یائسگی بخشی طبیعی از زندگی زنان است که معمولاً در اوایل 50 سالگی اتفاق می افتد. با این حال، برخی زنان به دلیل عواملی مانند شیمی درمانی یا جراحی برداشتن تخمدان زودتر از موعد یائسه می شوند. عوامل دیگر را در مقاله زیر توضیح داده ایم و علائم و نحوه ی تشخیص یائسگی زودرس را بیان کرده ایم. پس، با ما همراه شوید.
یائسگی چیست؟
یائسگی به مرحله‌ای از زندگی زنان می گویند که در آن قاعدگی پایان می یابد. یائسگی بخش طبیعی فرآیند افزایش سن زنان است و به معنی آن است که فرد دیگر نمی تواند باردار شود. سن یائسگی در زنان معمولاً اوایل دهه ی 50 سالگی است.
یائسگی طبیعی سه مرحله دارد:
- مرحله پیش از یائسگی: این مرحله ی گذر است و طی آن تخمدان ها، استروژن کمتری می سازند و بدن را برای یائسگی آماده می کنند. با شروع یائسگی، این مرحله متوقف می شود. علائم یائسگی در طول این دوره شروع می شود. در این مرحله، علائم در شدیدترین حالت خود قرار دارند و آزار دهنده اند.
- مرحله یائسگی: در این مرحله، قاعدگی متوقف می شود. تخمدان ها دیگر تخمک آزاد نمی کنند و استروژن نمی سازند. اگر زنی 12 ماه پشت سر هم قاعده نشود، وارد مرحله ی یائسگی می شود.
- مرحله پس از یائسگی: همان طور که از نام آن مشخص است، این مرحله پس از یائسگی رخ می دهد. نشانه های یائسگی (مانند گرگرفتگی) در این مرحله کمتر می شود، اما در بعضی زنان تا سال ها ادامه می یابد.
یائسگی زودرس چیست؟
یائسگی زود هنگام یا زودرس شرایطی است که زن در زیر 40 سالگی، یائسگی را تجربه می کند. دو نوع یائسگی زود هنگام وجود دارد، یائسگی زود هنگام اولیه و یائسگی زود هنگام ثانویه؛در هر دو نوع یائسگی، زن دیگر نمی تواند باردار شود.
در یائسگی زود هنگام اولیه، تخمدان ها عملکرد طبیعی خود را از دست می دهند. این موضوع ممکن است به دلیل برداشتن تخمدان ها یا آسیب ناشی از بیماری یا برخی درمان ها باشد. یائسگی زود هنگام ثانویه، اغلب با مشکلات هورمونی مرتبط است.
چه عواملی موجب یائسگی زود هنگام می شوند؟
یائسگی زود هنگام ممکن است به دلیل بیماری یا درمان های خاص ایجاد شود، یا حتی ممکن است علت شناخته شده ای نداشته باشد. عوامل احتمالی زیر نیز ممکن است سبب یائسگی زود هنگام شوند:
سابقه خانوادگی
زنانی که سابقه ی خانوادگی یائسگی زود هنگام دارند، بیشتر ممکن است به آن مبتلا شوند.
سیگار کشیدن
زنان سیگاری ممکن است دو سال زودتر از زنان غیر سیگاری یائسه شوند. همچنین، معمولاً علائم یائسگی در آنان شدیدتر است. تحقیقی نشان می دهد طول عمر زنان سیگاری مبتلا به یائسگی زود هنگام 2 سال کمتر از زنان غیر سیگاری است.
شیمی درمانی یا پرتو درمانی لگن برای سرطان
این درمان ها گاهی به تخمدان آسیب می زنند و بر اثر آن قاعدگی به طور موقت یا دائم قطع می شود. همچنین، ممکن است بارداری را دچار مشکل کنند یا امکان باردار شدن را از بین ببرند. تمام زنانی که شیمی درمانی یا پرتو درمانی کرده اند، یائسه نمی شوند. هرچه سن زنانی که شیمی درمانی یا پرتو درمانی می کنند، کمتر باشد، کمتر ممکن است دچار یائسگی زود هنگام شوند.
جراحی برداشتن تخمدان
برداشتن هر دو تخمدان طی عمل جراحی ممکن است سبب بروز علائم یائسگی شود. بعد از این عمل، قاعدگی متوقف می شود و سطح هورمون ها به سرعت کاهش می یابد. همچنین، علائم شدیدی مانند گرگرفتگی و کاهش میل جنسی بروز خواهد یافت.
با کاهش سطح استروژن، خشکی واژن و فرج رخ می دهد و به تدریج ضخامت رحم کمتر و دهانه ی آن کوتاه تر می‌شود. علاوه بر تحلیل رفتن (آتروفی) رحم، میل جنسی نیز کاهش می‌یابد.
