بیماری ریفلاکس معده به مری بسیار شایع است و در بسیاری جوامع حدوداً از هر 5 نفر یک نفر به آن مبتلا است. درد و سوزشی که گه‌گاه از قفسه سینه به سمت گلو و دهان احساس شود همراه با سوزش سر دل، برگشت محتویات معده به گلو و دهان و مشکل در بلع، و گاهی سرفه، علائم بیماری ریفلاکس معده به مری (GERD) هستند.
با وجود اثربخشی داروهایی که در حال حاضر برای کنترل ریفلاکس معده استفاده می‌شوند، نگرانی‌هایی در مورد استفاده طولانی مدت از برخی از این داروها وجود دارد. به همین دلیل، در دهه‌های اخیر توجه به نقش سبک زندگی افراد در مدیریت این بیماری افزایش یافته است و تلاش می‌شود علاوه بر تکیه بر درمان‌های پزشکی، افراد با اصلاح سبک زندگی و تغذیه به زندگی سالم‌تر نزدیک شوند.
ریفلاکس معده به مری (GERD) چیست؟
بیماری ریفلاکس معده به مری معمولاً با نام سوزش سر دل شناخته می‌شود. این اختلال گوارشی اغلب باعث احساس سوزش و گاهی فشار در قسمت میانی قفسه سینه می‌شود.
گاهی با احساس گلودرد، سوزش گلو، گرفتگی صدا و سرفه ممکن است تصور کنید دچار سرماخوردگی یا آنفلوانزا شده‌اید؛ اما اگر مدت زمان زیادی این علائم را داشتید، این احتمال وجود دارد که علائم نه به دلیل ویروس، بلکه به دلیل اختلالی در عملکرد دریچه (اسفنکتر) تحتانی مری به وجود آمده باشند. این دریچه، ماهیچه‌ای است که تبادلات بین مری و معده را کنترل می‌کند و در صورتی که کاملاً بسته نشود، اسید معده و غذا دوباره به مری بازمی‌گردد. در اصطلاح پزشکی به این فرآیند ریفلاکس معده به مری می‌گویند. بازگشت اسید معده به مری شکل خفیف‌تر این بیماری است که به آن ریفلاکس اسید می‌گویند.
علائم ریفلاکس معده به مری چیست؟
ریفلاکس اسید می‌تواند باعث گلودرد و گرفتگی صدا شود و طعم بدی در دهان شما ایجاد کند. هنگامی که ریفلاکس اسید باعث ایجاد علائم مزمن شود، به‌عنوان اختلال ریفلاکس معده به مری یا GERD شناخته می‌شود. متداول‌ترین علامت ریفلاکس معده به مری، سوزش سر دل (درد در قسمت فوقانی شکم و قفسه سینه) است. گاهی اوقات با داشتن این علائم ممکن است احساس کنید دچار حمله قلبی شده‌اید.
چه عواملی باعث ریفلاکس اسید معده می‌شوند؟
دکتر ژاکلین ولف، فوق تخصص گوارش و استادیار پزشکی در دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد می‌گوید سه اختلال در ریفلاکس اسید معده نقش دارند که عبارت‌اند از: اختلال در تخلیه غذا از مری به معده، وجود اسید زیاد در معده و تأخیر در تخلیه معده.
درمان دارویی ریفلاکس معده به مری
درمان اصلی برای ریفلاکس معده به مری دسته‌ای از داروها به نام مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPI) است. بسیاری از داروهای معمول تجویز شده برای این بیماری، از جمله امپرازول و اس‌امپرازول در این گروه قرار می‌گیرند. مهارکننده‌های پمپ پروتون با مسدود کردن پمپ‌های اسیدی که روی سلول‌های اصلی تولیدکننده اسید معده قرار دارند، کار می‌کنند. این دسته از داروها تولید اسید را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهند.
