
• سکته مغزی

11) گاهی خارش پوست نشانه مشکلات روحی است

اگر با کمک پزشک خود نتوانستید یک علت جسمی برای خارش پوست خود بیابید، ممکن است علت آن در ذهن شما باشد. برخی اختلالات روحی-روانی سبب تمایل فرد به خاراندن یا کندن پوست می‌شوند. این افراد ممکن است احساس کنند زیر پوستشان چیزی در حال خزیدن است. معمولاً در آغاز، هیچ بثوراتی وجود ندارد، اما پوست بعد از خاراندن آسیب می‌بیند. در این موارد خارش پوست ممکن است نشانه‌ای از مشکلات زیر باشد:

• افسردگی
• اضطراب
• اختلال وسواس فکری-عملی
• روان‌پریشی (سایکوز)
• تریکوتیلومانیا (اختلال کندن مو)

12) به ندرت خارش می‌تواند نشانه یک بیماری جدی باشد

اغلب، خارش پوست یک علت ساده و معمولی دارد؛ اما در بعضی موارد، اگر از بین نرود، ممکن است نشانه‌ای از یک بیماری جدی باشد. مانند:

• بیماری کلیوی
• بیماری کبدی
• مشکلات تیروئید
• برخی از سرطان‌ها، به ویژه بیماری هوچکین
• دیابت
• کمبود آهن
• ویروس HIV

گاهی ممکن است خارش، پس از درمان برخی از این بیماری‌ها شروع شود. دیالیز، شیمی درمانی و پرتودرمانی ممکن است خارش پوست را به عنوان عارضه جانبی، به دنبال داشته باشند.

سبک زندگی و درمان خانگی خارش پوست

برای تسکین موقت خارش، این اقدامات خود مراقبتی را امتحان کنید:

از عامل یا شرایط ایجاد خارش دوری کنید

بکوشید علت خارش پوست خود را شناسایی کنید و از موارد یا موقعیت‌هایی که آن را ایجاد می‌کنند، بپرهیزید.

پوشیدن لباس سنگین و خشن، گرمای زیاد اتاق، حمام‌ مکرر با آب گرم یا تماس با یک ماده شوینده، ممکن است باعث بروز یا تشدید حس خارش شود.

به طور مرتب از مرطوب‌کننده استفاده کنید

حداقل یک بار در روز، پوست آسیب‌دیده خود را با کرم مرطوب‌کننده یا آبرسان ضد حساسیت و بدون عطر، رطوبت‌رسانی کنید. اگر دست‌های شما دچار خارش است، پس از هر بار شست‌وشوی آن‌ها، هنگامی که هنوز نم‌دار هستند، از کرم مرطوب‌کننده استفاده کنید.

از کرم، لوسیون یا ژلی استفاده کنید که پوست را خنک و آرام می‌کند

مصرف کوتاه مدت کرم کورتیکو استروئید بدون نسخه، می‌تواند به طور موقت خارش همراه با قرمزی و التهاب پوست را تسکین دهد. همچنین، می‌توانید از لوسیون کالامین یا کرم های حاوی منتول یا کپسایسین یا بی‌حس‌کننده موضعی (مانند پراموکسین) استفاده کنید.

نکته: هر کرم یا پمادی که حاوی کپسایسین است، قابل استفاده بر روی پوست آسیب‌دیده نیست. در صورتی که تمایل به استفاده از خواص این ماده مؤثره دارید، حتماً محصولی را انتخاب کنید که تولیدکننده، مصرف ضد خارش آن را تأیید کرده باشد.

تا حد امکان از خاراندن پوست خود پرهیز کنید

اگر نمی‌توانید از خاراندن پوستتان دست بردارید، ناحیه خارش را بپوشانید. ناخن‌هایتان را کوتاه کنید و شب‌ها دستکش بپوشید. به جای خاراندن، سعی کنید پوست خود را خنک کنید.

