علت پریدن پلک چیست و چگونه درمان می‌شود

ممکن است گاهی لرزش و پریدن پلک را تجربه کرده باشید. اکثر مردم در طول زندگی خود گاهی دچار انقباضات جزئی پلک چشم می‌شوند. این حرکت غیر ارادی معمولاً هر چند ثانیه یک بار بروز می‌کند و یک تا دو دقیقه طول می‌کشد. پریدن پلک، انقباض یک طرفه و غیرقابل کنترل عضلات پلک است که ناشی از بیماری نباشد. پرش پلک چشم ممکن است در بسیاری از موارد ناخوشایند باشد و باعث آزردگی شود. با این حال اگر این عارضه همراه با علائم دیگری نباشد، به ندرت خطرناک و مشکل‌ساز خواهد بود.

در ادامه این مطلب با ما همراه باشید تا به بررسی علل، بیماری‌های مرتبط و در نهایت تشخیص و درمان پریدن پلک بپردازیم.

علت پریدن پلک

گاهی فعالیت الکتریکی مغز باعث می‌شود تا سلول‌های عصبی، بدون وجود هیچ محرک داخلی و یا خارجی، پیام‌هایی را برای عضلات بدن ارسال کنند و باعث اسپاسم آن‌ها شوند. البته همان‌طور که می‌دانید این نوع اسپاسم، معمولاً مدت زمان زیادی ادامه نمی‌یابد و پس از چند ثانیه تا چند دقیقه متوقف می‌شود.

پرش پلکی که هر از چندگاه یک بار اتفاق می‌افتد، احتمالاً نتیجه‌ همین فعل و انفعالات است.

اگر پرش پلک‌تان چند دقیقه تا چند روز ادامه پیدا کند، ممکن است علت آن، تحریک بیش از حد عضله یا خستگی مفرط، به دلیل موارد زیر باشد:

• مصرف بیش از حد کافئین
• برنامه‌ خواب نامنظم یا ناکافی
• استرس
• خشکی چشم
• و برخی موارد مشابه

خواب منظم و بهبود کیفیت خواب، کاهش مصرف قهوه و کافئین و یا استفاده از قطره اشک مصنوعی، معمولاً می‌تواند یک پریدن پلک ساده را بدون نیاز به مراجعه به پزشک برطرف کند.

اما اگر با رعایت این موارد بازهم پرش پلک شما ادامه پیدا کرد، حتماً باید به چشم‌پزشک مراجعه کنید، زیرا ممکن است به مشکل جدی‌تری دچار باشید که نیازمند درمان است.

بیماری‌های مرتبط با پرش پلک

شایع‌ترین نوع پرش پلک مزمن را می‌توان “بلفارواسپاسم خوش‌خیم” و “اسپاسم همی فاسیال” (پرش‌های غیر ارادی و مکرر نیمی از صورت) دانست.

بلفارواسپاسم

بلفارواسپاسم (Blepharospasm) نوعی اختلال عصبی نادر است، که باعث اسپاسم و انقباض عضلات در اطراف چشم می‌شود.

این بیماری ممکن است در ابتدا مانند یک پریدن پلک ساده ظاهر شود اما اگر برای درمان آن اقدامی نکنید، به تدریج بدتر می‌شود. در برخی موارد این اسپاسم‌ها، آنقدر شدید هستند که باعث بسته شدن کامل چشم برای چند ساعت می‌شوند.

محققان هنوز درمورد علل قطعی و دقیق “بلفارواسپاسم” اطمینان ندارند. اما اغلب آن‌ها معتقدند که دلیل این اختلال، ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی است.

یک نظریه رایج در مورد علت پدیدار شدن این اختلال این است که عوامل ذکر شده، منجر به عملکرد نادرست هسته‌های قاعده‌ای مغز می‌شوند. درواقع هسته‌های قاعده‌ای مغز، نقش تنظیم عملکرد حرکتی بدن را بر عهده دارند و در مهار حرکات غیر عادی و نامنظم عضلات بدن، نقش مهمی را ایفا می‌کنند. در نتیجه زمانی که این نقش تنظیم کننده دچار اختلال شود، یکی از عوارض آن می تواند انقباض و پرش‌ عضلات پلک باشد.

بر اساس اعلام سازمان ملی بیماری‌های نادر ایالات متحده، بلفارواسپاسم خوش‌خیم، چندین نشانه اولیه دارد که به کمک آن‌ها می‌توانید این اختلال را از پریدن پلک ساده تشخیص دهید. این نشانه‌ها و علایم عبارتند از:

• درگیری هر دو چشم
• پلک زدن به طور مداوم
• اسپاسم سایر عضلات صورت
• تحریک‌پذیری چشم‌ها در نور زیاد و موقعیت‌های استرس‌زا
• طولانی شدن زمان اسپاسم‌؛ معمولاً یک ساعت یا بیشتر از آن

اسپاسم نیمه صورت (همی فاسیال)

اسپاسم نیمه صورت (Hemifacial spasm) نیز ممکن است با پریدن پلک ساده اشتباه گرفته شود؛ زیرا این اختلال معمولاً با درگیر کردن عضلات اطراف چشم شروع می‌شود.