داروهای فاموتیدین یا سایمتیدین (آنتاگونیست‌های گیرنده H2) نیز معمولاً در درمان ریفلاکس معده به مری استفاده می‌شوند. این دسته از داروها، گیرنده‌های هیستامینی که روی سلول‌های تولیدکننده اسید معده قرار دارند را مسدود می‌کنند و به طور مشابه تولید اسید معده و اسیدیته محتوای معده را کاهش می‌دهند.
با وجود آنکه علائم ریفلاکس معده به مری اکثر افراد با استفاده از این داروها بهبود می‌یابد، اما تخمین زده می‌شود در 10 تا 40 درصد بیماران، با مصرف این داروها بهبودی حاصل نخواهد شد و رویکردهای دیگر مانند اصلاح سبک زندگی اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند.
نگرانی در مورد داروهای ریفلاکس معده به مری
در سال 2019، رانیتیدین، (یک آنتاگونیست گیرنده H2) که به طور معمول مورد استفاده قرار می‌گرفت، به دلیل نگرانی در مورد وجود مقدار بسیار کمی از یک ناخالصی به‌نام NDMA (که ممکن است در صورت استفاده به صورت خوراکی، به میزان بالا و برای مدت طولانی با افزایش خطر سرطان همراه باشد) از بازار مصرف ایالات متحده آمریکا و بسیاری دیگر از کشورها از جمله ایران خارج شد. با این حال، آزمایشات انجام شده توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) افزایش سطوح NDMA را در سایر داروهای ضد ریفلاکس ذکر شده نشان نداد، بنابراین این داروها همچنان برای مصرف بی‌خطر تلقی می‌شوند.
اخیراً در مورد ارتباط احتمالی بین داروهای مهارکننده پمپ پروتون و پیامدهای طولانی مدت مضر برای سلامتی مانند دمانس (زوال عقل)، بیماری‌های کلیوی، پوکی استخوان، برخی از عفونت‌ها و اختلال در جذب برخی ویتامین‌ها و مواد معدنی، نگرانی‌هایی مطرح شده است. تحقیقات در این زمینه در حال انجام هستند.
آیا تحقیقات علمی نگرانی‌های مربوط به درمان دارویی ریفلاکس معده به مری را تأیید می‌کند؟
اینکه آیا واقعاً داروهای مهارکننده پمپ پروتون احتمال بروز برخی از عوارض جانبی بالقوه خطرناک را افزایش می‌دهند یا نه، همچنان مورد بحث است.
در بسیاری از موارد، مطالعات نتایج متفاوت یا تنها کمی افزایش میزان خطر را با استفاده از این داروها نشان داده‌اند. به عنوان مثال، اخیراً نتایج یک مطالعه نشان داد که هیچ افزایشی در احتمال ابتلا به زوال عقل در مصرف‌کنندگان مهارکننده‌های پمپ پروتون وجود ندارد. مهارکننده‌های پمپ پروتون در کل به‌عنوان داروهایی ایمن در نظر گرفته می‌شوند و در مواردی که نیاز بالینی مشخصی وجود داشته باشد، مزایای آن‌ها معمولاً بیشتر از خطرات‌شان است.
بررسی تأثیرات سبک زندگی در پیشگیری از ریفلاکس معده به مری
با وجود بی‌خطر بودن و اثربخشی کلی داروهای ضد ریفلاکس، نگرانی در مورد استفاده طولانی مدت از آن‌ها منجر به افزایش علاقه به نوعی از تغییرات در سبک زندگی شده است که می‌تواند در مدیریت ریفلاکس معده به مری مفید باشد. با وجود آنکه بسیاری از نکات مربوط به اصلاح سبک زندگی برای پیشگیری و درمان ریفلاکس معده به مری توصیه می‌شوند، اما برای مدت قابل توجهی، تحقیقات مشخصی که اثربخشی بسیاری از این مداخلات را تأیید کند وجود نداشت.
