به تنفس غیرطبیعی و دشوار در طول خوابیدن مانند خروپف مزمن و آپنه خواب ، اختلالات تنفسی هنگام خواب گفته می‌شود. مشکلی که در برخی موارد نیاز به رسیدگی و مراقبت دارد.
در واقع، بعضی از اختلالات تنفسی هنگام خواب خیلی نگران‌کننده نیستند و سلامتی فرد را به خطر نمی‌اندازند، اما برخی دیگر به دلیل تأثیرات مستقیمی که بر خواب و برهم‌خوردن تعادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در خون می‌گذارند، عواقب خطرناکی به همراه دارند؛ بنابراین باید هرچه سریع‌تر به آن‌ها رسیدگی شود.
می‌توان گفت تمامی افراد از اهمیت خواب سالم اطلاع دارند. ناگفته پیداست که هر عاملی باعث اختلال در سلامت خواب شود، می‌تواند عواقب جدی‌ای به دنبال داشته باشد. در ادامه این مطلب، اصلی‌ترین اختلالات تنفسی هنگام خواب و راه‌های درمانی این اختلالات معرفی می‌شوند.
1) آپنه انسدادی خواب
آپنه (وقفه تنفسی) انسدادی خواب یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین اختلالات تنفسی مرتبط با خواب است. در این اختلال، مجاری هوایی پشت گلو به صورت فیزیکی مسدود می‌شوند.
در بسیاری از موارد، آپنه به دلیل افتادگی بافت پشت گلو (نرم کام) ایجاد می‌شود. در این حالت، عضلات مجاری هوایی فوقانی هنگام خواب شل می‌شوند. اگر فرد به پشت بخوابد، جاذبه زمین باعث عقب رفتن زبان می‌شود؛ این اتفاق مجرای هوایی را باریک می‌کند و درنتیجه میزان هوای ورودی به ریه ها کاهش می‌یابد.
راه هوایی باریک‌شده به دلیل ایجاد لرزش در بافت پشت گلو، هنگام تنفس منجر به خروپف نیز می‌شود. انسداد همچنین باعث ایجاد وقفه‌های موقت در نفس کشیدن می‌شود که هم خواب را قطع می‌کند و هم سطح اکسیژن بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
چه افرادی در معرض آپنه انسدادی خواب هستند؟
آپنه انسدادی خواب بیشتر مردان مسن را درگیر می‌کند، اگرچه ممکن است در زنان و کودکان نیز دیده شود.
عوامل خطر آپنه انسدادی خواب
- سن: خطر بروز این اختلال در بزرگ‌سالی و سن 50 تا 70 سالگی زیاد است و بعد از آن کاهش می‌یابد.
- چاقی
- ناهنجاری‌های مجاری هوایی فوقانی و سر و صورت (مانند بزرگ بودن لوزه‌ها)
- اندازه گردن: افرادی که گردن ضخیم‌تری دارند (ضخامت تقریبی بیش از 40 سانتی‌متر در زنان و 43 سانتی‌متر در مردان) ممکن است راه هوایی باریک‌تری داشته باشند و در نتیجه مقدار هوای کمتری به ریه‌هایشان وارد شود.
- سیگار کشیدن: افراد سیگاری تقریباً سه برابر بیشتر از افراد غیر سیگاری دچار آپنه انسدادی در خواب می‌شوند.
- مصرف الکل یا آرام‌بخش: داروهای آرام‌بخش بافت عضلانی گلو را شل می‌کنند و درنتیجه باعث انسداد مجاری هوایی می‌شوند.
- گرفتگی بینی: این گرفتگی ممکن است با آبریزش بینی همراه باشد.
- سابقه خانوادگی: اگر این اختلال در بین افراد خانواده وجود داشته باشد، فرد بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به آن است.
- به پشت خوابیدن: خوابیدن به پشت ممکن است باعث افتادگی بافت در اطراف مجاری هوایی و مسدود شدن آن شود.
وجود برخی از بیماری‌ها نیز ممکن است خطر بروز آپنه انسدادی خواب را افزایش دهد
- دیابت نوع دو
- رفلاکس معده به مری
- بیماری‌های قلبی و عروقی
- سندرم تخمدان پلی کیستیک
- بیماری پارکینسون
- بارداری
- کم کاری تیروئید
- سندرم هیپوونتیلاسیون ناشی از چاقی (شرایطی که در آن تنفس ضعیف برخی افراد چاق، باعث افت سطح اکسیژن و بالا رفتن سطح دی‌اکسید کربن در خون می‌شود.)
- بیماری‌های مزمن ریوی
علائم افراد درگیر با آپنه خواب در طی روز
افراد درگیر با این اختلال تنفسی، حتی اگر در طول شب به اندازه کافی خوابیده باشند، صبح با احساس خستگی و کسالت بیدار می‌شوند و معمولاً طی روز نیز دچار احساس خستگی مفرط و عدم تمرکز هستند.
همچنین این افراد ممکن است ناخواسته به خواب بروند و چرت بزنند؛ زیرا بدن این افراد در طول شب بارها بیدار می‌شود، هرچند ممکن است در همه این بیداری‌ها فرد هوشیار نباشد.
افرادی که به آپنه انسدادی خواب دچار می‌شوند، ممکن است علائم زیر را نیز داشته باشند
- خروپف با صدای بلند
- بی‌قراری های شبانه
- بی‌خوابی همراه با بیدار شدن‌های مکرر در خواب
- تکرر ادرار در طول شب
- دیدن کابوس های وحشتناک
- پریدن از خواب با احساس خفگی یا نفس‌نفس زدن
- سردردهای صبحگاهی
- احساس خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز
- نداشتن تمرکز
- اختلالات شناختی
- تغییر خلق‌وخو
درصد قابل توجهی از موارد فلج خواب (sleep paralysis) یا بختک نیز به دلیل آپنه در خواب رخ می‌دهند.
عوارض بلندمدت آپنه خواب
بسیاری افراد می‌خواهند بدانند آیا آپنه خواب خطرناک است؟
باید گفت این اختلال در صورت درمان نشدن، ممکن است عوارض جانبی طولانی‌مدتی از خود به جای بگذارد؛ مانند:
- فشار خون بالا
- بیماری قلبی
- سکته مغزی
- پیش‌دیابت و دیابت
- افسردگی
درمان آپنه انسدادی خواب
بسیاری از افراد از وجود اختلال آپنه خواب در خود مطلع نیستند و تحت درمان قرار نمی‌گیرند. با توجه به تمام اثرات منفی کوتاه‌مدت و بلندمدت این اختلال، در صورت مشاهده علائم این اختلال بهتر است هرچه سریع‌تر تحت درمان قرار بگیرید.
طی روند درمان، پزشک ممکن است خواب شبانه شما را ارزیابی کند. این بررسی معمولاً در یک کلینیک خواب یا آزمایشگاه صورت می‌گیرد.
ارزیابی خواب باید به‌طور سنتی در یک مرکز خواب در شب انجام گیرد. تحقیقات اخیر نشان می‌دهند مطالعات خواب گاهی اوقات در خانه و با استفاده از بعضی تجهیزات نیز انجام‌پذیر هستند.
چگونگی بررسی کیفیت خواب شبانه
در مراکز خواب، سنسورهایی روی انگشت، پوست سر و قفسه سینه قرار می‌گیرند که هر کدام از آن‌ها وظایفی بر عهده دارند.
حسگرهایی که روی پوست سر قرار می‌گیرند، امواج مغزی را برای فهمیدن اینکه چه مدت طول می‌کشد تا فرد به خواب رود، چه مدت طول می‌کشد تا وارد مراحل مختلف خواب شود و چگونه در طول شب از خواب بیدار می‌شود، شناسایی می‌کنند.
حسگری که روی انگشت قرار می‌گیرد، سطح اکسیژن خون را اندازه‌گیری می‌کند. حسگرهایی که روی قفسه سینه قرار می‌گیرند، نرخ ضربان قلب و تنفس را ثبت کرده و همچنین بررسی می‌کنند که تنفس بیمار چگونه قطع می‌شود. حسگر دیگری نیز جریان هوای بینی را اندازه‌گیری می‌کند.
در نهایت، بر اساس نتایج به‌دست‌آمده، از روش‌های زیر برای کنترل آپنه خواب استفاده می‌شود:
درمان با کمک ابزارهای دهانی
این روش درمانی برای خروپف و آپنه انسدادی خواب کاربرد دارد. در این روش هنگام خواب از یک ابزار متحرک در دهان استفاده می‌شود. این ابزار شبیه محافظ دندان ورزشی یا پلاک ارتودنسی است. معمولاً زمانی از این روش استفاده می‌شود که زبان هنگام خواب مجاری هوایی را مسدود می‌کند. این ابزار دهانی زبان را در جای خود نگه می‌دارد تا مسیر مجاری هوایی باز بماند.