با این حال، در نهایت این اسپاسم‌ها، در دیگر عضلات همان سمت از صورت‌ گسترش می‌یابند و باعث می‌شوند تا عضلات فک، دهان، گونه و گردن‌ نیز درگیر شده و به صورت خود به خودی دچار انقباض شوند.

اسپاسم نیمه صورت یا همی فاسیال نیز یک اختلال عصبی نادر است، اما علت بروز آن همانند بلفارواسپاسم، عملکرد نادرست ساختارهای عمقی مغز نیست.

محققان معتقدند که اسپاسم همی فاسیال بر اثر تحریک عصب صورت ایجاد می‌شود. این تحریک زمانی اتفاق می‌افتد که یک رگ خونی مجاور، فشار زیادی بر عصب وارد کند.

علائمی که توسط آن می‌توانید به تشخیص و تفاوت اسپاسم نیمه صورت، از بلفارواسپاسم و پریدن پلک ساده برسید؛ شامل موارد زیر می‌شود:

• این مشکل عمدتاً یک چشم را درگیر می‌کند.
• در صورت ابتلا ممکن است در فاصله بین انقباضات، ضعف عضلات صورت را نیز تجربه کنید.
• شدت اسپاسم نیمه صورت معمولاً ثابت است و تغییر نمی‌کند.
• برخی از افراد در گوش سمت درگیر اسپاسم نیمه صورت، صدایی مانند کلیک می‌شنوند.
• اسپاسم نیمه صورت ممکن است از چند ساعت تا چند روز ادامه پیدا کند.

سایر اختلالات مرتبط با پریدن پلک

اختلالات حرکتی دیگری که ویژگی‌هایی مشابه با بلفارواسپاسم خوش‌خیم و اسپاسم نیمه صورت دارند، عبارتند از:

• فلج بِل: در اثر التهاب یا آسیب به عصب‌های صورت‌، این اختلال باعث فلج شدن موقت یک سمت صورت می‌شود. اکثر دانشمندان معتقدند که این بیماری در اثر یک عفونت ویروسی اتفاق می‌افتد.
• سندرم مِیگ (Meige Syndrome): نوعی اختلال عصبی نادر است که سبب ایجاد اسپاسم‌های ‌هم‌زمان در گونه‌ها، دهان، زبان و گردن می‌شود.
• دیسکینزی تاخیری: نوعی اختلال حرکتی است که با پیچ‌ خوردگی غیر ارادی زبان، دهان یا لب‌ها و همچنین افزایش تعداد پلک زدن مشخص می‌شود. در اکثر موارد، این اختلال در اثر عوارض جانبی مصرف طولانی مدت داروهای ضد سایکوز بروز پیدا می‌کند.
• افراد مبتلا به بیماری‌های تحلیل برنده‌ سیستم عصبی مانند بیماری ام‌ اس یا بیماری پارکینسون، ممکن است اسپاسم پلک چشم را نیز تجربه کنند. با این حال، فرد در صورت ابتلا به این نوع بیماری‌ها، علائم متعدد دیگری از جمله مشکلات شناختی، لرزش اندام‌ها و دشواری در تحرک را نیز تجربه خواهد کرد.
• سندرم تورت (Tourette) یا اختلال تیک نیز ممکن است شامل یک الگوی مکرر پریدن پلک باشد، که البته معمولاً با حداقل یک تیک حرکتی یا صوتی دیگر همراه می‌شود.

گفتنی است در برخی موارد نیز، پرش پلک‌ می‌تواند در اثر یک آسیب فیزیکی یا تحریک خود چشم اتفاق بیافتد و دلیل بروز آن تحریک عصب‌ یا اختلال عملکرد عصبی نباشد. چند مثال معمول در این زمینه عبارتند از:

• خراشیدگی قرنیه
• رشد مژه‌ها به سمت داخل چشم یا تریکیازیس
• التهاب پلک یا بلفاریت
• برگشتگی پلک به سمت داخل یا انتروپیون

تشخیص و درمان پریدن پلک

اختلال بلفارواسپاسم و اسپاسم نیمه صورت، هر دو، نیاز به تشخیص و درمان توسط متخصص دارند.

بلفارواسپاسم

هیچ تست آزمایشگاهی خاصی برای تشخیص بلفارواسپاسم وجود ندارد. بنابراین ضروری است که برای تشخیص آن به یک چشم‌پزشک مراجعه کنید.

برای تشخیص این عارضه، پزشک یک ارزیابی بالینی کامل انجام داده و سابقه پزشکی شما را (در صورت ابتلا به پریدن پلک) در نظر می‌گیرد.

