نگاهی به چیستی رنگ‌ ها از منظر علم روانشناسی

امروزه یکی از راه‌های شناخت افراد و تشخیص مشکلات عاطفی کوکان روانشناسی رنگ است و انسان‌ها از روزگاران بسیار کهن تاکنون تحت تاثیرات و نفوذ رنگ‌های پیرامون خود بوده اند.

در سال 1666، اسحاق نیوتن، دانشمند نامدار انگلیسی، کشف کرد که چنانچه نور خالص سفید از یک منشور عبور داده شود، به رنگ‌های قابل رویت تجزیه می‌شود. نیوتن همچنین کشف کرد که هر رنگ از یک طول موج منحصر به فرد تشکیل شده و قابل تجزیه به رنگ‌های دیگر نیست.

آزمایش‌های بعدی نشان داد که با ترکیب نورها می‌توان رنگ‌های مختلف را ایجاد کرد. برای مثال، نور قرمز در ترکیب با نور زرد، رنگ نارنجی را به وجود می‌آورد. رنگی که بر اثر ترکیب دو رنگ دیگر به وجود آید را ترکیبی می‌گویند. بعضی از رنگ‌ها، مثل زرد و ارغوانی، در صورت ترکیب شدن، همدیگر را خنثی می‌کنند و نور سفید می‌سازند. این رنگ‌ها را نیز رنگ‌های مکمل می‌نامند.

در طول تاریخ، فلسفه رنگ برای متفکران قابل توجه و تأمل بوده است؛ رنگ برای «سنت آگوستین» انعکاس افلاطونی خدا بود، برای «ولفگانگ فون گوته» یک ادراک ذهنی و برای «ایزاک نیوتن» انرژی نوری، برای «جان لاک» کیفیتی از اشیای قابل رویت، برای «الکساندر اسکریابین» رنگ تمثیل بصری موسیقی، برای «لودویک ویتگن اشتاین» یک مسئله معنایی و برای «واسیلی کاندینسکی» یک شیوه بیان روح بود بنابراین رنگ ضمن اینکه شامل همه معنای مذکور می‌تواند باشد در این حال یکی از شیوه‌های معتبری است برای شخصیت‌شناسی. مضاف بر این یکی دیگر از ارکان مهم مبحث علم روانشناسی رنگ‌ها، موضوع خواص درمانی آن است. انسان طی قرن‌ها از تاثیرات شگفت‌انگیز پرتو رنگی بر سلامت خودآگاه بوده است و امروزه کاربرد رنگ درمانی به‌عنوان طب مکمل (درمان نامتعارف) قابل توجه دانشمندان قرار گرفته است.

طی تحقیقاتی که در زمینه نقش و اثر رنگ‌ها در تمامی شئون زندگی انسان به عمل آمده است مبین این واقعیت می‌تواند باشد که آثار و نفوذ رنگ‌ها بر تار و پود ذهن، روح و جسم آدمی غیرقابل انکار است به‌طوری که آثار رنگ‌ها عموما در دو نقش مثبت و منفی ظاهر می‌شود. به عبارت دیگر دوگانه عمل می‌کند. شفا می‌دهد و بیمار می‌کند. آباد یا تخریب می‌کند. شادمان یا افسرده می‌نماید. آرامش یا اضطراب می‌دهد لذا بهره‌گیری آگاهانه از علم روانشناسی رنگ‌ها می‌تواند فواید بسیار مطلوبی را در جهت ایجاد و حفظ سلامتی و آرامش روحی، فکری و جسمی به‌ویژه در درمان کودکان مضطرب و ناآرام درپی داشته باشد. با وجودی که اثر رنگ‌ها تا حدودی ذهنی است و در مورد اشخاص مختلف فرق می‌کند اما برخی از تاثیرات رنگ‌ها دارای معنی یگانه‌ای در سراسر جهان هستند. رنگ‌هایی که در طیف رنگ‌ها در ناحیه قرمز قرار دارند به‌عنوان رنگ‌های گرم شناخته می‌شوند که این دامنه‌اش از احساسات گرم و صمیمانه تا احساس خشم و عصبانیت متغیر است.

رنگ‌هایی که در ناحیه آبی طیف قرار دارند، رنگ‌های سرد نامیده می‌شوند و شامل آبی، ارغوانی و سبز هستند. این رنگ‌ها معمولا آرامش بخشند اما گاهی نیز ممکن است احساس غمگینی و بی‌تفاوتی را به ذهن آورند. در برخی از فرهنگ‌های قدیمی، از جمله مصری‌ها و چینی‌ها از رنگ‌ها برای درمان استفاده می‌شده است. این کار که گاهی به آن نور درمانی یا رنگ‌شناسی نیز گفته می‌شود هنوز هم به‌عنوان روش درمان جایگزین مورد استفاده قرار می‌گیرد:

از رنگ قرمز برای تحریک بدن و ذهن و افزایش تمرکز استفاده می‌شود.
از رنگ زرد برای تحریک اعصاب استفاده می‌شود.
از رنگ نارنجی برای بالا بردن سطح انرژی استفاده می‌شود.
از رنگ آبی برای کاهش درد و تسکین بیمار استفاده می‌شود.
از رنگ نیلی برای تسکین ناراحتی‌های پوستی استفاده می‌شود.

برخی از روانشناسان به رنگ درمانی به دیده شک و تردید می‌نگرند و می‌گویند که درباره تاثیرات احتمالی رنگ‌ها اغراق شده و رنگ‌ها در فرهنگ‌های مختلف، معانی متفاوتی دارند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که در بسیاری از موارد، تاثیرات رنگ‌ها در تغییر حالت افراد، تاثیراتی زودگذر و موقتی بوده است. برای مثال، قراردادن افراد در اتاق آبی ممکن است در ابتدا احساس آرامش در آنها به وجود آورد اما این اثر پس از آنکه آنها آرامش‌شان را بازیافتند، به تدریج کاهش خواهد یافت.

به‌عنوان نمونه طی مطالعاتی که در مرکز روانشناسی آلسن آلمان به عمل آمده است نشان می‌دهد که شاخص‌ترین رنگ‌های مورد علاقه کودکان چهار رنگ: قرمز، نارنجی، زرد و آبی است به همین دلیل کارخانجات اسباب بازی براساس سفارش روانشناسان وسایل بازی کودکان را اغلب در چهار رنگ مذکور تهیه و تولید می‌کنند. از طرفی رنگ‌های خاکستری، سیاه، قهوه‌ای و سفید مورد علاقه کودکان نیستند و اغلب آنها را می‌رنجاند بنابراین مسئولان و مربیان مهدکودک‌ها و کودکستان‌ها باید به مبانی اولیه علم روانشناسی رنگ‌ها آشنا شوند تا در تزئین محیط آموزش و نیز در پوشش لباس‌های خود و کودکان، آگاهانه دقت بیشتری به‌کار برند.

برای مثال:
معلمان می‌دانند که اگر با پوشش سیاه رنگ در کلاس درس حاضر شوند، کودکان آنها را دوست نخواهند داشت ضمنا در روند تحصیلی‌شان افت درسی خواهند داشت لذا با توجه به اینکه رنگ‌ها اثرات عمیقی بر سلسله اعصاب و روان کودکان به‌جا می‌گذارد نباید از رنگ‌هایی مانند سیاه، قهوه‌ای یا سفید یک دست در لباس استفاده کرد زیرا نوعی اختلالات عصبی، خستگی روحی و بی‌قراری در کودکان ایجاد می‌کند و به بی‌علاقگی و گاهی احساس نفرت نسبت به مربیان و معلمانی که از این رنگ‌ها به‌صورت یک دست استفاده می‌کنند، می‌انجامد.

ویژگی رنگ ها

سیاه، تمام نورها در طیف رنگ‌ها را جذب می‌کند. سیاه معمولا به‌عنوان نماد ترس یا شیطان مورد استفاده قرار می‌گیرد اما به‌عنوان نشانگر قدرت نیز شناخته می‌شود. از رنگ سیاه برای نشان دادن شخصیت‌های خطرناک مثل دراکولا یا جادوگران استفاده می‌شود.

رنگ سیاه؛ در بسیاری از فرهنگ‌ها برای مراسم سوگواری مورد استفاده قرار می‌گیرد. این رنگ همچنین نشانگر غمگینی، جذابیت جنسی و رسمی بودن است. در مصر قدیم، رنگ سیاه نشانگر زندگی و تولد دوباره بود.

رنگ سفید؛ نماد معصومیت و پاکی است. رنگ سفید می‌تواند در انسان احساس فضای بیشتر به وجود آورد. رنگ سفید معمولا نشانگر سرما، پاکیزگی و آرامش است. اتاقی که کاملا به رنگ سفید نقاشی شده باشد ممکن است جادار و بزرگ به‌نظر آید اما خالی و سرد است. بیمارستان‌ها و کادر پزشکی از رنگ سفید برای ایجاد حس پاکیزگی استفاده می‌کنند.

رنگ قرمز؛ رنگ گرمی است که برانگیزاننده هیجانات قوی است. رنگ قرمز، نشانگر عشق، حرارت و صمیمیت است. رنگ قرمز، به وجود آورنده احساس شور و هیجان است. رنگ قرمز، تحریک‌کننده احساس خشم و عصبانیت است.

رنگ آبی؛ سمبل و نشانه الهام، گذشت و ایثار، خشنودی، صلح و آرامش، سکوت و سکون، تعمق و تفکر، کامیابی، مراقبه، نیایش، شفابخشی و مظهر جاودانگی است.

رنگ سبز؛ رنگ سردی است که نماد طبیعت است. رنگ سبز، نشانگر آرامش، خوشبختی، سلامتی و حسادت است.پژوهشگران دریافته‌اند که رنگ سبز می‌تواند باعث افزایش قابلیت خواندن شود. برخی از دانش‌آموزان و دانشجویان با قراردادن یک برگه شفاف سبز رنگ روی صفحه کتاب، می‌توانند مطالب را با سرعت بیشتری از حد معمول بخوانند و درک کنند. رنگ سبز باعث کاهش استرس می‌شود. کسانی که در فضای کاری سبز رنگ کار می‌کنند، کمتر دچار دردهای دستگاه گوارش می‌شوند.

رنگ زرد؛ رنگی گرم و شاد است. رنگ زرد به‌دلیل مقدار زیاد نوری که منعکس می‌کند، بیشتر از بقیه رنگ‌ها چشم را خسته می‌کند. رنگ زرد می‌تواند احساس رنجیدگی و خشم را به‌وجود آورد. با وجودی که رنگ زرد به‌عنوان یک رنگ شاد شناخته می‌شود اما بیشتر مردم در اتاق‌های زرد رنگ، هیجان‌شان را از دست می‌دهند و بچه‌ها نیز در اتاق‌های زرد رنگ بیشتر گریه می‌کنند. رنگ زرد باعث افزایش سوخت و ساز بدن انسان می‌‌شود چون رنگ زرد، از بقیه رنگ‌ها زودتر دیده می‌شود، بیشتر از بقیه برای جلب توجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رنگ ارغوانی؛ نماد وفاداری و ثروت است. رنگ ارغوانی نشانگر عقل و معنویت است. رنگ ارغوانی خیلی کم در طبیعت وجود دارد و به همین دلیل ممکن است به‌عنوان نشانه مصنوعی یا غیرعادی بودن در نظر گرفته شود.

رنگ قهوه‌ای؛ رنگی طبیعی است که برانگیزاننده حس قدرت و اطمینان‌پذیری است. رنگ قهوه‌ای همچنین می‌تواند حس غم و انزوا را به وجود آورد. رنگ قهوه‌ای، حس گرما، محبت، آسایش و امنیت را به ذهن می‌آورد. رنگ قهوه‌ای معمولا بیانگر طبیعی بودن، زمینی بودن و متفاوت بودن است اما گاهی می‌تواند نشانگر پیچیدگی نیز باشد.

رنگ نارنجی؛ ترکیب زرد و قرمز است و به‌عنوان یک رنگ انرژی‌زا در نظر گرفته می‌شود.

رنگ نارنجی؛ احساس هیجان، گرما و شور و شوق را به ذهن می‌آورد. رنگ نارنجی، معمولا برای جلب توجه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

رنگ صورتی؛ در واقع همان رنگ قرمز کمرنگ و معمولا نشانگر محبت است. رنگ صورتی اثر آرام‌بخشی دارد. در ورزشگاه‌ها معمولا رختکن تیم حریف را به رنگ صورتی نقاشی می‌کنند تا بازیکنان آنها کم انرژی و منفعل شوند. با وجودی که اثر آرام‌بخشی رنگ صورتی مشخص شده است ولی پژوهشگران دریافته‌اند که این اثر تنها در خلال مواجهه اولیه به‌وجود می‌آید.

گردآوری: گروه فرهنگ و هنر سیمرغ
seemorgh.com/culture
منبع: tehrooz.com