فشار جریان هوای همواره مثبت
یکی از اصلی‌ترین روش‌های درمان آپنه خواب استفاده از فشار جریان هوای همواره مثبت (CPAP) است. در این روش به کمک جریان هوای خفیف و دائمی از طریق ماسکی که هنگام خواب استفاده می‌شود (ماسک مخصوص آپنه خواب)، مجاری هوایی در طول شب باز نگه داشته می‌شوند.
به کمک این روش درمانی وقفه‌های تنفسی ناشی از آپنه خواب از بین می‌رود و درنتیجه خروپف یا صدای ناشی از خفگی دیگر ایجاد نخواهند شد. همچنین بدن فرد بدون اینکه به دلیل کمبود اکسیژن بیدار شود، خوابی راحت خواهد داشت.
عمل جراحی
پزشک ممکن است برای درمان برخی از بیماران مبتلا به آپنه انسدادی خواب یا خروپف ، عمل جراحی را مناسب بداند.
اگر بیمار تمایلی به استفاده از روش فشار جریان هوای همواره مثبت نداشته باشد، پزشک عمل جراحی آپنه خواب را به او پیشنهاد می‌دهد. البته در بسیاری از موارد، فواید این روش درمانی ممکن است دائمی نباشند و در برخی از بیماران نیز ممکن است این اختلال تنفسی بعد از مدتی دوباره رخ دهد.
مدت زمان درمان آپنه خواب
مدت زمان درمان کامل این اختلال، به نحوه درمان بستگی دارد. به‌طورکلی، آپنه خواب یک اختلال مزمن است؛ به این معنا که ممکن است تا پایان عمر با فرد همراه باشد.
برای افراد مبتلا به آپنه خواب مرکزی، مدت طول‌کشیدن این مشکل به درمان مشکلات زمینه‌ای همچون اختلالات عصبی یا قلبی و عروقی بستگی دارد.
2) خروپف
حدود نیمی از مردم در دوره‌هایی از زندگی خود هنگام خواب خروپف می‌کنند. خروپف در مردان بیشتر از زنان دیده می‌شود. همچنین در میان افراد با سنین بالا بیشتر رخ می‌دهد و ممکن است ارثی باشد. در بسیاری از موارد افراد متوجه خروپف خود نمی‌شوند.
خروپف ممکن است باعث خشکی دهان ، درد گلو یا تحریک آن هنگام بیدار شدن شود. خروپف یکی از علائم آپنه انسدادی خواب است؛ اما الزاماً تمام کسانی که خروپف می‌کنند، دچار آپنه انسدادی خواب نیستند.
چه عواملی باعث خروپف می‌شوند؟
گاهی خروپف به دلایل مشابه با آپنه انسدادی خواب رخ می‌دهد. برخی از این دلایل عبارت‌اند از:
- چاقی
- بارداری
- بزرگی لوزه‌ها یا زبان
- داشتن فک کوچک
- خوابیدن به پشت
- سابقه خانوادگی
- مصرف الکل
- استعمال دخانیات
- مصرف داروهای خاص
- مواردی که مانع نفس کشیدن از طریق بینی می‌شوند مانند انحراف تیغه بینی، سرماخوردگی ، آنفلوانزا یا آلرژی.
درمان خروپف
برخی از روش‌های درمانی با توجه به علت خروپف عبارت‌اند از:
- کاهش وزن
- تغییر شکل خوابیدن (نخوابیدن به پشت)
- اجتناب از مصرف الکل
- مصرف شل‌کننده‌های عضلانی و برخی داروهای خاص طبق نظر پزشک
همچنین پزشک ممکن است بر اساس شدت خروپف، استفاده از ابزارهای دهانی یا جراحی را توصیه کند. از آنجا که خروپف خفیف معمولاً کیفیت خواب را مختل نمی‌کند، نیازی به درمان ندارد؛ اما خروپف شدید به درمان احتیاج دارد. خصوصاً وقتی با آپنه انسدادی خواب همراه باشد.