جراحی برداشتن رحم (هیسترکتومی)
در برخی زنان که جراحی برداشتن رحم را انجام داده اند، تخمدان ها سر جای خود هستند. در چنین شرایطی، قاعدگی متوقف می شود و زن دیگر نمی تواند باردار شود، اما ممکن است یائسه نشود. زیرا تخمدان ها به تولید هورمون ها ادامه می دهند. این زنان، ممکن است یائسگی طبیعی را 1 یا 2 سال زودتر از زمان مورد انتظار تجربه کنند.
اختلالات و بیماری های خاص
بیماری خود ایمنی مانند تیروئید و آرتریت روماتوئید نیز ممکن است به یائسگی مرتبط باشد. این شرایط نادر است، اما گاهی سیستم ایمنی بدن (که به طور معمول با بیماری ها مبارزه می کند) به اشتباه به تخمدان ها حمله می کند و آنها را از تولید هورمون باز می دارد.
ویروس نقص سیستم ایمنی (HIV) و ایدز (AIDS)
زنان مبتلا به ویروس HIV، که عفونت آنان به خوبی با دارو کنترل نمی شود، ممکن است یائسگی زود هنگام را تجربه کنند. همچنین ممکن است زنان مبتلا به ایدز گرگرفتگی های شدیدتری را نسبت به زنانی که HIV ندارند، تجربه کنند.
اختلال ژنتیکی
زنانی که برخی کروموزوم ها را ندارند یا با مشکلات کروموزومی به دنیا آمده اند، ممکن است یائسگی زود هنگام را تجربه کنند. به طور مثال، زنانی که با اختلالی به نام سندرم ترنر به دنیا می آیند. در این سندروم فرد به طور کامل کروموزوم X یا بخشی از آن را ندارند. به همین دلیل، تخمدان های این افراد هنگام تولد به طور طبیعی شکل نمی گیرد و چرخه قاعدگی آنان و زمان یائسگی نرمال نخواهد بود.
سندرم خستگی مزمن
زنان مبتلا به این سندرم خستگی شدید، ضعف، درد عضلانی و مفصلی، از دست دادن حافظه، سردرد، خواب نامناسب و علائم دیگری دارند. تحقیقی نشان می دهد زنان مبتلا به سندرم خستگی مزمن بیشتر ممکن است به یائسگی زود هنگام قبل از 40 سالگی (Premature Menopause) یا یائسگی قبل از 45سالگی (Early Menopause) مبتلا شوند.
علائم یائسگی زودرس چه هستند؟
در یائسگی قبل از 40 سالگی (Premature Menopause) یا قبل از 45سالگی (Early Menopause)، برخی زنان ممکن است هیچ علائمی نداشته باشند؛ به جز اینکه ممکن است باردار نشوند. زنان دیگر علائمی مشابه یائسگی طبیعی دارند (که در حدود سن 51 سالگی اتفاق می افتد). این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گرگرفتگی (احساس گرمای ناگهانی که به تمام بدن گسترش می یابد)
- تعریق شبانه یا سرد ناگهانی
- خشکی واژن، احساس درد و ناراحتی به هنگام نزدیکی
- تکرر ادرار (نیاز فوری و مکرر به تخلیه ی ادرار)
- مشکلات خوابیدن (بی خوابی)
- تغییرات عاطفی (بی‌قراری، تغییرات خلق و خو، افسردگی خفیف، تشدید اضطراب)
- خشکی پوست، چشم یا دهان
- حساس و دردناک شدن سینه ها
- بدتر شدن یا ایجاد علائم سندرم پیش از قاعدگی (PMS)
- قاعدگی نامنظم یا نداشتن قاعدگی در بعضی ماه ها
- قاعدگی که از حالت طبیعی سنگین تر یا خفیف تر است
- تپش قلب
- سردرد
- درد مفصلی و عضلانی
- تغییر در میل جنسی
- اختلال در تمرکز و حافظه (اغلب موقتی)
- افزایش وزن
- ریزش یا نازکی مو
یائسگی زود هنگام را چگونه تشخیص می دهند؟
اگر قبل از 40 سالگی علائم یائسگی را تجربه کنید، پزشک آزمایشاتی را انجام خواهد داد و سؤالاتی را خواهد پرسید تا یائسگی زود هنگام را در شما تشخیص دهد. این آزمایش ها عبارتند از:
- آزمایش سطح هورمون ها (استروژن و گونادوتروپین (هورمون FSH و LH))
- پرسیدن سؤال درباره ی نظم قاعدگی (آمنوره یا الیگومنوره)
- گفت وگو درباره ی سابقه ی خانوادگی یائسگی قبل از 40 سالگی
زنانی که 12 ماه پشت سر هم قاعده نشده اند و درمانی را آغاز نکرده اند. ممکن است در حال یائسه شدن باشند.
