هر آنچه باید در مورد سرطان پوست بدانید

احتمالاً شنیده‌اید که پرتو فرابنفش خورشید به پوست آسیب می‌رساند و این آسیب می‌تواند به سرطان پوست منجر شود. سرطان پوست یکی از سرطان‌های شایع در ایران محسوب می‌شود. احتمال ابتلا به ملانوما (نوعی سرطان پوست)، تا قبل از 50 سالگی، در مردان بیشتر از زنان است. یکی از دلایل عمده این موضوع، تفاوت در ساختار پوست مردان و زنان است. خوشبختانه این بیماری بسیار قابل پیشگیری است و رعایت چند نکته کوچک که پیچیده و وقت‌گیر نیستند، مانند استفاده از کرم ضد آفتاب، خطر ابتلا به سرطان پوست را کاهش می‌دهد. ما در این مقاله، به معرفی انواع سرطان پوست، راه‌های تشخیص و درمان و شیوه‌های پیشگیری از آن پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

سرطان پوست چیست؟

وقتی سلول‌های بدن، بدون کنترل رشد کنند و تکثیر شوند، باعث به‌وجود آمدن انواع سرطان می‌شوند. تقریباً همه سلول‌های بدن، ممکن است سرطانی شوند. وقتی سلول‌های پوست به طور غیرقابل کنترلی رشد کنند، سرطان پوست ظاهر می‌شود. پرتو فرابنفش خورشید با ایجاد جهش در DNA سلول‌های پوستی، می‌تواند باعث برهم خوردن چرخه طبیعی رشد و تقسیم سلولی شده و سرطان را ایجاد نماید.

انواع سرطان پوست

سرطان پوست یکی از شایع‌ترین انواع سرطان در جهان است و به سه نوع اصلی تقسیم می‌شود:

• کارسینوم یا سرطان سلول پایه‌ای پوست
• کارسینوم یا سرطان سلول سنگفرشی پوست
• سرطان ملانوما

1) سرطان سلول پایه‌ای پوست و سرطان سلول سنگفرشی پوست

این دو نوع رایج‌ترین انواع سرطان پوست هستند که گاهی با عنوان «سرطان پوستی غیر ملانومایی» نیز از آن‌ها یاد می‌شود. این سرطان‌ها معمولاً در قسمت‌هایی از بدن که در معرض تابش نور خورشید هستند مانند سر، گردن و دست‌ها دیده می‌شوند؛ اما امکان بروز آن‌ها در سایر نقاط بدن هم وجود دارد.

در اغلب موارد، سرطان سلول پایه‌ای پوست تهدیدکننده حیات نیست. این نوع سرطان به آهستگی رشد می‌کند و به ندرت به دیگر قسمت‌های بدن سرایت می‌کند. با این وجود درمان آن حائز اهمیت است. در صورت عدم درمان، امکان گسترش آن به عمق پوست و آسیب به بافت‌ عصبی و عروق (و در نتیجه، گسترش آن در بدن) وجود دارد.

سرطان سلول سنگفرشی پوست معمولاً زندگی مبتلایان را به مخاطره نمی‌اندازد؛ اما در مواردی هم تهاجمی می‌شود. در صورتی که این سرطان درمان نشود، می‌تواند به یک توده بزرگ تبدیل شده و با گسترش به سایر قسمت‌های بدن، عوارض جدی ایجاد کند.

2) ملانوما

سرطان ملانوما به اندازه سرطان سلول پایه‌ای و سرطان سلول سنگفرشی پوست رایج نیست، اما خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست است. این نوع سرطان اگر درمان نشود یا به مرحله پیشرفته برسد، می‌تواند به سرعت در بدن پخش شود و تقریباً هر عضوی از بدن را گرفتار کند. در چنین شرایطی درمان بیماری دشوار است و خطر مرگ بر اثر سرطان افزایش می‌یابد.

هر فردی ممکن است به این بیماری سرطانی مبتلا شود. ملانوما سیزدهمین سرطان رایج در بین مردان و پانزدهمین سرطان رایج در بین زنان است. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی، سالانه حداقل 132000 مورد ابتلا به ملانوما گزارش می‌شود. سفیدپوستان بیشتر از نژادهای دیگر به این بیماری مبتلا می‌شوند. البته حتی در میان سفید پوستان نیز گروه خاصی بیشتر از دیگران ممکن است به ملانوما دچار شوند. مردان سفیدپوست بالای 50 سال، بیش از دیگران در معرض ابتلا به ملانوما هستند.

خوشبختانه، اگر سرطان در مراحل آغاز آن تشخیص داده و درمان شود، به صورت کامل بهبود می‌یابد. به همین دلیل، اگر فکر می‌کنید علائم سرطان در شما وجود دارد، بهتر است هرچه سریع‌تر با پزشک خود صحبت کنید.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به سرطان پوست هستند؟

اگرچه تمام افراد ممکن است به این سرطان مبتلا شوند، اما برخی گروه‌ها بیشتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پوست هستند. البته عوامل خطرزای سرطان‌های غیرملانوما و ملانوما در برخی موارد یکسان نیستند.

در ادامه عوامل مشابه و متفاوت افزایش‌دهنده خطر ابتلا به ملانوما و انواع غیر ملانومایی سرطان پوست را می‌خوانید.

عوامل خطرزا برای سرطان‌های غیرملانومایی

1) داشتن پوست روشن به همراه مشخصات زیر:

• پوست روشنی که به‌راحتی می‌سوزد، دچار لک می‌شود و به‌سختی برنزه شده یا اصلا برنزه نمی‌شود
• داشتن چشم‌هایی به رنگ روشن: آبی، سبز یا رنگ‌های روشن دیگر
• داشتن موهای بلوند یا قرمز

2) قرار گرفتن در معرض نور آفتاب یا اشعه‌های دستگاه سولاریوم (نور مصنوعی) برای مدت طولانی

3) ابتلا به کراتوز آکتینیک (شاخی شدن پوست در اثر نور خورشید)

4) سابقه پرتودرمانی در گذشته

5) داشتن سیستم ایمنی ضعیف

6) قرار گرفتن در معرض سم آرسنیک

عوامل خطرزا برای ملانوما

1) داشتن پوستِ روشن به همراه مشخصات زیر (همانند غیر ملانومایی):

• پوست روشنی که به راحتی می‌سوزد، دچار لک می‌شود و به‌سختی یا اصلا برنزه نمی‌شود
• داشتن چشم‌هایی به رنگ روشن: آبی، سبز یا رنگ‌های روشن دیگر
• داشتن موهای بلوند یا قرمز

2) قرار گرفتن در معرض نور آفتاب یا اشعه‌های دستگاه سولاریوم (نور مصنوعی) برای مدت طولانی

3) سابقه آفتاب‌سوختگی‌های مکرر همراه با تاول آفتاب سوختگی، به‌ویژه در دوران کودکی یا نوجوانی

4) داشتن چندین خال بزرگ یا خال‌های کوچک زیاد

5) داشتن خال‌های غیرمعمول (سندرم خال آتیپیک) به صورت خانوادگی

6) سابقه فردی یا خانوادگی در ابتلا به ملانوما

7) سفید پوست بودن

البته افرادی که رنگ پوستشان تیره است هم در معرض ابتلا به سرطان هستند. فقط احتمال مبتلا شدنشان در مقایسه با سفیدپوستان کمتر است.

همچنین افرادی که به خاطر شغلشان، به طور مداوم، با مواد شمیایی مثل قطران و زغال سنگ سر و کار دارند، یا بنا به دلایلی مانند جراحی‌های پیوند عضو یا مصرف برخی داروها، سیستم ایمنی ضعیفی دارند با احتمال بالاتری در معرض ابتلا هستند.

علائم سرطان پوست چیست؟

اگرچه میزان خطر ابتلا به این نوع سرطان، با افزایش سن بالا می‌رود، اما در کل، سرطان پوست به سن ربطی ندارد و همه افراد ممکن است به آن مبتلا شوند. خوشبختانه، امکان درمان سرطان پوست، در مراحل آغاز ابتلا به آن بسیار بالاست. پس، روشن است که تشخیص سریع علائم سرطان پوست تا چه اندازه مهم و حیاتی است.

• این نوع سرطان می‌تواند ضایعه یا لکه‌ای پوستی باشد که بهبود نمی‌یابد. مثلاً اگر زانوی شما خراشیده شود، معمولاً در عرض یک ماه ترمیم می‌شود. اما همین ضایعه در سرطان پوست به خودی خود درمان نمی‌شود.
• رایج‌ترین علائم سرطان پوستی، تغییر در سطح پوست یا زیر ناخن است. پس، حواستان به خال‌های پوستی یا لکه‌های جدیدی که ممکن است بر پوستتان ایجاد شود، باشد. تغییر رنگ یا شکل یا اندازه خال و لک نیز، می‌تواند نشانه سرطان باشد.
• سرطان سلول پایه‌ای می‌تواند با یک برآمدگی کوچک، نرم، براق یا مومی شکل بر صورت، گوش و گردن ظاهر شود. همچنین، ممکن است شبیه یک ضایعه قهوه‌ای یا قرمز-صورتی بر بدن، بازو یا پا باشد.
• سرطان سلول سنگفرشی پوست ممکن است شبیه یک برآمدگی (ندول) سفت و قرمز یا یک زخم ناهموار و ضخیم ظاهر شود. این برآمدگی یا زخم می‌تواند با خارش، خونریزی و پوسته پوسته شدن همراه باشد و به بافتی سخت تبدیل شود.
• سرطان سلول پایه‌ای و سنگفرشی بیشتر در قسمت‌هایی از پوست رخ می‌دهند که در معرض نور خورشید هستند، اما، ممکن است این دو نوع سرطان در نواحی دیگر بدن نیز ظاهر شوند.
• سرطان ملانوما معمولاً مانند یک زخم یا برآمدگی قهوه‌ای رنگ است. ملانوما ممکن است شبیه یک خال معمولی به نظر برسد، اما در اغلب موارد با اندکی دقت متوجه تفاوت ظاهر آن با خال‌های طبیعی خواهید شد. در ادامه روش تشخیص را توضیح داده‌ایم.

تشخیص سرطانی شدن خال با قانون ABCDE

مهم‌ترین تغییراتی که می‌تواند نشانه سرطانی شدن یک خال باشد، با ABCDE بیان می‌شوند که به طور خلاصه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:

• A عدم تقارن (Asymmetry): شکل خال نامنظم و غیر معمولی باشد (خال‌های طبیعی معمولاً گرد و متقارن هستند).
• B حاشیه نامنظم (Border): مرز یا لبه‌های خال، نامشخص، محو و نامنظم باشد.
• C رنگ (color): خال تغییر رنگ دهد یا رنگ‌های مختلفی در آن دیده شود.
• D اندازه (Diameter): اگر قطر خال، حتی با شکل طبیعی، از پاک کن کوچکی که روی مداد قرار دارد (6 میلی‌متر) بزرگتر باشد، مشکوک است. البته خال سرطانی لزوماً بزرگتر از 6 میلی‌متر نیست.
• E تحول و تغییر شکل (Evolution): اگر اندازه، شکل یا رنگ خال تغییر کند. (این مورد، مهمترین علامت ملانوما است)

ملانوما در مراحل اولیه قابل درمان است ولی ملانوما در کودکان ممکن است تظاهرات بالینی متفاوتی نسبت به بزرگسالان داشته باشد.

تصویر زیر یک خال سرطانی (ملانوما) را نشان می‌دهد. تنوع رنگی، حاشیه نامنظم و عدم تقارن را در این خال مشاهده می‌کنید.

برخی ضایعات پوستی می‌توانند به «سرطان‌های پوستی غیر ملانومایی» منجر شوند. این ضایعات پوسته پوسته و کوچک به لکه‌های قرمز یا قهوه‌ای مایل به زرد شبیه‌اند. همچنین، بیشتر در قسمت‌هایی از پوست دیده می‌شوند که به طور مداوم در معرض نور خورشید است، مثل صورت و پشت دست‌ها.

