بچه‌دارشدن یکی از زیباترین دوره‌های زندگی است اما ممکن است یکی از غمگین‌ترین دوره‌ها هم باشد. بیشتر تازه‌مادران، در روزهای اول پس از زایمان، نوسانات خلقی و روحی را تجربه می‌کنند و در لحظات هیجان‌انگیز شادی و خوشحالی، ناگهان با هجوم نشانه‌های افسردگی همچون گریه، اضطراب، خشم و غم به‌هم می‌ریزند. این اندوه پس از زایمان (Baby Blues) معمولاً در 2 تا 5 روز اول بعد از زایمان به اوج خود می‌رسد. البته بیشتر زنان به همان سرعتی که دچار آن شده بودند، بهبود پیدا می‌کنند. اما گاهی‌اوقات، این مشکل برطرف نمی‌شود. اینجاست که تشخیص و توجه به افسردگی پس از زایمان (Postpartum Depression) اهمیت جدی پیدا می‌کند.
با ما همراه باشید تا درباره میزان شیوع، علائم، تشخیص و درمان افسردگی بعد از زایمان و همچنین افسردگی پدر پس از تولد نوزاد و عوارض عدم درمان این اختلال صحبت کنیم.
وقتی در حال خواندن این مقاله هستید، احتمالاً در مورد بروز این مشکل، برای خود یا یکی از عزیزانتان نگران هستید. پس ابتدا به توضیح میزان شیوع و زمان درگیری با این اختلال می‌پردازیم و سپس به سراغ تشخیص و درمان آن می‌رویم.
افسردگی بعد از زایمان چقدر طول می‌کشد؟
پاسخ کوتاه این پرسش این است که در برخی از زنان، علائم افسردگی تا دو هفته اول پس از زایمان ادامه پیدا می‌کند؛ اما در برخی دیگر از مادران این علائم چندین ماه پس از زایمان به وجود می‌آید و در صورت عدم درمان ادامه می‌یابد. در ادامه مقاله توضیحات بیشتری در این مورد بیان شده است.
افسردگی پس از زایمان چقدر شایع است؟
بچه‌دارشدن فرآیند دشوار و طاقت‌فرسایی است چون در دنیای خانوادگی و فردی مادر، تغییرات بسیار بزرگی روی می‌دهد. زنان طی دوران بارداری دچار تغییرات هورمونی، جسمی، عاطفی و روانی زیادی می‌شوند. پس از زایمان نیز ممکن است مادر عواطف مختلف از شادی و هیجان گرفته تا غم و گریه را تجربه کند. به این احساس غم و گریه، اندوه پس از زایمان می‌گویند و معمولاً در طول دو هفته اول پس از زایمان کاهش می‌یابد.
با اینکه زنانی که به اندوه پس از زایمان دچار می‌شوند خیلی زود بهبود پیدا می‌کنند، افسردگی پس از زایمان معمولاً طولانی‌تر می‌شود و بر توانایی زن برای بازگشت به زندگی معمولی تأثیر زیادی دارد.
نتایج یک مطالعه نشان می‌دهد افسردگی پس از زایمان که مشکلی ناتوان‌کننده است، 6.5 تا 12.9 درصد از تازه‌مادران را درگیر می‌کند.
چه عواملی باعث بروز افسردگی پس از زایمان می‌شود؟
پزشکان کاملاً نمی‌دانند چه عواملی باعث بروز افسردگی پس از زایمان می‌شود. تصور می‌شود کاهش ناگهانی سطح هورمون‌ها پس از زایمان، می‌تواند منجر به بروز افسردگی در زنان شود.
ما حتی نمی‌توانیم با اطمینان بگوییم که چه چیزی باعث آسیب‌پذیری یک زن در مقابل افسردگی بعد از زایمان می‌شود. اما این را می‌دانیم که قوی‌ترین عامل پیش‌بینی‌کننده افسردگی پس از زایمان، سابقه فردی ابتلا به اختلالات خلقی یا اضطراب است، به ویژه اگر در حین بارداری بیمار به این اختلالات مبتلا باشد و درمان نشده باشد.