راه های درمان یائسگی زودرس
پزشک ابتدا بررسی هایی را انجام می دهد تا علت یائسگی زودرس شما را تشخیص دهد و آن را درمان کند. کنترل این وضع با توجه به دلایلی که موجب یائسگی زودتر از موعد شده، متفاوت است. اگر یائسگی زود هنگام به دلیل بیماری یا درمان باشد، پزشک وضع شما را کنترل می کند.
اگر زنان مبتلا به یائسگی زود هنگام نمی خواهند باردار شوند، یکی از درمان های زیر به آنها ارائه می شود:
- قرص های ضد بارداری که حاوی استروژن و پروژسترون است ( قرص‌های ضدبارداری دو فاز)
- هورمون درمانی که شامل مقدار زیادی استروژن است که هر روز مصرف می شود و پروژسترون که 12 تا 14 روز در ماه مصرف می شود. (درمان هورمونی چرخه‌ای)
این درمان ها معمولاً تا حدود سن 51 سالگی تجویز می شود (میانگین سن یائسگی). سپس، پزشکان تصمیم می گیرند که بر اساس شرایط فردی، درمان را ادامه دهند یا خیر.
استروژن به کاهش علائم و پیشگیری از اثرات دیگر یائسگی (مانند خشکی واژن و تغییرات خلق و خو) و همچنین به حفظ تراکم استخوان در هورمون درمانی کمک می کند. به دلیل اینکه، مصرف استروژن بدون پروژسترون، خطر سرطان رحمی را افزایش می دهد (سرطان بافت پوششی داخل رحم)، بسیاری از زنان همراه با استروژن، پروژسترون هم مصرف می کنند تا در مقابل این نوع سرطان از خود محافظت کنند. زنانی که رحم خود را برداشته اند، می توانند استروژن را به تنهایی مصرف کنند.
بارداری زنان دچار یائسگی زود هنگام
اگر زنان مبتلا به یائسگی زود هنگام بخواهند باردار شوند، پزشکان روش IVF یا همان لقاح خارج رحمی را توصیه می کنند. در آزمایشگاه تخمک های زن دیگری (تخمک های اهداکننده) بعد از بارور شدن داخل رحم زن قرار داده می شود. همچنین، استروژن و پروژسترون هم تجویز می شود تا رحم بتواند بارداری را پشتیبانی کند.
این روش تا 50 درصد به زنان، شانس بارداری می دهد. در غیر این صورت، شانس بارداری کمتر از 10 درصد است. سن زنی که تخمک ها را اهدا می کند، مهمتر از سن زنی است که آنها را دریافت می کند. حتی بدون IVF، برخی زنان مبتلا به نارسایی اولیه ی تخمدان، با دریافت داروهای هورمونی استروژن و پروژسترون باردار می شوند.
معمولاً به این دسته از زنان برای رفع علائم کمبود استروژن، هورمون درمانی توصیه می شود تا زمانی که به میانگین سن یائسگی یا سن بیشتری برسند.
اثر عاطفی یائسگی زودرس
یائسگی زود هنگام ممکن است از نظر عاطفی مخرب باشد. برخی مشکلات متداولی که زنان ممکن است با آنها روبه رو باشند، عبارتند از:
- غصه خوردن برای بچه دار نشدن
- ترس از پیری زودهنگام
- نگرانی از اینکه شریک جنسی آنان دیگر آنها را از نظر جنسی جذاب نداند
- مشکلات عزت نفس
مشاوره های روانی و گروه های حمایتی به زنان کمک می کنند تا درباره ی تجربه های یائسگی زود هنگام خود صحبت کنند.
یائسگی زود هنگام از شما محفاظت می کند
شروع یائسگی زود هنگام، شما را از برخی بیماری های دیگر حفاظت می کند. این بیماری ها شامل سرطان های وابسته به استروژن مانند سرطان سینه است.
طبق این مقاله، زنانی که دیرتر از موعد یائسه می شوند (بعد از سن 55)، نسبت به زنانی که زودتر یائسه می شوند، بیشتر ممکن است به سرطان سینه مبتلا شوند. این موضوع به این علت است که بافت سینه ی آنان مدت بیشتری در معرض استروژن قرار می گیرد.
نوبت شما
نظرات و پیشنهادهای شما را می خوانیم و به پرسش هایتان پاسخ می دهیم. اگر به راهنمایی بیشتری در مورد یائسگی زودرس نیاز دارید، سؤال های خود را در قسمت «بیان نظر» بنویسید.
منابع:
https://www.healthline.com/health/menopause/causes-early
https://www.womenshealth.gov/menopause/early-or-premature-menopause
تیم نویسندگان
دکتر زهرا کلاهدوز