مطالعه‌ای که اخیراً منتشر شده است، با تجزیه و تحلیل حجم زیادی از داده‌های حاصل از مطالعه‌ای که هر دو سال یک بار اطلاعات سلامت را از بیش از صد هزار زن جمع‌آوری می‌کند، به دنبال پر کردن این جای خالی در شواهد بود. در این مطالعه، حدود 43 هزار زن 42 تا 62 سال که در سال 2007 به ریفلاکس معده به مری مبتلا نبودند، انتخاب شدند. این گروه به مدت 10 سال برای داشتن سبک زندگی ضد ریفلاکس مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که داشتن سبک زندگی ضد ریفلاکس با کاهش خطر بروز علائم مرتبط بوده است و می‌تواند از نزدیک به 40 درصد از علائمی که به صورت هفتگی ایجاد می‌شوند، پیشگیری کند.
کنترل ریفلاکس معده به مری بدون دارو
اگر به طور مکرر سوزش سر دل یا سایر علائم ریفلاکس اسید معده را تجربه می‌کنید، اصلاح سبک زندگی می‌تواند به کنترل این علائم کمک کند. در ادامه به برخی از شیوه‌های موثر اشاره می‌کنیم.
1) کم و آهسته غذا بخورید
وقتی معده بسیار پر باشد، محتویات معده که آغشته به اسید است، بازگشت بیشتری به مری خواهد داشت. اگر می‌توانید استفاده از وعده‌های غذایی کوچک در دفعات بیشتر را جایگزین سه وعده غذایی حجیم در روز کنید.
البته ریزه‌خواری هم به بدن آسیب می‌رساند. به جای سه حجم زیاد غذا یا ریزه‌خواری مداوم، همان حجم غذای روزانه معمول خود را به پنج قسمت تقسیم کرده و در طی روز میل نمایید.
2) برای جلوگیری از ریفلاکس معده از مصرف برخی غذاها پرهیز کنید
تا پیش از این به افرادی که دچار ریفلاکس اسید بودند پیشنهاد می‌شد که از غذاهای رژیمی خاص، یعنی غذاهای نرم، حاوی فیبر کم و کاملاً بدون ادویه استفاده کنند. اما در حال حاضر این توصیه‌ها تغییر کرده‌اند. دکتر ولف می‌گوید: «ما از دورانی که شما هر چیزی را نمی‌توانستید بخورید گذشته‌ایم».
اما همچنان برخی از غذاها وجود دارند که بیشتر از بقیه باعث تحریک ریفلاکس می‌شوند، از جمله:
- نعناع
- غذاهای چرب
- غذاهای ادویه‌دار
- مرکبات مانند پرتقال و لیمو
- گوجه فرنگی
- پیاز
- سیر
- چای
- قهوه (کافئین‌دار و بدون کافئین)
- شکلات
- الکل
البته تمام این موارد، برای همه افراد مبتلا به GERD محرک ریفلاکس نیستند. در صورتی که شما مبتلا به ریفلاکس معده هستید و این مواد غذایی را به‌طور منظم استفاده می‌کنید، سعی کنید ابتدا تمام آن‌ها را حذف کنید تا ببینید آیا با این کار ریفلاکس شما کنترل می‌شود یا خیر؛ سپس آن‌ها را یکی‌یکی به رژیم غذایی‌تان برگردانید. به این ترتیب عامل یا عواملی که در ایجاد مشکل شما موثر هستند را می‌یابید.
3) نوشیدنی‌های گازدار مصرف نکنید
این نوشیدنی‌ها باعث ایجاد بادگلو می‌شوند که نتیجه آن ورود اسید معده به مری است. به جای آب گازدار، آب معمولی بنوشید.
4) بعد از غذا خوردن دراز نکشید
وقتی ایستاده یا حتی نشسته‌اید، نیروی جاذبه به‌تنهایی باعث می‌شود اسید در معده، یعنی جایی که به آن تعلق دارد، باقی بماند. به همین دلیل سعی کنید بین وعده غذایی و خوابتان سه ساعت فاصله باشد. برای این کار کافی است بعد از ناهار چرت نزنید و شام دیرهنگام یا میان‌وعده‌های نیمه شب را حذف کنید.