حمام کنید یا دوش بگیرید

از آب وان ولرم و نمک حمام (اپسوم)، جوش شیرین، جو دوسر نپخته یا کلوئیدی (نوعی بلغور جو دوسر که آن را کاملاً خرد کرده و مخصوص استحمام تولید می‌کنند) استفاده کنید. برخی از مبتلایان به خارش پوست مزمن می‌گویند که دوش گرم (و نه داغ)، تا چند ساعت از علائم مشکل آنان می‌کاهد. بعضی دیگر می‌گویند دوش آب سرد به بهبود خارش پوستشان کمک می‌کند. می‌توانید هر دو را امتحان کنید تا ببینید کدام‌یک برای شما مؤثر است.

در هر دو حالت (دوش آب گرم یا سرد) حتماً از یک پاک‌کننده ملایم استفاده کرده و از مالیدن شدید پوست خود اجتناب کنید. سپس به طور کامل آن را آبکشی کنید. در پایان، پوستتان را به آرامی خشک و از مرطوب‌کننده استفاده نمایید.

استرس خود را کنترل کنید

استرس ممکن است خارش پوست را بدتر کند. مشاوره، رفتار درمانی، طب سوزنی، مراقبه و یوگا بعضی از راه‌های کاهش استرس هستند.

داروهای ضد آلرژی بدون نسخه را امتحان کنید

بعضی از این داروها، مانند دیفن هیدرامین، ممکن است باعث خواب آلودگی شما شوند. اگر به دلیل خارش پوستتان نمی‌توانید بخوابید، می‌توانید شب‌ها از این دارو استفاده کنید.

از دستگاه بخور و رطوبت‌ساز استفاده کنید

اگر از وسایل گرمایش خانگی استفاده می‌کنید و هوای خانه شما خشک است، حتماً از یک دستگاه بخور و رطوبت‌ساز استفاده کنید تا خارش پوستتان تسکین یابد.

لباس سبک و لطیف بپوشید

این کار پوستتان را خنک نگه می‌دارد و از احساس خارش شما می‌کاهد.

درمان دارویی خارش پوست

درمان خارش پوست بر از بین بردن عامل ایجادکننده آن متمرکز است. اگر درمان‌های خانگی به کاهش و بهبود علائم شما کمک نکرد، پزشک شما ممکن است داروهای نسخه‌ای یا روش‌های درمانی دیگری را توصیه کند. کنترل علائم خارش پوست می‌تواند با چالش‌هایی همراه باشد و ممکن است به درمان طولانی‌مدت نیاز باشد.

• کرم‌ها و پمادهای کورتیکواستروئیدی. اگر پوست شما می‌خارد و التهاب دارد پزشک ممکن است به شما توصیه کند که از کرم یا پماد برای این نواحی استفاده کنید و پس از آن، ناحیه مورد نظر را با پارچه نخی مرطوب بپوشانید. رطوبت به جذب کرم توسط پوست کمک کرده و اثر خنک‌کنندگی دارد. اگر خارش شدید یا طولانی‌مدت دارید، پزشک ممکن است به شما پیشنهاد کند قبل از رفتن به خواب در آب ولرم به‌مدت 20 دقیقه حمام کنید و سپس پماد تریامسینولون 0.025 تا 0.1 % را روی پوست مرطوب بمالید. این کار رطوبت را به دام می‌اندازد و به جذب دارو کمک می‌کند. این روتین را به‌مدت چندین شب، قبل از خواب تکرار کنید.
• سایر کرم‌ها و پمادها. سایر محصولات درمانی که برای تسکین خارش از آن‌ها استفاده می‌شود شامل مهارکننده‌های کلسی‌نورین مانند پروتوپیک و الیدل هستند. داروهای بی‌حسی موضعی مانند کرم کپسایسین نیز ممکن است به تسکین خارش کمک کنند.
• داروهای خوراکی. داروهای ضدافسردگی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) ممکن است در زمینه تسکین بعضی از انواع خارش‌های طولانی‌مدت مفید باشند. فلوکستین و سرترالین دو نوع از داروهای SSRIs هستند. گزینه درمانی دیگر استفاده از داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای مانند دوکسپین است.
• فتوتراپی (نوردرمانی). در این نوع درمان پوست در معرض نوع خاصی از نور قرار می‌گیرد. این روش راهکاری مناسب برای درمان افرادی است که نمی‌توانند داروهای خوراکی مصرف کنند. احتمالاٌ چندین جلسه فتوتراپی برای تحت کنترل درآوردن خارش پوست نیاز است.

