درد سیاتیک و راه‌های درمان آن

سیاتیک (Sciatica) یکی از رایج‌ترین دردهایی است که متأسفانه سوءبرداشت‌های زیادی درباره آن می‌شود. نزدیک به 40 درصد افراد در طول زندگی خود این درد را تجربه می‌کنند و با بالا رفتن سن، شیوع این عارضه بیشتر می‌شود. درد سیاتیک بیشتر در افراد 30 تا 50 سال شایع است. برای اکثر مردم درد سیاتیک با گذر زمان بهبود می‌یابد اما برای برخی به تمهیدات بیشتری نیاز است. بسیاری از افراد درد سیاتیک را با کمردرد معمولی اشتباه می‌گیرند در حالی که کمردرد و درد سیاتیک کاملاً متفاوت از یکدیگر هستند.

درد سیاتیک که از اعصاب سیاتیک نشأت می‌گیرد، معمولاً پس از چند ساعت یا چند روز خودبه‌خود برطرف می‌شود. با این ‌حال برخی از حملات آن می‌تواند برای هفته‌ها یا حتی ماه‌ها ادامه داشته باشد. خوشبختانه می‌توانید کارهای زیادی برای پیشگیری از درد سیاتیک و همچنین تسکین آن انجام دهید. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا تشخیص، کنترل و درمان سیاتیک را بیاموزید.

سیاتیک چیست؟

سیاتیک به درد ناشی از عصب سیاتیک گفته می‌‌شود. عصب سیاتیک مسئول انتقال پیام‌ها از مغز به نخاع و سپس به پاها است. این درد معمولاً به صورت یک‌طرفه از ناحیه پایین کمر به پاها و اغلب تا زیر زانو منتشر می‌شود. شایع‌ترین علت آن بیرون‌زدگی یا فتق دیسک در قسمت تحتانی کمر است. دیسک‌ها ساختارهایی حلقوی یا تایرمانند هستند که بین مهره‌‌های ستون فقرات قرار گرفته‌اند. اگر لبه بیرونی دیسک به علت فشارهای واردشده به نواحی تحتانی کمر پاره شود، محتویات ژله‌‌‌مانند داخل آن بیرون ریخته و باعث التهاب عصب مجاور شده یا آن را تحت ‌فشار قرار می‌دهد.

رگ سیاتیک چیست؟

احتمالاً تاکنون بارها عبارت رگ سیاتیک را شنیده‌اید. البته همین الان با خواندن تعریف سیاتیک متوجه شدید که این عبارت نادرست است. همان‌طور که گفته شد سیاتیک یک عصب است و نه یک رگ. بنابراین اصطلاح رگ سیاتیک صرفاً یک غلط رایج است. در مقابل، عصب سیاتیک یا درد سیاتیک عبارات صحیحی هستند که برای توصیف این مشکل قابل استفاده‌اند.

علائم سیاتیک چیست؟ از کجا بدانیم مشکل سیاتیک داریم؟

کلید تشخیص سیاتیک شرح حال کامل و ارزیابی دقیق بیمار است. البته بسیاری از بیماران انتظار تجویز تصویربرداری‌ با اشعه ایکس (X-ray) یا MRI را از پزشک دارند. اما اغلب پزشکان به دلیل محدودیت‌های زمانی و با علم به این ‌که آزمایش‌های تصویربرداری به درمان سیاتیک اولیه کمک بیشتری نمی‌کند، تصویربرداری را تجویز نمی‌‌‌کنند.

همان‌طور که گفته شد، درد سیاتیک در بیشتر موارد تنها در یک سمت حس می‌شود، یعنی درد، ناحیه پایینی کمر، باسن یا پای راست را درگیر می‌کند و یا در همین نواحی در سمت چپ حس می‌شود؛ زیرا بیرون‌زدگی دیسک تقریباً همیشه از یک سمت اتفاق می‌افتد. درگیری دوطرفه سیاتیک بسیار بسیار نادر است. پس علائم سیاتیک پای راست و چپ یا درمان سیاتیک پای چپ و راست عملاً تفاوتی ندارند و شامل یک سری علائم و استراتژی یکسان می‌شوند.