3) آپنه خواب مرکزی
آپنه خواب مرکزی باعث می‌شود بدن طی وقفه‌هایی بین تنفس طبیعی، تلاش برای تنفس را کاهش داده یا متوقف کند. این اختلال ناشی از انسداد مجاری تنفسی نیست، بلکه به دلیل وجود مشکل در مغز یا قلب ایجاد می‌شود.
آپنه خواب مرکزی با آپنه انسدادی خواب متفاوت است؛ زیرا در این اختلال، این مغز است که فرمان نفس‌کشیدن را به عضلات تنفسی نمی‌دهد.
علائم آپنه خواب مرکزی
بیشتر افراد مبتلا به آپنه خواب مرکزی دچار اختلالاتی مانند خواب‌آلودگی بیش‌ازحد در طول روز، قطع شدن خواب، احساس کسلی هنگام بیدار شدن و سردرد صبحگاهی می‌شوند.
برخلاف آپنه خواب انسدادی ، خروپف از نشانه‌های رایج آپنه خواب مرکزی نیست. از آنجا که این علائم کاملاً اختصاصی نیستند، در صورت مشاهده آن‌ها برای تشخیص صحیح باید به پزشک متخصص مراجعه کنید.
درمان آپنه خواب مرکزی
در بسیاری از بیماران مبتلا به آپنه خواب مرکزی، استفاده از روش درمانی فشار جریان هوای همواره مثبت ممکن است توقف در تنفس را کاهش دهد. به همین شکل می‌توان از اکسیژن مکمل نیز استفاده کرد.
البته برای درمان صحیح آپنه خواب مرکزی باید بیماری زمینه‌ای باعث بروز این اختلال را درمان کرد؛ به‌طور مثال درمان نارسایی احتقانی قلب ممکن است تنفس غیرعادی و قطع‌شونده را هنگام خواب تسکین دهد یا از بین ببرد.
به این نکته توجه داشته باشید که بروز چند بار آپنه مرکزی طی شب امری طبیعی است. گاهی پیش می‌آید که برای مدت کوتاهی در حین به خواب رفتن یا بعد از بیداری نفس کشیدن را فراموش کنیم.
عوامل خطر آپنه خواب مرکزی
بعضی وضعیت‌ها مانند موارد زیر می‌توانند باعث شوند فرد بیشتر مستعد ابتلا به آپنه خواب مرکزی باشد:
- سن: با افزایش سن، تغییراتی در مغز برای کنترل تنفس رخ می‌دهد که می‌تواند باعث ایجاد آپنه خواب مرکزی شود.
- ژنتیک و پیشینه خوانوادگی: ژن‌ها مسئول تنظیم چگونگی کنترل تنفس توسط مغز هستند. وضعیت‌هایی مانند سندرم مادرزادی هیپوونتیلاسیون مرکزی می‌تواند باعث افزایش ریسک ابتلا شود.
- سبک زندگی: مصرف الکل و دخانیات می‌تواند چگونگی کنترل خواب و ماهیچه‌ها را توسط مغز تحت تأثیر قرار دهد.
- داروهای مخدر: استفاده بلند مدت از داروهای مسکن با ریشه مخدر (مانند کدئین)، می‌تواند باعث اختلال در کنترل خواب توسط مغز شود.
- وضعیت سلامتی: برخی وضعیت‌های سلامتی مانند نارسایی قلبی، سکته، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک یا ALS (بیماری عصبی حرکتی) و میاستنی گراویس (نوعی بیماری خود ایمنی فلج ماهیچه‌ای) می‌تواند بر کنترل مغز روی خواب اثر بگذارد. همچنین میزان هورمون‌ها نیز می‌تواند تأثیرگذار باشد.
- تولد زودهنگام: نوزادانی که قبل از هفته 37ام بارداری متولد می‌شوند، بیشتر مستعد ابتلا به مشکلات تنفسی طی خواب هستند. در بیشتر موارد، این ریسک با افزایش سن کاهش میابد.
4) ناله کردن در خواب
کاتاترنیا (catathrenia) یا ناله در خواب، اختلالی مزمن است که اغلب در خواب و هنگام بازدم اتفاق می‌افتد و باعث می‌شود فرد هنگام بازدم در خواب صدایی طولانی شبیه ناله ایجاد کند. این صدا ممکن است 40 ثانیه یا کمتر طول بکشد.
این نوع ناله کردن در خواب با احساسات عاطفی ارتباطی ندارد. ناله کردن ممکن است هنگام خوابیدن در هر حالتی رخ دهد، اما هنگامی که حالت خوابیدن خود را تغییر می‌دهید، متوقف و بعد از مدتی دوباره شروع می‌شود. ناله کردن در خواب تا حدودی یک اختلال نادر به حساب می‌آید و بیشتر در مردان مشاهده می‌شود.
چه عواملی باعث ناله در خواب می‌شوند؟
علت ناله کردن در خواب مشخص نیست و با مشکلات تنفسی و فعالیت غیرطبیعی مغز ارتباطی ندارد. این موضوع به اختلالات روانی نیز مربوط نیست.
درمان ناله کردن در خواب
افراد درگیر این مشکل برای معاینه دقیق باید به متخصص گوش و حلق و بینی مراجعه کنند. پزشک باید مطمئن شود که بیماری‌های دیگر دلیل این اختلال نباشند.
اگر مشکلی در گوش و حلق و بینی وجود نداشته باشد، معمولاً هیچ درمان خاصی برای ناله در خواب در نظر گرفته نمی‌شود.
این نوع اختلال برای خواب فرد هیچ‌گونه مشکلی را به وجود نمی‌آورد و فقط افرادی که نزدیک فرد می‌خوابند، ممکن است دچار مشکل شوند؛ بنابراین، بهتر است از گوش‌گیر استفاده کنند یا در اتاق دیگری بخوابند!
سخن پایانی
آپنه خواب اختلال شایعی است که باعث می‌شود تنفس برای مدت کوتاهی متوقف یا بسیار ضعیف شود. وقفه‌های تنفسی ممکن است از چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشند و در هر ساعت 30 بار یا بیشتر بروز کنند.
متداول‌ترین نوع این اختلالات، آپنه انسدادی خواب است که باعث می‌شود مجاری هوایی فرد هنگام خواب دچار افتادگی یا انسداد شوند و تنفس با صدای خروپف یا خفگی همراه گردد.
افراد مبتلا به آپنه خواب اغلب با صدای بلند خروپف می‌کنند. با این وجود تمام کسانی که خروپف می‌کنند، دچار آپنه خواب نیستند. پزشک بر اساس سوابق پزشکی و خانوادگی، معاینه فیزیکی و نتایج به‌دست‌آمده از بررسی روند خواب فرد در طول شب، نوع اختلال تنفسی که فرد را درگیر کرده تشخیص می‌دهد.
درصورتی‌که خواب شما در طول شب با اختلال همراه باشد، معمولاً در طول روز خواب‌آلوده و کسل هستید. افراد مبتلا به آپنه خواب بیشتر از دیگران در معرض تصادفات رانندگی، بروز حادثه در محل کار و سایر بیماری‌ها قرار دارند؛ بنابراین، در صورت ابتلا به این اختلال بهتر است به پزشک مراجعه کنید و تحت درمان قرار بگیرید.
تغییر سبک زندگی، عمل جراحی، استفاده از ابزارهای دهانی و دستگاه‌های کمک‌تنفسی، آپنه خواب را در بسیاری از افراد درمان می‌کنند.
تجربه شما
آیا شما نیز با آپنه خواب یا سایر اختلالات تنفسی در هنگام خواب مشکل دارید؟ برای حل مشکل خود چه راه‌هایی را امتحان کرده‌اید؟ تجربیات‌تان را برای کمک به همراهان ما بازگو کنید.
منابع
https://www.sleepfoundation.org/snoring
https://medlineplus.gov/ency/article/003997.htm
https://www.nhlbi.nih.gov/health/sleep-apnea/causes
http://sleepeducation.org/essentials-in-sleep/sleep-apnea
https://aasm.org/resources/clinicalguidelines/osa_adults.pdf
https://www.sleepfoundation.org/sleep-apnea/central-sleep-apnea
https://www.sleepfoundation.org/sleep-apnea/obstructive-sleep-apnea
http://sleepeducation.org/essentials-in-sleep/snoring/overview-and-facts
https://www.webmd.com/sleep-disorders/sleep-apnea/central-sleep-apnea
http://sleepeducation.org/sleep-disorders-by-category/sleep-breathing-disorders/groaning
https://www.msdmanuals.com/professional/pulmonary-disorders/sleep-apnea/obstructive-sleep
تیم نویسندگان
دکتر مهدیه بهشادفر