چه زمانی برای درمان خارش پوست به پزشک مراجعه کنیم؟

برای درمان خارش پوست، پزشکان بر یافتن علت خارش و از بین بردن آن تمرکز می‌کنند. اگر درمان‌های خانگی علائم را کاهش نداد، پزشکان داروها یا درمان‌های دیگری را توصیه می‌کنند.

در مواردی که خارش پوست شما یک یا چند مورد از شرایط زیر را دارد، حتماً به پزشک یا متخصص پوست مراجعه کنید.

• بیشتر از دو هفته طول کشیده است و با اقدامات خود مراقبتی بهبود نمی‌یابد.
• اگر شدید است و روال روزانه زندگی شما را مختل کرده یا مانع از خواب شما می‌شود.
• به طور ناگهانی پدیدار می‌شود و به آسانی قابل توضیح نیست.
• تمام بدن شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
• اگر با علائم و نشانه‌های دیگر مانند خستگی شدید، کاهش وزن، تغییر در عادات دفع یا مرتبه‌های دفع ادرار، تب یا قرمزی پوست همراه است.

چنانچه این وضعیت علی‌رغم اقدامات درمانی، به مدت 3 ماه ادامه پیدا کرد، حتماً برای بررسی بیماری پوستی به یک متخصص پوست و برای بررسی بیماری‌های دیگر، به یک متخصص داخلی مراجعه کنید.

پرسش‌های متداول

1) آیا خارش بدن به کلیه ربط دارد؟

در بیماری‌های مزمن کلیوی به‌ویژه در مراحل انتهایی، خارش پوست بسیار شایع است. در افراد مبتلا به این وضعیت خارش پوست می‌‌تواند ناشی از خشکی شدید پوست، افزایش غلظت اوره خون و نیز تجمع مواد سمی زیر پوست باشد.

2) آیا خارش بدن از کبد چرب است؟

خارش بدن یکی از شایع‌ترین علائم برخی از بیماری‌های کبدی مانند سیروز کبدی است. در بیماری‌های کبد چرب الکلی و غیرالکی تنها در مراحل پیشرفته بیماری خارش بدن اتفاق می‌افتد.

3) چه زمانی خارش بدن خطرناک است؟

خارش بدن معمولاً امری جدی و خطرناک نیست. اما اگر خارش بسیار شدید باشد یا پس از چند هفته برطرف نشود، بهتر است برای تشخیص علت دقیق بروز آن به پزشک مراجعه کرد.

4) کمبود کدام ویتامین باعث خارش بدن می‌شود؟

کمبود ویتامین‌های B12 و A می‌تواند باعث خارش بدن شود. کمبود آهن نیز در برخی افراد ممکن است منجر به بروز خارش شود.

سخن پایانی

همه ما بارها در طول زندگی خود خارش پوست را تجربه کرده‌ایم. اما گاهی این مشکل طولانی و آزاردهنده می‌شود. همان‌طور که خواندید این مشکل، علت‌های مختلفی دارد و در بیشتر اوقات با تشخیص علت خارش می‌توانید آن را متوقف کنید.

درمان‌های خانگی متعددی برای تسکین خارش وجود دارند و در اغلب موارد مؤثر هستند. مراقبت‌هایی مانند استفاده از دستگاه بخور و کرم مرطوب‌کننده، یا پرهیز از محصولات آرایشی و بهداشتی نامناسب نیز در بهبود خارش پوست مؤثر است. اما اگر روش‌های خانگی برای شما مفید نبودند، باید حتماً برای تشخیص دقیق علت خارش به پزشک مراجعه کنید.

نوبت شما

هدف ما از تهیه‌ این مقاله، کمک به سلامت و افزایش کیفیت زندگی شماست. پس، اگر سؤال یا پیشنهادی در زمینه خارش پوست و علت و درمان آن دارید، در قسمت نظرات آن را مطرح کنید. همچنین خوشحال خواهیم شد اگر تجربیات خود در زمینه کنترل و درمان خارش پوستی را با ما و سایر خوانندگان این مقاله در میان بگذارید.