در حقیقت، زنانی با سابقه ابتلا به افسردگی در طول بارداری، هفت برابر بیشتر از سایرین احتمال دارد دچار افسردگی شدید بعد از زایمان شوند. عوامل دیگری که ممکن است به افسردگی بعد از زایمان منجر شود، عبارتند از عوامل استرس‌زای اجتماعی همچون حمایت ضعیف خانواده و مشکلات مالی.
اینکه افسردگی پس از زایمان دقیقاً چگونه بروز می‌کند، تا حدودی غیر قابل پیش‌بینی است. در بیشتر زنان، این علائم بدون درمان از بین می‌روند اما حدود 20 درصد از مادران حتی پس از گذشت یک سال هنوز هم علائم افسردگی قابل‌توجه دارند.
تشخیص سریع افسردگی پس بعد از زایمان
به دلیل اینکه افسردگی پس از زایمان بر سلامتی مادر، نوزاد و کل خانواده اثر می‌گذارد، تست افسردگی پس از زایمان اهمیت ویژه‌ای دارد و خیلی مهم است که مادر از نظر خطر ابتلا به این افسردگی غربالگری شود. مطالعات نشان داده‌اند بسیاری از زنان مبتلا به افسردگی پس از زایمان از علائم خود خجالت می‌کشند و می‌ترسند که با تشخیص بیماریشان از طرف دیگران برچسب بخورند و بدنام شوند.
علائم افسردگی پس از زایمان ممکن است برای هر فرد متفاوت باشد. علائم معمول این بیماری عبارتند از:
- اختلالات خواب
- اضطراب
- تحریک‌پذیری
- آشفتگی ذهنی
- درگیری ذهنی درباره سلامتی یا تغذیه نوزاد
افسردگی پس از زایمان فقط به این علائم محدود نمی‌شود. برخی از این علائم می‌توانند طبیعی به نظر برسند، به‌خصوص پس از بی‌خوابی‌های شبانه‌ای که برای مراقبت از نوزاد پیش می‌آید. شدت این علائم و نحوه اثرگذاری آن بر توانایی مادر برای تطبیق و کنارآمدن با عوامل استرس‌زا در زندگی است که در تشخیص افسردگی پس از زایمان بسیار مهم است.
چگونه افسردگی پس از زایمان را از اندوه پس از زایمان تشخیص دهیم؟
نشانه‌ها و علائم افسردگی بعد از زایمان و اندوه پس از زایمان (baby blues) متفاوت هستند و از خفیف تا شدید متغیرند. در ادامه، فهرست خلاصه‌ای از علائم هر دو مشکل ارائه کرده‌ایم تا مقایسه بین آن‌ها آسان‌تر شود.
علائم اندوه پس از زایمان
- نوسانات خلقی
- اضطراب
- غم
- تحریک‌پذیری
- آشفتگی ذهنی
- گریه‌کردن
- کاهش تمرکز
- مشکلات اشتها
- مشکلات خواب
علائم افسردگی بعد از زایمان
افسردگی پس از زایمان ممکن است در ابتدا با اندوه پس از زایمان اشتباه گرفته شود. اما نشانه‌ها و علائم افسردگی شدیدتر و طولانی‌تر هستند و در نهایت، بر توانایی مراقبت از نوزاد و انجام کارهای روزانه تأثیر می‌گذارند. این علائم معمولاً طی چندین هفته اول پس از زایمان بروز می‌کنند، اما ممکن است زودتر از این، یعنی در دوران بارداری یا دیرتر از آن و تا یک سال پس از زایمان آغاز شوند.