علائم سیاتیک اغلب با نشستن یا سرفه کردن بدتر می‌شود و ممکن است با بی‌حسی یا سوزن‌سوزن شدن پا همراه باشد. یک معاینه فیزیکی می‌تواند تأیید کند که درگیری عصب سیاتیک وجود دارد یا خیر؟ همچنین پزشکان معمولاً به دنبال تشخیص ضعف یا کاهش عکس‌العمل پاها نسبت به محرک‌ها هستند که می‌تواند نیاز ارجاع بیمار به متخصص را نشان دهد. پزشک به کمک این اطلاعات می‌تواند پس از تشخیص اولیه، درمان را شروع کند.

آنچه باید درباره درمان درد سیاتیک بدانیم

بسیاری از مردم فکر می‌‌کنند که هرچه درد شدیدتر باشد، به ‌احتمال ‌زیاد اتفاق وخیم‌تری در حال رخ دادن است. با این ‌حال می‌توان گفت که این موضوع برای درد سیاتیک صادق نیست. بدن می‌تواند مواد ژل‌مانند دیسک را که باعث ایجاد این علائم و حتی درد شدید می‌شود، دوباره جذب کند. بنابراین برنامه درمان سیاتیک عمدتاً روی کنترل درد و فعال نگه ‌داشتن فرد متمرکز است. اگر درد سیاتیک بسیار آزاردهنده باشد، دراز کشیدن‌های کوتاه‌مدت می‌تواند در کاهش درد مؤثر باشد اما استراحت طولانی‌مدت در تختخواب کمکی به بهبودی نمی‌کند و حتی ممکن است درد را تشدید کند. پس هنگامی که درد کاهش یافت، از جایتان بلند شوید و شروع به راه رفتن در مسافت‌های کوتاه کنید. از آنجا که نشستن، فشار بر روی دیسک‌های کمر را افزایش می‌دهد، توصیه می‌شود از نشستن یا رانندگی طولانی‌مدت اجتناب کنید.

آیا فیزیوتراپی برای درمان سیاتیک مفید است؟

بسیاری از افراد برای بهبود شرایط خود، درمان‌هایی مانند فیزیوتراپی، ماساژ، طب سوزنی و مداخلات و دستکاری‌های ستون فقرات (کایروپرکتیک Chiropractic) را امتحان می‌کنند اما شواهد نشان می‌دهد که اگرچه این روش‌ها ممکن است برای کمر درد معمولی نتیجه‌بخش باشد اما برای تسکین درد سیاتیک تأثیر چندانی ندارد. البته داروهای ضد درد بدون نسخه مانند ایبوپروفن و ناپروکسن می‌تواند به کاهش التهاب و بهبود درد سیاتیک شما کمک کند. در صورت اثربخش نبودن این داروها پزشک معالج ممکن است استفاده کوتاه‌مدت از داروهای ضد درد قوی‌تر را توصیه کند.

آیا جراحی سیاتیک همیشه ثمربخش است؟

خبر خوب این است که در اکثر افراد (تقریباً سه نفر از هر چهار نفر) علائم درد سیاتیک در مدت چند هفته بهبود می‌یابد و به ‌ندرت می‌تواند باعث ایجاد علائم ضعف عضلانی مانند افتادگی پا شود. (افتادگی پا یک ضعف یا فلج عضلانی است که بلند کردن پنجه پا، قسمت جلویی پا و انگشتان پا را دچار مشکل می‌کند. همچنین باعث می‌شود که هنگام راه رفتن، پای خود را روی زمین بکشید. افتادگی پا نشانه‌ای از یک بیماری زمینه‌ای است نه اینکه خودش یک بیماری باشد.) در چنین مواردی ممکن است پزشک بلافاصله شما را برای ارزیابی جراحی ارجاع دهد.