پس، حتماً اگر ضایعه پوستی یا خالی دارید که نگرانتان کرده است، به پزشک خود مراجعه کنید. او پوست شما را بررسی خواهد کرد و در صورت نیاز شما را به متخصص پوست معرفی می‌کند.

متخصص پوست، ضایعه یا خال مشکوک شما را ارزیابی خواهد کرد و اگر لازم باشد از آن نمونه‌برداری (بیوپسی) می‌کند و آن را به آزمایشگاه می‌فرستد. حدود یک هفته طول می‌کشد تا پزشک متخصص نتیجه آزمایش را به شما اعلام کند.

نکته: علامت ابتلا به ملانوما می‌تواند حتی زیر ناخن‌ هم ظاهر شود، البته با شکلی متفاوت. بررسی ناخن‌ها هم در برنامه هر فرد برای پایش علائم سرطان حائز اهمیت بالایی است.

چگونه سرطان پوست تشخیص داده می‌شود؟

این نوع سرطان را با نمونه‌برداری (انجام بیوپسی) تشخیص می‌دهند. به این منظور، پاتولوژیست نمونه‌ای از بافت را با میکروسکوپ در آزمایشگاه بررسی می‌کند. گاهی تمام بافت سرطانی با همین نمونه‌برداری از بین می‌رود و دیگر نیازی به درمان بیشتر نیست.

راه‌های درمان سرطان پوست

درمان قطعی سرطان پوست به این بستگی دارد که بیماری تا چه مرحله‌ای پیش رفته باشد. انواع روش‌های درمانی سرطان پوست به شرح زیر است:

1) جراحی

یک یا چند مورد از روش‌های جراحی ممکن است برای درمان سرطان سلول پایه‌ای و سلول سنگفرشی پوست استفاده شود:

• جراحی میکروسکوپی (Mohs micrographic surgery): جراح با تیغ کوچک مخصوص جراحی (اسکالپل) تومور و لایه نازکی از بافت اطراف آن را بر می‌دارد. سپس لبه‌ها و لایه‌های تومور جدا شده و برای شناسایی سلول‌های سرطانی، در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شوند. برداشتن لایه‌ها تا زمانی ادامه می‌یابد که دیگر هیچ سلول سرطانی‌‌ای زیر میکروسکوپ دیده نشود. مزیت این روش، حفظ شدنِ هرچه بیشترِ بافت سالم است.
• جراحی برداشتن پوست: جراح، توده سرطانی و مقدار مشخصی از پوست سالم اطراف آن را برمی‌دارد تا مطمئن شود بافت سرطانی به طور کامل خارج شده است.
• کورتاژ و الکترودسیکاسیون: تومور، با ابزاری قاشقی‌شکل و تیز به نام کورِت از پوست جدا می‌شود. سپس برای درمان این ناحیه، از یک الکترود سوزنی‌شکل استفاده می‌شود. جریان الکتریکی، باعث توقف خونریزی و نابودی سلول‌های سرطانی باقی‌مانده در اطراف زخم می‌شود. این فرآیند ممکن است یک تا سه بار در طول جراحی تکرار شود، تا تمام توده سرطانی از بین برود. این نوع درمان، با نام الکتروسرجری نیز شناخته می‌شود.
• جراحی با روش کرایو: در این روش تومور را منجمد می‌کنند. گاهی لازم است تا این روش چند بار تکرار شود.

2) ایمونوتراپی

ایمونوتراپی درمانی است که از سیستم ایمنی بدن خود بیمار برای مبارزه با سرطان استفاده می‌کند.

سِمی‌پلیماب (لیبتایو) و پِمبرولیزوماب (کیترودا) از جمله داروهای ایمونوتراپی هستند که برای درمان سرطان سلول سنگفرشی پوست استفاده می‌شوند.

3) پرتودرمانی

پرتودرمانی نوعی درمان سرطان است که از تشعشع (پرتوهای قوی انرژی) برای کشتن سلول‌های سرطانی یا جلوگیری از رشد و تقسیم آن‌ها استفاده می‌کند.

4) شیمی درمانی

شیمی درمانی، یکی از روش‌های رایج درمان سرطان است که در آن از انواع مختلفی از داروها برای توقف رشد سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. این داروها از طریق کشتن سلول‌ها و یا با جلوگیری از تقسیم آن‌ها به کنترل یا درمان سرطان کمک می‌کنند.