5) خیلی سریع حرکت نکنید
تا چند ساعت بعد از غذا خوردن از فعالیت و ورزش شدید خودداری کنید. تحرک و فعالیت زیاد، به خصوص اگر شامل حرکات خم‌کننده بدن باشد، می‌تواند اسید معده را وارد مری کند.
همچنین هنگام ورزش کردن، حجم زیادی خون به سوی اندام حرکتی هدایت می‌شود و هضم غذا در معده به تاخیر می‌افتد. با طولانی شدن زمان حضور غذا در معده، علائم ریفلاکس بروز می‌کنند.
6) روی سطح شیب دار بخوابید
در حالت ایده‌آل، در زمان خواب سر باید 15 تا 20 سانتی‌متر بالاتر از پاها باشد. شما می‌توانید با استفاده از بالاآورنده‌های کمکی تخت یا یک بالشت فومی زاویه‌دار (مثلثی) این کار را انجام دهید. سعی نکنید با روی هم قرار دادن بالش‌ها زاویه ایجاد کنید. این کار حمایت یکنواخت مورد نیاز شما را فراهم نمی‌کند و ممکن است به گردن شما هم آسیب برساند.
7) با توصیه پزشک، وزنتان را کاهش دهید
افزایش وزن باعث تغییر وضعیت در ساختار عضلانی پشتیبانی‌کننده از دریچه تحتانی مری و کاهش فشاری می‌شود که این دریچه را بسته نگه می‌دارد. این اتفاقات منجر به باز ماندن دریچه و ایجاد ریفلاکس و سوزش سر دل خواهد شد.
8) سیگار را ترک کنید!
نیکوتین موجود در دخانیات، دریچه تحتانی مری (اسفنکتر کاردیا) را شل کرده و باعث وخامت وضعیت ریفلاکس معده شما می‌شود.
9) داروهای خود را بررسی کنید
برخی داروها (از جمله استروژن که در دوران یائسگی زنان تجویز می‌شود، داروهای ضدافسردگی سه حلقه‌ای و مسکن‌های ضد التهاب) می‌توانند باعث شل شدن دریچه تحتانی مری شوند، درحالی‌که برخی دیگر به ویژه بیس‌فسفونات‌ها مانند آلندرونات، ایباندرونات یا ریزدرونات، که در افزایش تراکم استخوان کاربرد دارند، می‌توانند مری را تحریک کنند.
توجه
اگر انجام هر کدام از این شیوه‌های خانگی مؤثر نبود و درد شدید یا مشکل در بلع داشتید، برای اطمینان از عدم ابتلا به سایر بیماری‌های احتمالی، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید. حتی در صورت ایجاد تغییر در سبک زندگی خود ممکن است باز هم برای کنترل ریفلاکس به دارو نیاز داشته باشید. رد احتمال هرگونه اختلال یا بیماری دیگر که می‌توانند علائم مشابه ایجاد کنند نیز بسیار مهم است.
کلام آخر
ایجاد چند تغییر کوچک در سبک زندگی قبل از استفاده از هر گونه دارو یا هم‌زمان با دارودرمانی، برای کنترل ریفلاکس معده، قطعاً ارزش تجربه کردن را دارد. در این مسیر آنچه شما نیاز دارید اراده‌ای قوی برای انجام اصلاحاتی در زندگی‌تان است.
تجربه شما
آیا شما هم تجربه ریفلاکس معده را داشته‌اید؟ آیا تاکنون به تغییر سبک زندگی برای درمان آن اندیشیده‌اید؟ خوشحال می‌شویم نظرات‌تان را در مورد درمان‌های دارویی و غیر دارویی ریفلاکس معده بدانیم.
منابع:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32476013
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33393976
https:/aboutgerd.org/what-is/introduction-to-gerd
https:/www.foodicinehealth.org/medical-conditions
https://www.aaaai.org/Conditions-Treatments/related-conditions/gastroesophageal-reflux-disease
تیم نویسندگان
دکتر زهرا کلاهدوز