برای کسانی که بعد از شش هفته بهبود نیابند، جراحی یک گزینه درمان است. جراحی می‌تواند بهبود را تسریع کند اما بعد از 6 تا 12 ماه، بهبودی افرادی که جراحی می‌کنند، در حد کسانی است که تصمیم می‌گیرند زمان بیشتری به بدن بدهند تا خودبه‌خود بهبود یابد. با انجام جراحی، مواد دیسک که عصب را تحت تأثیر قرار داده است، برداشته می‌شود. به ‌طور کلی این نوع جراحی، ایمن است، اما عوارض آن گرچه به ندرت، ممکن است اتفاق بیفتد. همچنین 5 تا 10 درصد از افرادی که تحت عمل جراحی قرار می‌‌گیرند، بهبودی در شدت درد خود حس نمی‌کنند یا حتی ممکن است پس از آن درد بدتری را تجربه کنند.

تزریق نخاعی برای تسکین درد سیاتیک

بیماران اغلب در مورد تزریقات داخل نخاعی برای کنترل درد سیاتیک سؤال می‌پرسند؛ روشی که در آن کورتون به ناحیه آسیب‌دیده تزریق می‌شود. این گزینه می‌تواند برای کسانی که درد کنترل‌نشده یا علائم مداوم و آزاردهنده‌ دارند و تمایلی به انجام جراحی ندارند، مورد توجه قرار گیرد. تزریق‌ این داروها می‌تواند تسکین کوتاه‌مدت ایجاد کند اما مانند هر پروسه درمانی دیگری تزریق کورتون برای درد سیاتیک ممکن است عوارض غیر معمولی مانند درد بیشتر را به همراه داشته باشد و به نظر نمی‌رسد که بتواند جایگزین مناسبی برای جراحی باشد؛ فقط ممکن است زمان آن را به تعویق اندازد.

درد همیشه به معنای آسیب نیست

بسیاری از مبتلایان به درد سیاتیک می‌توانند برای بررسی شرایط خود به پزشک عمومی مراجعه کنند. بیماران با درد شدید سیاتیک معمولاً از مراجعه به پزشک می‌ترسند. سیاتیک دردی است که احتمالاً فرد هرگز شبیه آن را در طول زندگی خود تجربه نکرده است و در نتیجه بیمار از پزشک کنترل و بهبود سریع درد را می‌خواهد. در این شرایط معمولاً گزینه‌های درمانی نظیر جراحی و تزریق داخل نخاعی جذابیت بیشتری دارند. اما باید توجه داشت که اکثر افراد با گذشت زمان بهتر می‌شوند و می‌توانند از خطرهای احتمالی این شیوه‌های درمانی اجتناب کنند.

یک پزشک مجرب و ماهر می‌تواند دسته معدودی از بیماران را که نیاز به مراجعه فوری به متخصص دارند، ارزیابی و شناسایی کند و به پزشک متخصص ارجاع دهد اما برای اکثر افراد داشتن درد لزوماً به معنای آسیب نیست و دارو صرفاً برای مدیریت درد و فعال نگه ‌داشتن بیمار در دوره‌ای ‌که بدن در حال ترمیم است، تجویز می‌شود. در صورت بهبود نیافتن درد سیاتیک، پزشک معالج ممکن است قبل از ارجاع بیمار برای جراحی یا تزریق نخاعی، MRI درخواست کند. البته این اقدام در صورتی انجام می‌شود که بیمار شخصاً تصمیم بگیرد که این پروسه را برای سرعت بخشیدن به روند بهبودی خود انتخاب کند. پزشکان به کسانی که می‌توانند درد را تحمل کنند، اطمینان می‌دهند که می‌توانند عمل جراحی را بدون خطر بروز عوارض طولانی‌مدت، تا شش ماه به تعویق بیندازند.

پنج راهکار مهم برای مقابله با درد سیاتیک

در ادامه به پنج راهکار مؤثر برای پیشگیری، مدیریت و تسکین درد سیاتیک اشاره می‌کنیم.

1) فعالیت بدنی خود را افزایش دهید

ورزش یکی از کلیدی‌ترین و مؤثرترین راه‌های پیشگیری یا تسکین درد سیاتیک است. پس حتماً به گونه‌ای برنامه‌ریزی کنید که بتوانید این نوع فعالیت‌های بدنی را انجام دهید:

• تمرینات هوازی (ایروبیک): پیاده‌روی، دویدن آهسته (Jogging)، شنا، دوچرخه‌سواری، رقص و سایر فعالیت‌هایی که ضربان قلب شما را بدون ایجاد درد بیشتر افزایش می‌دهد.
• تمرینات قدرتی: انجام تمرینات با استفاده از وزنه‌های آزاد یا دستگاه‌های بدن‌سازی یا تمرینات ایزومتریک که باعث انقباض ماهیچه‌ها بدون حرکت واضح آن‌ها می‌شود. البته استفاده از دستگاه‌های بدن‌سازی تحت نظر مربی مجرب، در صورتی که ورزشکار باسابقه‌ای نیستید، بهتر از استفاده از وزنه‌های آزاد است.
• تمرینات بهبود انعطاف‌پذیری: یوگا، تای چی، پیلاتس و فعالیت‌های مشابه که هم انعطاف‌پذیری و هم قدرت بدن را افزایش می‌دهد.

در واقع هر ورزشی که می‌توانید از آن لذت ببرید و به ‌طور منظم انجام دهید، به شما کمک می‌کند. بنابراین یا یک فعالیت جدید را امتحان کنید یا به ورزشی که قبلاً انجام می‌دادید، برگردید و یا ترکیبی از هر دو.

2) برای پیشگیری از درد سیاتیک از نشستن طولانی‌مدت جداً خودداری کنید

نشستن طولانی‌مدت باعث می‌شود که فشار بر روی دیسک‌ها و رباط‌های کمر افزایش یابد. اگر شغلی دارید که مستلزم نشستن زیاد است، حتماً استراحت‌های متوالی داشته باشید یا میز ایستاده را امتحان کنید. هرچه کمتر بنشینید، بهتر است. البته بی‌حرکت ایستادن طولانی هم باعث آسیب دیدن رگ‌های پا می‌شود، بنابراین اگر از نشستن‌های طولانی پرهیز می‌کنید، توجه داشته باشید که ایستادن پیوسته هم آسیب‌های جدی ایجاد می‌کند. پس در هر حالتی که کار می‌کنید، قدم زدن‌های متناوب را در فواصل زمانی معین فراموش نکنید. اگر در هر ساعت، پنج دقیقه قدم بزنید بسیار خوب است.

3) عضلات مرکزی بدن خود را تقویت کنید

ممکن است عجیب به نظر برسد اما داشتن عضلات مرکزی بدن (Core) قوی‌تر می‌تواند سلامت ستون فقرات شما را ارتقاء دهد. البته توجه داشته باشید که عضلات مرکزی بدن فقط شامل ماهیچه‌های شکمی نیست؛ اگرچه آن‌ها هم نقش مهمی در ثبات و حفظ سلامت ساختار ستون فقرات شما دارند. ماهیچه‌های پشت، پهلوها، لگن و باسن نیز بخش‌های مهمی از عضلات مرکزی بدن را تشکیل می‌دهند. تقویت همه این ماهیچه‌ها به حفظ سلامت ستون فقرات کمک می‌کند. بسیاری از ورزش‌ها از جمله یوگا و پیلاتس می‌توانند عضلات مرکزی بدن را تقویت کنند. به ‌عنوان مثال حرکاتی مانند پلانک (Plank) و پل (Bridge) به تقویت این عضلات کمک می‌کنند.

4) وزن خود را کنترل کنید

اضافه‌وزن یا چاقی می‌تواند خطر ابتلا به درد سیاتیک را افزایش دهد. افرادی که اضافه‌وزن دارند و دچار درد سیاتیک می‌شوند، با سرعت کمتری بهبود می‌یابند، چون افزایش وزن به ستون فقرات فشار وارد می‌کند و می‌تواند منجر به فتق دیسک‌ شود. جالب است بدانید که حتی یک کاهش وزن جزئی نیز می‌تواند باعث کاهش التهاب و فشار بر ستون فقرات شود.

5) وضعیت بدنی مناسب را تمرین کنید

مادرها درست می‌گفتند که «قوز نکن! این مدل نشستن برات خوب نیست!» اما برای تمرین وضعیت بدنی مناسب حتماً لازم نیست که با گذاشتن یک کتاب بر روی سر در اتاق قدم بزنید؛ کافی است این نکات را رعایت کنید:

• هنگام ایستادن یا نشستن به وضعیت بدن خود توجه کنید.
• برای جلوگیری از خمیده شدن شانه‌‌ها و قوز کردن سعی کنید که شانه‌های خود را به سمت عقب و پایین بکشید. تصور کنید که می‌خواهید یک توپ را با سرشانه‌های خود نگه دارید.
• اگر با کامپیوتر کار می‌کنید، استراحت‌های مکرر داشته باشید. مانیتور خود را طوری قرار دهید که بتوانید آن را بدون خم کردن سر به جلو یا عقب مشاهده کنید.

درمان درد سیاتیک با حرکات ساده یوگا

احتمالاً شما هم عبارت «ورزش سیاتیک» را شنیده‌اید. علاوه بر حرکات ورزشی که برای پیشگیری از مشکل و درد سیاتیک توصیه می‌شود، برخی حرکات کششی نیز هنگام بروز درد سیاتیک به کمک شما می‌آیند. در ادامه، دو حرکت یوگا برای تسکین درد سیاتیک را در تصاویر مشاهده می‌نمایید. شاید در ابتدا تصور انجام حرکات با وجود درد برای شما سخت باشد، اما تلاش کنید آرام‌آرام این حرکات را انجام دهید، حتماً بهتر خواهید شد.

1) حرکت apanasana: جمع کردن پا در شکم به صورت زیر، موجب کشش عضلات پایین کمر و پشت ران شده و به تسکین درد سیاتیک کمک می‌کند. ده تا پانزده ثانیه در این حالت بمانید، سپس به آرامی دست‌ها را رها کرده و کف پای خود را روی زمین بگذارید. پس از چند ثانیه، حرکت را تکرار کنید.

2) حرکت supta-kapotasana: برای انجام حرکت زیر، دست خود را به همین شکل قرار دهید و روی زانو فشار وارد نکنید. هشت تا دوازده ثانیه در این وضعیت بمانید، سپس به آرامی به حالت عادی برگردید و پس از چند ثانیه، دوباره حرکت را در همین جهت انجام دهید. پس از سه تکرار، پای خود را عوض کنید.

جمع‌بندی

درد سیاتیک عارضه‌ای شایع است که می‌تواند باعث اختلال در انجام کارهای روزمره در برخی افراد شود. روش‌های مختلفی برای درمان درد سیاتیک وجود دارد اما این عارضه معمولاً پس از چند هفته خودبه‌خود برطرف می‌شود. اگر علائم سیاتیک شما با استفاده از مسکن و درمان‌های خانگی کاهش نمی‌یابد، برای مدت طولانی ادامه یافته است یا انجام کارهای روزمره را برایتان دشوار کرده است، به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند با بررسی دقیق شرایط شما، درمان مناسبی را برایتان تجویز کند.

تجربه شما

آیا درد سیاتیک به سراغ شما هم آمده است؟ اگر پاسخ مثبت است، چگونه و با چه شیوه درمانی به کنترل و درمان سیاتیک پرداختید؟ بر اساس تجربه شخصی خود و اطرافیان، انجام جراحی را تا چه اندازه مفید و مؤثر می‌دانید؟ منتظر دریافت نظرات ارزشمندتان هستیم.

تیم نویسندگان

دکتر زهرا کلاهدوز

• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید
• 14 خواص چای سبز برای سلامت پوست و مو
• فشار خون بالا: علل، علائم و راه‌های درمان