برای درمان سرطان سلول‌ پایه‌ای پوست و سلول سنگفرشی پوست، معمولاً از شیمی درمانی موضعی استفاده می‌شود. این دسته از داروها، به صورت کرم یا لوسیون برای استعمال روی پوست عرضه می‌شوند.

فلورواوراسیل موضعی (5-FU)، یکی از داروهای شیمی درمانی موضعی، برای درمان سرطان سلول پایه‌ای پوست است.

5) فوتوداینامیک تراپی

در این درمان، پوست بدن با دارو پوشانده می‌شود و سپس با تابش یک نور فلورسنت آبی یا قرمز، دارو فعال می‌شود. فوتوداینامیک تراپی، تنها سلول‌های پیش سرطانی را از بین می‌برد و به سلول‌های سالم آسیبی نمی‌رساند.

چگونه از سرطان پوست پیشگیری کنیم؟

در بیشتر موارد، این نوع سرطان قابل پیشگیری است. مهم‌ترین کار برای پیشگیری از سرطان این است که از قرارگرفتن مداوم مقابل نور خورشید و آفتاب سوختگی دوری کنید. همان‌طور که توضیح دادیم، اشعه‌ فرابنفش خورشید (به عنوان موثرترین عامل در اکثر موارد) به پوست آسیب می‌رساند و این امر در بیشتر مواقع منجر به سرطان می‌شود.

1. همیشه در سایه راه بروید. هیچ گاه برای زمانی طولانی (بیشتر از یک ساعت) در معرض نور مستقیم آفتاب نباشید.
2. برای محافظت از صورت و گوش‌های خود از کلاه آفتاب‌گیر و لبه‌بلند استفاده کنید.
3. بلوزهای آستین بلند و شلوار بپوشید تا از دست‌ و پاهای خود در برابر خورشید مراقبت کنید. مراقب پوست مچ پا و سطح روی پاهایتان هم باشید.
4. برای جلوگیری از آفتاب سوختگی از کرم ضد آفتاب با SPF 30 یا بالاتر، استفاده کنید. به این ترتیب که 30 دقیقه قبل از خروج از منزل (حتی در هوای ابری) کرم را بر پوست خود بمالید و آن را هر دو ساعت یکبار تجدید کنید. (کرم‌های ضد آفتاب طیف گسترده در برابر هر دو پرتو فرابنفش A و B جلوگیری می‌کنند).
5. عینک آفتابی استاندارد بزنید تا از چشمان خود محافظت کنید.
6. از یک بالم لب استفاده کنید که SPF آن در سطح ضد آفتاب باشد.
7. سعی کنید بین ساعت‌های 10 صبح تا 4 بعد از ظهر بیرون نروید و هنگامی که طول سایه‌تان از خودتان کوتاه‌تر است، در معرض تابش خورشید قرار نگیرید.
8. زمانی‌که در نزدیکی آب یا در معرض برف و شن قرار دارید بیشتر احتیاط کنید، چراکه این موارد اشعه‌های مضر آفتاب را منعکس می‌کنند و امکان آفتاب‌ سوختگی را افزایش می‌دهند.
9. همیشه تمام پوست بدن خود را پایش کنید و هر تغییری در خال‌های بدنتان را سریع به پزشک متخصص نشان دهید.

عوامل شیمیایی پیشگیری کننده از بازگشت مجدد سرطان غیر ملانومایی

استفاده از داروها، ویتامین‌ها و دیگر عوامل شیمیایی برای کاهش خطر سرطان را، پیشگیری شیمیایی می‌نامند. عوامل شیمیایی متعددی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند تا مشخص شود که آیا واقعاً پیشگیری‌کننده هستند و برای جلوگیری از سرطان پوست غیرملانومی کارایی دارند یا خیر. در ادامه به نتایج تعدادی از آن‌ها اشاره می‌کنیم.

1. بتاکاروتن: اگرچه در مطالعات علمی نتایجی مبنی بر اثربخشی مکمل‌های حاوی این ماده در ممانعت از شکل‌گیری و بازگشت سرطان پوست غیرملانومایی به دست نیامده، اما عده‌ای معتقدند مصرف سبزیجات حاوی بتاکاروتن (مانند اسفناج، هویج و گوجه فرنگی) می‌تواند مفید باشد.
2. سلنیوم: مطالعات نشان داده‌اند که سلنیوم (موجود در قرص‌های مخمر) خطر ابتلا به سرطان سلول‌های پایه‌ای را کاهش نمی‌دهد و ممکن است خطر ابتلا به سرطان سلول‌ سنگفرشی پوست را هم افزایش دهد.
3. ایزوترتینوئین: مطالعات نشان داده‌اند که مصرف دوزهای خاصی از ایزوترتینوئین می‌تواند از بروز سرطان‌های پوستی جدید در بیمارانی که اختلال ژنتیکی گزرودرما پیگمنتوزوم دارند (خشکی پوست همراه با رنگ‌دانه‌های قهوه‌ای و زخم روی پوست) پیشگیری کند. با این حال، ثابت نشده است که این دارو از بازگشت مجدد سرطان‌های پوستی غیرملانومی در بیماران درمان‌شده جلوگیری می‌کند. درمان با ایزوترتینوئین می‌تواند عوارض جانبی بسیار شدیدی به همراه داشته باشد.
4. سلکوکسیب: بررسی داروی سلکوکسیب بر بیماران مبتلا به کراتوز آکتینیک و کسانی که سابقه سرطان غیرملانومی دارند، نشان می‌دهد کسانی که سلکوکسیب مصرف کرده‌اند کمتر در معرض ابتلای مجدد به سرطان‌های غیرملانومی هستند. اما نکته قابل توجه این است که سلکوکسیب ممکن است روی رگ‌های خونی و قلب عوارض جانبی شدیدی داشته باشد.
5. آلفا دی‌فلورومتیل اورنیتین (اِفلورنتین): بررسی داروی اِفلورنتین در بیمارانی که سابقه سرطان پوست غیرملانومی داشتند، نشان داد که بازگشت سرطان پوستی غیرملانومی در افرادی که این دارو را مصرف کردند نسبت به افرادی که درمان را با مصرف دارونما ادامه داده بودند، کمتر بود. اِفلورنتین ممکن است به‌طور موقت سبب اختلال در شنوایی شود.
6. نیکوتینامید (ویتامین B3): مطالعات نشان‌ داده‌اند که ویتامین B3 از شکل‌گیری ضایعات جدید کراتوز آکتینیک در افرادی که پیش از شروع مصرف نیکوتینامید، چهار ضایعه یا کمتر داشته‌اند، جلوگیری می‌کند. البته برای دانستن اینکه آیا نیکوتینامید مانع از شروع یا بازگشت سرطان‌های پوستی غیرملانومی می‌شود یا خیر، به مطالعات بیشتری نیاز است.

آیا امیدی برای بهبود کامل سرطان پوست وجود دارد؟

تقریباً تمام انواع این سرطان اگر قبل از پیشرفت به بافت‌های دیگر درمان شوند، می‌توانند به طور کامل بهبود ‌یابند.سرطان هرچه زودتر تشخیص داده و درمان شود امید بهبودی کامل آن بیشتر می‌شود.

طبق نظر متخصصان کلینیک کلیولند، 90 درصد از کسانی که به سرطان سلول پایه‌ای پوست دچارند، درمان می‌شوند. برای اطمینان از اینکه سرطان بر نمی‌گردد، بهتر است بعد از بهبود نیز ارتباط خود را با پزشک متخصص حفظ کنید و اگر متوجه مسئله مشکوکی شدید خیلی سریع به پزشک خود مراجعه کنید.

نوبت شما

اگر مقاله سرطان پوست را خواندید به شما تبریک می‌گوییم. این نشان می‌دهد به سلامت خود اهمیت می‌دهید. در قسمت نظرات به ما بگویید که مقاله بالا چقدر برایتان مفید بود و اگر سؤالی دارید که بی‌پاسخ مانده، آن را بپرسید. مشتاقانه به شما پاسخ می‌دهیم.