علائم و نشانه‌های افسردگی پس از زایمان می‌توانند شامل این موارد باشند:
- حالت افسرده یا نوسانات خلقی شدید
- گریه بیش از حد
- مشکل در برقراری ارتباط با نوزاد
- دوری‌کردن از خانواده و دوستان
- از دست دادن اشتها یا غذاخوردن بیش از حد معمول
- ناتوانی در خوابیدن (بی‌خوابی) یا خوابیدن بیش از حد
- خستگی بیش از حد یا از دست دادن انرژی
- کاهش علاقه به فعالیت‌هایی که سابقاً فرد به آن‌ها علاقه‌مند بوده‌است
- تحریک‌پذیری شدید و خشم
- ترس از مادر خوب نبودن
- ناامیدی
- احساس بی‌ارزشی، شرم، گناه یا بی‌کفایتی
- کاهش توانایی تفکر واضح، تمرکز یا تصمیم‌گیری
- بی‌قراری
- اضطراب شدید و حملات وحشت‌زدگی (پانیک)
- تفکر درباره آسیب‌رساندن به خود یا نوزاد
- افکار تکراری درباره مرگ یا خودکشی
رسیدگی و اقدام به درمان سریع افسردگی بعد زایمان امری حیاتی است. افسردگی پس از زایمانی که درمان نشود ممکن است تا چندین ماه یا بیشتر، حتی سال‌ها طول بکشد.
افسردگی پس از زایمان در تازه‌پدرها
تازه‌پدرها هم ممکن است افسردگی پس از زایمان را تجربه کنند. آن‌ها ممکن است غمگین، خسته و آشفته باشند، دچار اضطراب شوند یا اینکه الگوهای معمول تغذیه و خوابشان تغییر کند؛ یعنی دقیقاً همان علائمی که مادران مبتلا به این نوع اختلال آن را تجربه می‌کنند.
پدرانی که جوان هستند، سابقه افسردگی دارند و از نظر روابط عاطفی یا از نظر مالی مشکل دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی پس از زایمان هستند. این افسردگی در پدرها می‌تواند همان تأثیر منفی افسردگی پس از زایمان در مادرها را بر رابطه بین زوجین و رشد کودک داشته باشد.
اگر به تازگی پدر شده‌اید و علائم افسردگی و اضطراب را در طول بارداری همسرتان یا در سال اول پس از به دنیا آمدن فرزندتان دارید، با پزشک‌تان صحبت کنید. همان درمان‌ها و حمایت‌هایی که به مادران مبتلا به افسردگی پس از زایمان ارائه می‌شود، در درمان افسردگی پس از زایمان پدرها هم مفید است.
درمان افسردگی پس از زایمان
مطالعه‌ای اهمیت درمان زودهنگام و حمایت از زنان در معرض خطر ابتلا به این مشکل را بررسی کرده است، از جمله در زنانی که علائم خفیف دارند و علائم آن‌ها با هیچ‌کدام از معیارهای اختصاصی تشخیص قطعی این نوع افسردگی مطابقت ندارد. مطالعات نشان داده‌اند حمایت و مراقبت روانی بلافاصله پس از زایمان، احتمال ابتلا به این نوع خاص افسردگی در مادران در معرض خطر را کاهش می‌دهد.
اقداماتی که احساس تنهایی و انزوا را کاهش می‌دهند و از فرد حمایت عاطفی می‌کنند، بسیار مهم هستند. از جمله:
- دیدارهای خانگی
- حمایت تلفنی
- درمان بین فردی (نوعی روش روان‌درمانی کوتاه‌مدت برای درمان افسردگی است که بر تأثیر روابط فردی روی افسردگی بیمار متمرکز است.)
