اگزما، نوعی بیماری پوستی مزمن است که با عنوان درماتیت آتوپیک یا درماتیت تماسی نیز شناخته می‌شود. این بیماری موجب ایجاد بثورات- از جمله برآمدگی‌هایی مانند جوش و زخم- بر روی پوست و قرمزی، خارش و ناراحتی می‌شود. اگزمای پوستی در کودکان بسیار شایع است که اغلب با افزایش سن بهبود پیدا می‌کند. اگر بخواهیم درباره علت اگزما بگوییم، باید بدانید یکی از مهمترین عوامل ایجاد این بیماری، سابقه خانوادگی است؛ اما عوامل محرک دیگری نیز وجود دارند که باعث ایجاد یا تشدید علائم اگزما می‌شوند.
ممکن است شما هم علائم این بیماری را مشاهده کرده باشید یا نگران مبتلا شدن به آن باشید. توجه داشته باشید که اگزما یک بیماری پوستی مزمن، اما قابل کنترل است. شما می‌توانید با شناسایی و کنترل محرک‌ها، علائم این بیماری را کنترل کنید. در ادامه این مطلب ۱۰ محرک احتمالی ایجاد اگزما بیان و راه‌حل‌هایی برای مقابله با آنها پیشنهاد می‌شود.
۱) حساسیت‌های غذایی
بعضی از غذاها موجب ایجاد یا تشدید اگزما می‌شوند. این غذاها ممکن است بلافاصله (یا با تأخیر)، اگزما ایجاد کنند و یا اگر دچار اگزما باشید، آن را تشدید کنند. ممکن است بلافاصله پس از خوردن یک غذای خاص علائم اگزما را مشاهده کنید؛ یا ظاهر شدن علائم اگزما ساعت‌ها یا حتی روزها به طول بیانجامد.
اگزمایی که پس از مصرف غذاهای خاص تشدید می‌شود، احتمالاً در نوزادان و کودکانی که دچار اگزمای متوسط تا شدید هستند، رخ می‌دهد. پرهیز از غذاهایی که اگزما را تحریک می‌کنند، به احتمال زیاد در بهبود علائم موثر هستند و باعث کاهش اگزما می‌شوند.
افراد مختلف، با مصرف غذاهای متفاوت دچار اگزما می شوند. ممکن است یک غذای مشخص موجب ایجاد یا تشدید اگزما در یک نفر شود، اما بر روی شخص دیگر، تاثیری نداشته باشد. اما در مجموع غذاهایی که به طور شایع باعث ایجاد حساسیت می‌شوند، عبارت‌اند از:
- آجیل (هر دو نوع زمینی و درختی)
- شیر گاو
- تخم مرغ
- سویا
- گندم
- غذاهای دریایی و صدف
سعی کنید آن دسته از مواد غذایی را که نسبت به آنها مشکوک هستید، از رژیم غذایی خود حذف کنید. پس از این کار، کاهش یا عدم کاهش علائم اگزما را بررسی کنید. علاوه بر این، مراجعه به پزشک و انجام آزمایش حساسیت غذایی نیز به شما کمک می‌کند تا مواد غذایی را که نسبت به آنها حساسیت دارید، بشناسید.
۲) پوست خشک
خشکی پوست می‌تواند موجب تحریک اگزما شود. ممکن است پوست شما بر اثر عدم وجود رطوبت در هوا، قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آب خیلی گرم و همچنین کمبود مراقبت روزانه، خشک شود. در ادامه این مطلب راهکارهایی جهت جلوگیری از خشکی پوست بیان می‌شود:
- بلافاصله پس از استحمام، از مرطوب‌کننده غلیظ، بدون رنگ و بدون رایحه، مانند پماد یا کرم استفاده کنید.
- پس از هر مرتبه شستن دست‌ها، از مرطوب‌کننده استفاده کنید.
- از استحمام به مدت بیش از ۱۰ دقیقه یا استحمام با آب داغ خودداری کنید. سعی کنید با آب ولرم استحمام کنید.
۳) عوامل استرس‌زای عاطفی و احساسی
استرس علت اگزما نیست، اما عوامل استرس‌زا می‌توانند بر تحریک اگزما تأثیر بگذارند. استرس موجب تحریک پوست، سیستم ایمنی و سایر دستگاه‌های بدن می‌شود و در نتیجه می‌تواند اگزما را تشدید کند. کنترل استرس، به کنترل اگزما کمک می‌کند. سعی کنید آرامش و سلامت روان خود را حفظ کنید. این تمرین‌ها در کنترل استرس و فشارهای روانی به شما کمک می‌کنند:
- تمرین یوگا
- انجام مدیتیشن
- پیاده‌روی بیرون از منزل
- پیدا کردن و انجام یک فعالیت سرگرم‌کننده
خواب کافی به کاهش سطح استرس کمک می‌کند. سعی کنید عصرها کمی به بدنتان استراحت بدهید و هر شب در ساعت معینی به رختخواب بروید. سعی کنید شب‌ها خواب کافی و منظم داشته باشید.
۴) عوامل تحریک‌کننده
تماس با مواد شیمیایی و مواد تحریک‌کننده، می‌تواند محرک اصلی اگزما باشد. این مواد شامل عطرها، رنگ‌ها و انواع مواد شیمیایی است که برای نظافت بدن یا خانه خود از آنها استفاده می‌کنید. بهتر است به مواد تشکیل‌دهنده محصولاتی که برای بدن خود استفاده می‌کنید، توجه داشته باشید.
برای نظافت بدن از آن دسته از محصولات آرایشی و بهداشتی استفاده کنید که عاری از عطر و رنگ باشند تا احتمال تحریک اگزما را کاهش دهد. محصولات تمیزکننده خانگی را نیز به صورتی انتخاب کنید که عاری از مواد تحریک‌کننده باشند. به عنوان مثال، تمیزکننده‌ها و شوینده‌هایی را انتخاب کنید که فاقد مواد غیرضروری باشند.
علاوه بر مواردی که گفته شد، موادی مانند نیکل و حتی پارچه‌ها نیز می‌توانند باعث ایجاد واکنش‌های تحریکی در بدن شوند و اگزما را تشدید کنند. سعی کنید لباس‌هایی بپوشید که از پارچه‌های طبیعی مانند پنبه تولید شده باشند. همیشه قبل از اینکه لباسی را برای اولین بار بپوشید، آن را بشویید تا مواد شیمیایی ناخواسته را از پوشاک جدا کنید.
مواد شیمیایی مانند کلر موجود در استخرها نیز ممکن است باعث بروز اگزما شود. بلافاصله پس از شنا کردن دوش بگیرید تا مواد تحریک کننده، شسته شوند.
۵) مواد حساسیت‌زای موجود در هوا
مواد حساسیت‌زای موجود در هوا که از طریق استنشاق وارد بدن می‌شوند، با واکنش سیستم ایمنی بدن مواجه می‌شوند که این امر می‌تواند علت اگزما باشد. مواد حساسیت‌زای موجود در هوا عبارت‌اند از:
- گرده
- شوره حیوانات خانگی
- گرد و خاک
- کپک و قارچ
- دود
روش‌های زیر می‌تواند مانع از قرار گرفتن در معرض این مواد شود:
- نگه نداشتن حیوانات خانگی و عدم حضور در خانه‌هایی که در آنها حیوانات خانگی خزدار یا پردار وجود دارد
- تمیز کردن مدوام خانه و ملحفه شخصی
- عدم استفاده از فرش در محیط زندگی
- محدود کردن تعداد اثاثیه منزلی که روکش پارچه‌ای دارند یا با الیاف مختلف پر شده‌اند (مثل بالش و حیوانات عروسکی)
- مرطوب نگه داشتن فضای خانه به طور مناسب
- استفاده از دستگاه تهویه هوا به جای باز کردن پنجره‌ها
- دوری از کپک و قارچ
- جلوگیری از قرار گرفتن در معرض دود
با مراجعه به پزشک می‌توانید آزمایش حساسیت پوستی انجام دهید تا مشخص شود که بدن شما به کدام یک از مواد حساسیت‌زا واکنش نشان می‌دهد و در اثر آنها بثورات پوستی ایجاد می‌شود. پزشک ممکن است درمان‌های بدون نسخه یا تزریق مواد آلرژی‌زا را به عنوان درمان توصیه کند.
۶) تعریق
تعریق می‌تواند بر ایجاد و تحریک اگزما تأثیرگذار باشد. عرق کردن نه تنها به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند، بلکه بر رطوبت پوست و نحوه عملکرد سیستم ایمنی بدن نیز تأثیر می‌گذارد. بدن شما ممکن است به تعریق حساسیت داشته باشد؛ که در این شرایط اگزما تشدید می‌شود.
حتی اگر حساسیتی هم وجود نداشته باشد، عرق کردن می‌تواند اگزما را تشدید کند. اگزما باعث می‌شود که عرق مسدود شود و آن طور که باید از بدن خارج نشود. پس از تعریق نیز، خارش اگزما بیشتر می‌شود. حتی اگر حساسیتی هم نسبت به تعریق وجود نداشته باشد، کنترل آن در بزرگسالان مبتلا به اگزما بسیار مفید است.
روش‌های زیادی وجود دارد که می‌توانید با استفاده از آنها تعریق خود را همراه با اگزما کنترل کنید. از جمله اینکه در هوای گرم ورزش نکنید؛ لباس مناسب بپوشید و تمریناتی انجام دهید که تعرق کمتری داشته باشد.
۷) درجه حرارت بسیار بالا یا بسیار پایین
علت اگزما در زمستان معمولا این مورد است. پوست خشک و تعریق، هر دو، باعث تشدید اگزما می‌شوند و غالبا در هوای خیلی گرم یا خیلی سرد اتفاق می‌افتند. معمولا در پاییز و زمستان، سرما رطوبت بدن را کاهش می‌دهد و می‌تواند باعث خشکی پوست شود. در تابستان ها هم گرمای هوا موجب تعریق بیش از حد طبیعی بدن می‌شود.