اگر بلفارواسپاسم شما مثبت تشخیص داده شود، راه‌های متعددی برای درمان آن وجود دارد. از جمله:

• تزریق بوتاکس (سم بوتولینوم): این روش به عنوان بهترین راه درمان در نظر گرفته می‌شود. تزریق بوتاکس باعث تضعیف عضلات کنترل کننده پلک شده و در نتیجه به تسکین اسپاسم‌ها کمک می‌کند. آثار بوتاکس معمولاً تا سه ماه ماندگاری دارد و بعد از این مدت باید آن را تکرار کرد.
• داروهای خوراکی: اگر تزریق بوتاکس باعث تسکین علائم‌ نشود، پزشک داروهایی را تجویز خواهد کرد که به مهار پیام‌های حرکتی بیش از حد مغز کمک می‌کند.
• عمل جراحی: اگر درمان‌های ذکر شده موثر نبود، ممکن است پزشک عمل جراحی را ضروری بداند. بر اساس اعلام بنیاد تحقیقات بلفارواسپاسم خوش‌خیم ایالات متحده، موثرترین درمان جراحی برای این بیماری، عمل میِکتومی یا برداشتن عضله است. در این روش، همه یا تعدادی از عضلاتی که در بسته شدن پلک‌ نقش دارند برداشته می‌شوند. این گزینه یکی از آخرین راهکار‌هاست و پزشکان تنها زمانی از آن استفاده می‌کنند که بلفارواسپاسم، باعث کاهش دید و اختلال در بینایی شود.
• تحریک عمقی مغز: این درمان، روش نسبتاً جدیدی است که پزشکان از آن برای درمان گروهی از اختلالات عصبی-عضلانی مانند پارکینسون و دیستونیا نیز استفاده می‌کنند. در این روش، به کمک جراحی، یک الکترود درون جمجمه قرار داده می‌شود که با ارسال پالس‌های الکتریکی، به تنظیم نقاط دچار اختلال مغز کمک می‌کند. به این ترتیب، از ارسال پیام انقباض از مغز به عضلات جلوگیری می‌شود. مطالعات نشان می‌دهند این روش می‌تواند، بلفارواسپاسم را کنترل یا درمان کند.

اسپاسم نیمه صورت یا همی فاسیال

اسپاسم نیمه صورت نمی‌تواند با یک تست آزمایشگاهی تشخیص داده شود و نیاز به ارزیابی کامل توسط متخصص دارد.

درمان اسپاسم نیمه صورت مشابه بلفارواسپاسم است.

دو گزینه رایج درمانی این اختلال عبارتند از:

• تزریق بوتاکس: این روش رایج‌ترین راه درمان اسپاسم نیمه صورت است.
• عمل جراحی: موثرترین جراحی برای اسپاسم نیمه صورت، فشارزدایی میکروواسکولار (microvascular decompression) نام دارد. در این روش، نوعی اسفنج کوچک در امتداد عصب صورت قرار داده می‌شود تا از آن در برابر فشار رگ تحریک‌کننده محافظت شود و فشار وارده روی عصب کاهش پیدا کند.

درمان علل فیزیکی پرش پلک

همان‌طور که گفته شد، به جز دو مورد ذکر شده، جراحات و تحریکات فیزیکی پلک یا چشم نیز می‌توانند باعث پرش پلک شوند. این موارد معمولاً جدی نیستند و درمان آن‌ها می‌تواند شامل پماد آنتی‌‌بیوتیک و استروئیدها به منظور کاهش التهاب، یا جراحی جزئی برای ترمیم تاخوردگی پلک چشم باشد. در هر حال درمان این موارد نیز نیازمند ویزیت پزشک متخصص است.

آیا پریدن پلک نگران‌کننده است؟

پرش پلک بدون وجود علائم دیگر، به ندرت نشانه یک اختلال عصبی جدی است و معمولاً خودبه‌خود بهبود می‌یابد. با این‌حال، در صورتی که این مشکل بیش از یک هفته به طول بیانجامد، ضروری است که حتماً توسط پزشک ارزیابی شود.

قابل توجه است که حتی هیچ کدام از موارد نادر بلفارواسپاسم خوش‌خیم یا اسپاسم نیمه صورت که پیش‌تر‌ شرح داده شد، کشنده نبوده و هر دو به راحتی قابل درمان هستند. پس اگر دچار پریدن پلک هستید و یکی از این دو اختلال برای شما تشخیص داده است، نگران نباشید. درمان‌های در دسترس برای این موارد، موفقیت‌آمیز هستند.

تجربه شما از پرش پلک

آیا تابه حال سابقه پریدن پلک داشته‌اید؟ شما از چه روش‌هایی برای درمان این اختلال استفاده کرده‌اید؟ خوشحال می‌شویم تجریبات خود را در این زمینه، با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید