اختلال اضطراب اجتماعی را بهتر بشناسیم

وقتی در مورد اختلال اضطراب اجتماعی صحبت می‌کنیم، اول باید مطمئن شویم که دچار یک اشتباه رایج نشده‌ایم. این اشتباه که به آن اشاره خواهیم کرد، ممکن است باعث شود با اینکه بیمار نیستیم، خود را بیمار بدانیم.

در واقع اضطراب داشتن در برخی از موقعیت‌های اجتماعی، کاملاً طبیعی است. به عنوان مثال رفتن به یک قرار ملاقات یا سخنرانی کردن در یک جمع می‌تواند فرد را دچار تشویش یا دلهره کند؛ اما در اختلال اضطراب اجتماعی یا همان جمع‌هراسی (Social Phobia) تعاملات معمول و روزمره باعث اضطراب شدید، نگرانی و خجالت‌زدگی فرد می‌شوند و این ترس را در او به وجود می‌آورند که مورد انتقاد یا قضاوت منفی دیگران قرار بگیرد.

انزوا، اولین نتیجه این اختلال است. این انزوا باعث می‌شود تا فرد با گذشت زمان روابط اجتماعی مربوط به درس یا شغل خود را محدود و محدودتر کند و بازدهی کلی او در زندگی، تا حد قابل توجهی پایین بیاید. عدم درمان، باعث می‌شود تا این مشکل به‌صورت مزمن در بیاید و اثراتی جدی روی زندگی فرد بگذارد.

در هر صورت، برای کنترل، درمان و حتی پیشگیری این اختلال راه‌های زیادی وجود دارد که در بیشتر موارد بدون مشکل، به نتیجه می‌رسند. با ما همراه باشید.

 اختلال اضطراب اجتماعی چقدر شایع است؟

بر اساس یافته‌های پژوهشگران مؤسسه اختلالات اضطرابی ایالات متحده (ADAA) حدود 264 میلیون نفر در سراسر جهان دچار نوعی اختلال اضطرابی هستند. اختلال اضطراب اجتماعی پس از مصرف مواد مخدر و افسردگی، سومین اختلال روانی رایج و همچنین رایج‌ترین نوع اختلال اضطرابی است. این مشکل در بین عموم مردم شایع است و 2 الی 5 درصد از بزرگسالان در طول زندگی خود دچار این اختلال روانی می‌شوند.

نشانه‌ها و علائم اختلال اضطراب اجتماعی

توجه کنید که خجالت کشیدن یا ناراحت شدن در موقعیت‌های خاص -مخصوصاً در بین کودکان- از علائم اختلال اضطراب اجتماعی نیست. سطح احساس راحتی در موقعیت‌های اجتماعی بستگی به ویژگی‌های شخصیتی و تجارب زندگی افراد دارد. عده‌ای ذاتاً کم‌حرف و ساکت هستند و عده‌ای هم اجتماعی و اهل معاشرت. بنابراین اختلال اضطراب اجتماعی فراتر از عصبی شدن‌های روزمره است و ترس، اضطراب و دوری از جمع را به همراه دارد؛ به شکلی که روابط فردی و فعالیت‌های کاری و درسی شخص عمیقاً تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این اختلال از اوایل دوران نوجوانی یعنی 15 تا 17 سالگی آغاز می‌شود؛ اگرچه در برخی مواقع می‌توان شروع آن را در بچه‌های کوچک‌تر و یا در بزرگسالان هم مشاهده کرد.

علائم احساسی و رفتاری اختلال جمع‌هراسی

• ترس از موقعیت‌هایی که ممکن است مورد قضاوت منفی قرار بگیرید
• نگرانی درباره اینکه تحقیر یا شرمسار شوید
• ترس فراوان از تعامل و هم‌صحبتی با افراد غریبه
• پرهیز از صحبت کردن با دیگران به دلیل احساس خجالت
• ترس از اینکه دیگران متوجه اضطراب شما شوند
• ترس از بروز نشانه‌هایی که اضطراب شما را نمایان می‌کنند (مانند سرخ شدن، عرق کردن، لرزش دست یا بدن و لرزش صدا)
• خودداری از حضور در جمعی که ممکن است در آن شما مرکز توجه باشید
• احساس اضطراب در موقعیتی که ممکن است ترسناک باشد
• ترس یا اضطراب شدید در موقعیت‌های اجتماعی
• بررسی عملکرد تعاملی خود بعد از حضور در جمع
• انتظار بدترین پیامدهای ممکن بعد از داشتن تجربه منفی در یک موقعیت اجتماعی

بچه‌ها معمولاً با گریه کردن، بدخلقی، چسبیدن به والدین و یا صحبت نکردن در جمع، اضطراب خود را در برقراری ارتباط با بزرگسالان یا بچه‌های هم‌سن خود نشان می‌دهند. اضطراب عملکردی نوعی اختلال اضطراب اجتماعی است که در آن فرد از صحبت کردن و حاضر شدن در یک جمع ترس و اضطراب شدید دارد؛ در حالی که در سایر موقعیت‌های عادی چنین حسی را ندارد.