قرار گرفتن در معرض شرایط خاص آب و هوایی مانند گرما، بارندگی و آلاینده‌های هوا نیز ممکن است موجب بروز علائم اگزما شوند. اگر دمای هوا، متعادل و بدون تغییرات ناگهانی و شدید باشد، می‌توانید علائم اگزما را در پوست خود کنترل کنید. از قرار گرفتن در معرض آب و هوای بسیار گرم یا بسیار سرد خودداری کنید.
۸) هورمون‌ها
هورمون‌ها می‌توانند یکی از عوامل ایجاد اگزمای پوستی شوند. این مورد در خانم‌ها شایع‌تر است. نوعی از اگزما به نام درماتیت خود ایمنی پروژسترون وجود دارد که می‌تواند براساس چرخه قاعدگی تشدید شود. اما این وضعیت بسیار نادر است.
ممکن است درست پیش از شروع قاعدگی خود، در اثر بالا رفتن سطح پروژسترون در بدن، شاهد بروز اگزما باشید؛ اما چند روز پس از قاعدگی اثرات اگزما از بین برود و مجددا در دوره بعدی به وجود بیاید.
اگر چنین شرایطی را تجربه کرده‌اید با پزشک خود مشورت کنید. پزشک راه‌حل‌هایی به شما پیشنهاد می‌دهد تا بتوانید بثورات پوستی به وجود آمده در حین چرخه قاعدگی را کاهش دهید. از جمله این راه‌حل‌ها می‌تواند استفاده از برخی پمادهای موضعی خاص باشد. توجه داشته باشید که از مصرف داروهای حاوی پروژسترون پرهیز کنید.
۹) عفونت
عفونت نیز علت اگزما نیست اما باکتری‌ها می‌توانند از پوستی که دچار اگزما شده است، به داخل بدن نفوذ کنند. استافیلوکوکوس اورئوس، نوعی باکتری عامل ایجاد عفونت است. سرخی بیش از اندازه یا مرطوب شدن پوست می‌تواند نشانه ایجاد عفونت پوستی باشد. سطح پوستی که به دلیل اگزما باز شده است، راهی مناسب برای ورود انواع ویروس‌ها، از جمله ویروس هرپس ، به داخل بدن است. این ویروس‌ها می‌توانند باعث ایجاد تاول بر روی پوست شما بشوند.
اگر علائم اگزمای شما تشدید شد و یا دچار تب و بی‌حالی شدید، ممکن است دچار عفونت شده باشید. در این شرایط لازم است به پزشک مراجعه کنید و در صورت لزوم، آنتی بیوتیک دریافت کنید. برای جلوگیری از باز شدن سطح پوست، از خاراندن محل اگزما بر روی پوست خودداری کنید. عامل دیگری که در جلوگیری از خارش و باز شدگی پوست شما اهمیت دارد، این است که حتما ناخن‌هایتان را کوتاه نگه دارید.
۱۰) مصرف دخانیات
استعمال تنباکو می‌تواند با تحریک پوست، اگزما را تشدید کند. پژوهشی در سال 2016 نشان داد که مصرف دخانیات و اگزمای دست با هم مرتبط هستند. بر این اساس، پرهیز از مصرف تنباکو و ترک سیگار، از ایجاد یا تشدید اگزمای دست‌ها جلوگیری می‌کند.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
راه های زیادی برای کنترل علائم و درمان اگزما وجود دارد. در صورتی که نتوانید اگزمای خود را با درمان‌ها و روش‌های خانگی کنترل کنید یا در شرایطی که اگزما، زندگی روزانه شما را تحت تاثیر قرار دهد، باید به پزشک مراجعه کنید.
اگر نگران این موضوع هستید که در اثر حساسیت به یک ماده غذایی یا مواد حساسیت‌زای موجود در هوا، علائم بیماری در شما ایجاد شود، مراجعه به پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا عوامل مشکل‌زا را بشناسید و آنها را درمان کنید.
سخن آخر
همانطور که گفتیم، عوامل بسیار زیادی وجود دارند که باعث ایجاد یا تشدید اگزما می‌شوند. در این مطلب به ۱۰ عامل شایع ایجاد اگزما اشاره کردیم. آیا شما هم دچار اگزما شده‌اید؟ اگر تجربه مشاهده علائم اگزما را دارید، علت آن چه چیزی بوده است؟ به غیر از عواملی که در این مطلب به آنها اشاره شد، عوامل دیگری را می‌شناسید که موجب ایجاد اگزما شوند؟ تجربیاتتان را در باره علت اگزما با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
منابع:
https://jaoa.org/article.aspx?articleid=2474293
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3704139
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3970830
https://www.healthline.com/health/atopic-dermatitis/what-is-atopic-dermatitis
تیم نویسندگان
دکتر مهدیه بهشادفر