پس از تأیید ابتلای مادر به این اختلال روحی، بسیار مهم است که مطمئن شویم وی مراقبت‌های مورد نیاز را دریافت می‌کند. درمان مناسب بر اساس شدت علائم مادر و چگونگی واکنش او به اقدامات درمانی انجام می‌شود. رویکردی که برای زنان مبتلا به افسردگی در دوران پس از تولد نوزاد، با علائم خفیف اجرا می‌شود، بسیار شبیه به راهبردهای پیشگیرانه‌ای است که برای زنان در خطر ابتلا به این بیماری انجام می‌شود. این راهبردها عبارتند از:
- مداخلات روانی که از تازه‌مادر حمایت می‌کند
- گروه‌های حمایتی
- ملاقات‌های خانگی توسط پرستار
درمان دارویی افسردگی پس از زایمان
برای زنانی با علائم متوسط یا زنانی با علائم خفیف که به اقدامات اولیه پاسخ نداده‌اند، درمان فقط شامل روان‌درمانی یا ترکیب آن با داروهای ضد افسردگی است. همچنین در صورت ترجیح مادر یا مشکل‌بودن دسترسی به روان‌درمانی، ممکن است داروهای ضد افسردگی به تنهایی تجویز شوند.
یک نگرانی شایع، ایمنی مصرف داروهای ضدافسردگی در دوران شیردهی است. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) اولین گزینه درمان مادران افسرده در این دوران هستند و مقادیر اندکی از این داروها در شیر مادر یافت می‌شود.
با این وجود، اطلاعاتی درباره اثرات داروهای ضد افسردگی بر شیرخوار در طولانی‌مدت وجود ندارد اما عموم کارشناسان با این موضوع موافق هستند که به توقف شیردهی نیاز نیست. با این حال، نکته مهم این است در صورتی که مشکلات مربوط به شیردهی یا کمبود خواب باعث تشدید علائم افسردگی شود، پزشکان باید از انتخاب زنان مبنی بر عدم شیردهی حمایت کنند.
روان‌پریشی پس از زایمان
روان‌پریشی یا سایکوز پس از زایمان، یک مشکل نادر است که معمولاً در صورت بروز، علائم آن در هفته اول پس از زایمان ظهور می‌کند. این علائم و نشانه‌ها شدید هستند و ممکن است شامل این موارد باشند:
- سردرگمی و عدم تطبیق زمان و مکان
- افکار وسواسی درباره نوزاد
- توهم و هذیان
- اختلالات خواب
- انرژی بیش از حد و سراسیمگی
- پارانویا (سوءظن به دیگران)
- اقدام به آسیب‌رساندن به خود یا نوزاد
روان‌پریشی پس از زایمان ممکن است به افکار یا رفتارهای خطرناک یا تهدیدکننده حیات منجر شود و به درمان فوری نیاز دارد.
عوارض عدم درمان افسردگی بعد زایمان
عدم درمان این مشکل می‌تواند مانع ارتباط صحیح مادر و کودک و نیز باعث بروز مشکلات خانوادگی شود. اگر این افسردگی درمان نشود، می‌تواند تا ماه‌ها مادر را درگیر کند و گاهی‌اوقات به یک اختلال افسردگی مزمن تبدیل شود. حتی در صورت درمان، افسردگی پس از زایمان، خطر ابتلا به افسردگی‌های شدید در آینده را در این زنان افزایش می‌دهد.
این افسردگی در پدران نیز می‌تواند پیامدهای چندگانه داشته باشد و باعث بروز مشکلات عاطفی در همه نزدیکان نوزاد شود. وقتی یک تازه‌مادر افسرده می‌شود، خطر افسردگی در پدر نوزاد هم افزایش پیدا می‌کند. در هر حال، تازه‌پدران هم در معرض خطر بالای افسردگی هستند، چه همسرشان دچار افسردگی شده باشد و چه نشده باشد.
فرزندان مادرانی که افسردگی پس از زایمان‌شان درمان نشده است، بیشتر در معرض مشکلات عاطفی و رفتاری هستند. مشکلاتی همچون اختلالات خوردن (مانند بی‌اشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی)، اختلالات خواب، گریه بیش از حد و تأخیر در حرف‌زدن.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
فرقی نمی‌کند که مادر یا پدر یک نوزاد باشید؛ اگر پس از تولد فرزندتان احساس افسردگی می‌کنید شاید نخواهید بپذیرید یا از پذیرش آن دچار اضطراب شوید. اما اگر هر نوع نشانه‌ای از اندوه یا افسردگی پس از زایمان دارید با پزشک‌تان تماس بگیرید.