علائم فیزیکی اختلال اضطراب اجتماعی

• برافروختگی
• تپش قلب (تند شدن ضربان قلب)
• لرزش
• عرق کردن
• معده‌‌درد یا حالت تهوع
• سختی در نفس کشیدن
• سرگیجه یا سیاهى رفتن چشم
• احساس خالی شدن یک‌باره ذهن
• کشیدگی عضلات

اجتناب از حضور در موقعیت‌های اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی تحمل برخی از فعالیت‌های روزمره معمولی را برای فرد سخت می‌کند. برخی از این فعالیت‌ها عبارت‌اند از:

• برقراری ارتباط با افراد ناآشنا و غربیه
• شرکت در مهمانی‌ها و دورهمی‌های اجتماعی
• رفتن به محل کار یا مدرسه
• شروع صحبت با دیگران
• برقراری ارتباطات چشمی
• قرار ملاقات
• وارد شدن در اتاقی که جمعی در آن حضور دارند
• استفاده از سرویس بهداشتی عمومی
• پس دادن اجناس به مغازه‌دار
• غذا خوردن در حضور دیگران

علائم و نشانه‌های اختلال اضطراب اجتماعی می‌توانند در گذر زمان تغییر کنند، به این صورت که با تغییرات زندگی افراد، شدت استرس و اضطراب نیز کمتر یا بیشتر شود. اگرچه در کوتاه‌مدت قرار نگرفتن در موقعیت‌هایی که سبب ایجاد اضطراب می‌شوند، مشکل را تا حدودی حل می‌کند؛ ولی در بلندمدت اگر درمان مناسب صورت نگیرد، این اضطراب مشکل‌ساز خواهد شد.

دلایل بروز اختلال اضطراب اجتماعی

عوامل محیطی و زیستی متعددی باعث ایجاد اختلال اضطراب اجتماعی می‌شوند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

۱) ویژگی‌های ارثی: اختلال اضطراب ممکن است خانوادگی یا ارثی باشد. با این حال به طور کامل مشخص نیست که ژنتیک و رفتارهای اکتسابی تا چه اندازه در بروز این مشکل دخالت دارند.

۲) ساختار مغز: در مغز انسان بخشی به نام آمیگدال وجود دارد که در واکنش به ترس نقش مهمی را ایفا می‌کند. افرادی که آمیگدال بسیار فعالی دارند، نسبت به ترس واکنش زیادی نشان می‌‌دهند و این موضوع باعث اضطراب بیش از حد آن‌ها در موقعیت‌های اجتماعی می‌شود.

۳) محیط زندگی: اختلال اضطراب اجتماعی می‌تواند یک رفتار اکتسابی باشد. برخی افراد بعد از تجربه کردن یک موقعیت اجتماعی ناخوشایند یا شرم‌آور دچار اضطراب شدید می‌شوند. همچنین ممکن است بین اختلال اضطراب اجتماعی و رفتار والدین نیز ارتباط وجود داشته باشد. این در حالتی است که والدین هم دچار این اختلال باشند یا فرزندان خود را بیش از حد کنترل یا حمایت ‌کنند.

عوامل خطر در بروز اختلال اضطراب اجتماعی

برخی از عواملی که خطر ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را افزایش می‌دهند، عبارت‌اند از:

• سابقه خانوادگی: اگر اعضای خانواده یعنی پدر و مادر یا خواهر و برادر کسی از این مشکل رنج ببرند، احتمال ابتلای فرد به اختلال اضطراب اجتماعی زیاد است.
• تجربه‌های منفی: بچه‌هایی که مورد آزار و اذیت و قلدری قرار گرفته‌اند، تحقیر یا طرد شده یا مورد تمسخر دیگران قرار گرفته‌اند، بیشتر از سایر افراد مستعد ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی هستند. همچنین قرار گرفتن در معرض سوء استفاده دیگران، کشمکش‌های خانوادگی و آسیب‌ها و ضربه‌های فیزیکی یا روحی نیز احتمال درگیر شدن با مشکل اضطراب اجتماعی را افزایش می‌دهند.
• روحیه و خلق‌‌وخو: بچه‌هایی که در رویارویی با موقعیت‌های اجتماعی و برخورد با دیگران خجالتی، منزوی و کم‌‌رو هستند یا رفتار اجتنابی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این نوع اختلال قرار دارند.
• موقعیت‌های جدید اجتماعی یا کاری: معمولاً علائم اختلال اضطراب اجتماعی در دوره نوجوانی آغاز می‌شوند اما با این حال گاهی اوقات نیز ملاقات با افراد جدید یا صحبت کردن در یک جمع عمومی مانند گروه همکاران ممکن است باعث شود که فرد در هر سنی برای اولین بار علائم ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی را تجربه کند.
• داشتن ظاهر یا وضعیتی که جلب توجه می‌کند: به عنوان مثال ظاهر نامتعارف صورت، لکنت زبان یا لرزش ناشی از بیماری پارکینسون می‌تواند به فرد احساس شرمساری بدهد و علائم اختلال اضطراب اجتماعی را در برخی افراد نمایان سازد. به خصوص در گروه‌ها و جوامعی که آموزش عمومی و فرهنگ‌سازی مناسبی وجود ندارد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر از قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی عادی دوری می‌کنید و دچار ترس می‌شوید، به پزشک یا یک متخصص سلامت روان مراجعه کنید زیرا این وضعیت باعث ناراحتی، خجالت‌زدگی، نگرانی یا وحشت شما می‌شود. خود را از حضور در اجتماع محروم نکنید. یک درمانگر می‌تواند به شما کمک کند زندگی اجتماعی طبیعی داشته باشید.

پزشک می‌تواند بنا به شرایط و امکانات، از روش‌های مختلفی برای درمان این اختلال استفاده کند. طبق باور بسیاری متخصصین، مؤثرترین درمان پزشکی و غیردارویی برای اختلال اضطراب اجتماعی، رفتاردرمانی شناختی است. روش دیگری که می‌تواند به درمان موارد خفیف‌تر این اختلال کمک کند، تکنیک مواجهه‌درمانی است.

برخی داروها نیز برای کنترل اضطراب در شرایط خاص، در دسترس هستند که می‌توانید در صورت صلاحدید و تجویز پزشک از آن‌ها استفاده کنید. در هر حال نکته مهم، تسلیم نشدن و کمک گرفتن از متخصص برای عبور از این مشکل است.

پیامدهای اختلال اضطراب اجتماعی

اگر اختلال اضطراب اجتماعی درمان نشود، می‌تواند تمام جنبه‌های زندگی شما را تحت تأثیر قرار دهد. اضطراب می‌تواند فعالیت‌های کاری، درسی، احساسی و عاطفی شما را مختل کند و مشکلات زیادی را در پی داشته باشد؛ از جمله:

• عزت نفس پایین
• عدم توانایی دفاع از حق خود
• گفتگوی منفی با خود (خودسرزنشی)
• حساسیت زیاد نسبت به انتقاد
• مهارت‌های اجتماعی ضعیف
• انزوا و عدم توانایی در برقراری روابط اجتماعی
• پیشرفت تحصیلی و شغلی کم
• سوء مصرف مواد مخدر یا نوشیدن زیاد الکل
• تلاش یا اقدام به خودکشی

برخی از اختلال‌های روحی و روانی مانند افسردگی نیز ممکن است همراه با اختلال اضطراب اجتماعی ایجاد شوند.

پیشگیری و درمان اختلال اضطراب اجتماعی

دقیقاً مشخص نیست که چه‌ چیزی باعث آغاز و پیشرفت اختلال اضطرابی در افراد می‌شود اما می‌توان با رعایت چند نکته احتمال ابتلا به علائم و نشانه‌های این مشکل را کاهش داد:

• با مشاهده علائم، سریعاً درخواست کمک حرفه‌ای کنید. اگر زود اقدام نکنید، درمان اضطراب مانند بسیاری از مشکلات روحی و روانی سخت‌تر می‌شود.
• تهیه دفتر یادداشت روزانه و ثبت برنامه زندگی شخصی می‌تواند به شما و پزشکتان کمک کند تا عوامل استرس‌زا را بشناسید و راهکارهای درمانی مناسب را بیابید.
• مشخص کردن اولویت‌های زندگی و مدیریت درست زمان و انرژی می‌تواند اضطراب شما را کاهش دهد. در زندگی روزمره غرق نشوید و سعی کنید همیشه بخشی از زمان خود را صرف فعالیت‌هایی کنید که از آن‌ها لذت می‌برید.
• مصرف مواد ناسالم مانند الکل و مواد مخدر و حتی کافئین یا نیکوتین می‌تواند شما را مضطرب‌تر کند. البته در صورت وابستگی به این مواد، تلاش برنامه‌ریزی نشده برای ترک آن‌ها هم اضطراب شما را بیشتر خواهد کرد. اگر قادر به ترک این مواد نیستید، حتماً از یک فرد متخصص یا برنامه‌های درمانی و گروه‌های حمایتی کمک بگیرید.

در صورت احساس نگرانی دائمی باید چه کاری انجام دهیم؟

نمی‌توان گفت فردی که از احساس نگرانی مکرر رنج می‌برد، دچار اختلال اضطراب است. اگر اختلال اضطراب ندارید اما فکر می‌کنید که بیش از حد نگران هستید، با رعایت چند نکته‌ که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود، به خودتان کمک کنید. این استراتژی‌ها برای افراد دچار فوبیای اجتماعی یا دیگر اختلال‌های اضطرابی نیز مفید هستند و می‌توانند در کنار داروها و روش‌های روان‌درمانی تأثیر مثبتی داشته باشند. این تکنیک‌ها عبارت‌اند از:

• تکنیک‌های آرام‌بخشی (ریلکسیشن): گوش دادن به موسیقی، انجام تمرین‌های آرامش‌بخش، نفس عمیق کشیدن و تجسم و تصویرسازی، حواس شما را از نگرانی‌ها پرت خواهد کرد و تمرکز شما را بالا خواهد برد.
• ورزش منظم: طبق بررسی‌های انجام‌شده ورزش کردن باعث بهتر شدن حال شما می‌شود و علائم اضطراب را کاهش می‌دهد. اینکه ورزش چطور به فرد بیمار کمک می‌کند، به طور کامل مشخص نیست؛ اما محققان باور دارند که ورزش و فعالیت هوازی باعث افزایش ترشح اندورفین‌ها می‌شود. اندورفین‌ها مواد شیمیایی در بدن هستند که درد را کاهش می‌دهند و حال فرد را بهتر می‌کنند. فراموش نکنیم که ورزش کردن با یک دوست باعث بهتر شدن تعاملات اجتماعی هم خواهد ‌شد. نوع ورزش به اندازه مرتب انجام دادن آن اهمیت ندارد. سعی کنید هر روز به مدت 30 دقیقه فعالیت‌ ورزشی متوسط انجام دهید.
• تکنیک درمانی بایوفیدبک: بایوفیدبک (Biofeedback) شیوه‌ای تکمیل‌کننده دارودرمانی است که در آن بیمار می‌آموزد چگونه برخی از عملکردهای بدن مانند ضربان قلب را با کمک ذهن کنترل کند. در این شیوه حسگرهایی الکتریکی روی سطح بدن بیمار قرار می‌گیرند و به او کمک می‌کنند تا اطلاعاتی را درباره بدن خود دریافت و اندازه‌گیری نماید. بیوفیدبک به شما کمک می‌کند تا از سطح واکنش بدن خود نسبت به استرس و اضطراب آگاه شوید و همچنین به شما این امکان را می‌‌دهد که با انجام فعالیت‌های آرامش‌بخش، استرس خود را کنترل کنید. شما می‌توانید این کار را با کمک یک فرد متخصص و باتجربه در زمینه بیوفیدبک انجام دهید. مطالعات و شواهد خوبی تاثیر بیوفیدبک را نشان داده‌اند. کنترل اضطراب یکی از پررنگ‌ترین کاربردهای آن است.

نوبت شما

آیا شما هم تجربه‌ای از «اختلال اضطراب اجتماعی» داشته‌اید؟ رفتار دوستان و اعضای خانواده را تا چه اندازه در کاهش یا افزایش اضطراب اجتماعی مؤثر می‌دانید؟ تجربه‌ها و دیدگاه‌هایتان را با ما و مخاطبان این مقاله به اشتراک بگذارید.

تیم نویسندگان

دکتر زهرا کلاهدوز

• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید
• 14 خواص چای سبز برای سلامت پوست و مو
• فشار خون بالا: علل، علائم و راه‌های درمان