اگر علائمی دارید که نشان می‌دهد ممکن است دچار روان‌پریشی پس از زایمان شده باشید، فوراً بدون اتلاف وقت، به پزشک مراجعه کنید.
اگر هر کدام از نشانه‌ها و علائم افسردگی شما چنین ویژگی‌هایی را دارد، حتماً بلافاصله با پزشک‌تان تماس بگیرید:
- بهبود نیافتن پس از دو هفته
- بدترشدن علائم
- دشوارشدن مراقبت از نوزاد
- دشوارشدن انجام فعالیت‌های روزانه
- وجود افکاری درباره آسیب‌رساندن به خود یا نوزاد
پیشگیری از افسردگی پس از زایمان
اگر سابقه افسردگی داشته‌اید، به محض اطلاع از بارداری یا قصد بارداری، به پزشک‌تان اطلاع دهید.
در دوران بارداری
پزشک علائم شما را بررسی می‌کند. شما می‌توانید علائم افسردگی خفیف را با کمک گروه‌های حمایتی، مشاوره یا سایر درمان‌ها مدیریت کنید. پزشک حتی ممکن است هنگام بارداری هم برایتان دارو تجویز کند.
پس از تولد نوزاد
پزشک ممکن است معاینه زودهنگام پس از زایمان را تجویز کند تا وجود هر نوع علائم افسردگی را بررسی کند. هرچه زودتر بیماری تشخیص داده شود، زودتر می‌توان درمان را شروع کرد. اگر سابقه این مشکل را دارید، احتمالاً به‌محض به دنیا آمدن نوزاد، پزشک توصیه می‌کند درمان را شروع کنید.
کمک به یک دوست یا یکی از عزیزان
افراد مبتلا به افسردگی ممکن است متوجه مشکل خود نشوند. در واقع ممکن است از علائم و نشانه‌های خود آگاه نباشند. اگر فکر می‌کنید یکی از عزیزانتان به افسردگی پس از زایمان دچار شده است، به او کمک کنید تا فوراً به پزشک مراجعه کند. با امید به اینکه بهبودی به مرور زمان حاصل شود، زمان را از دست ندهید.
کلام آخر
عامل کلیدی در پیشگیری و درمان موفق این عارضه، اقدام زودهنگام است. زنان ممکن است پس از زایمان متوجه افسردگی خود نشوند یا ممکن است متوجه مشکلات خود شوند اما خجالت بکشند کمک بگیرند. به همین دلیل خیلی مهم است که تمام تازه‌مادران غربالگری شوند. تشویق زنان به مخفی‌نکردن علائم افسردگی بعد از زایمان، باید اولویت اصلی در مراقبت از همه تازه‌مادران باشد.
از تجربه خودتان بگویید
ممکن است شما هم در جایگاه یک مادر، افسردگی پس از زایمان را تجربه کرده باشید. شاید هم شاهد بروز این افسردگی در یکی از نزدیکانتان بوده باشید. در چنین موقعیتی چه کار کرده‌اید؟ اگر تجربه مفیدی دارید خوشحال می‌شویم با ما در میان بگذارید. همچنین می‌توانید پرسش‌های خود در این زمینه را در قسمت نظرات مطرح نمایید تا پاسخگوی شما عزیزان باشیم.
منبع:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30085612
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/27959754
https://www.cdc.gov/reproductivehealth/depression/index.htm
https://www.webmd.com/depression/guide/postpartum-depression
https://www.health.harvard.edu/blog/postpartum-depression-worst-kept-secret-2017020811008
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/postpartum-depression/symptoms-causes/syc-20376617
تیم نویسندگان
دکتر مهدیه بهشادفر
