آیا ضعف حافظه در میان‌سالی از عوارض یائسگی است؟

بیماری فراموشی یا آلزایمر را بسیاری از افراد به عنوان بیماری قرن حاضر می‌شناسند. بر اساس پیش‌بینی‌ها، تا سال 2050، حدود 13.8 میلیون نفر در ایالات متحده به بیماری آلزایمر مبتلا خواهند شد، که البته دو سوم از این افراد، زنان هستند. درست است که این آمار و ارقام مربوط به ایالات متحده آمریکاست اما اگر در سایر کشورها نیز تحقیقات مشابهی انجام شود، اصلاً دور از ذهن نیست که نتایج مشابهی به دست آید. به همین علت لازم است عوارض یائسگی و به خصوص ارتباط یائسگی و حافظه را بشناسیم تا بتوانیم در حد ممکن، از اختلالات حافظه در میان‌سالی پیشگیری کنیم.

تبعات اجتماعی و هزینه اقتصادی شرایط ذکر شده برای هر جامعه‌ای سرسام‌آور است، به طوری که این هزینه‌ها تنها در ایالات متحده بیش از 2 میلیارد دلار در سال برآورد شده است. همان‌طور که اشاره شد زنان بخش بزرگی از افراد مبتلا را تشکیل داده و بار مالی و هزینه‌های ناشی از این بیماری برای آن‌ها بسیار سنگین‌تر است، چرا که زنان، عنصر قدرتمند و رو‌به‌رشد در اقتصاد جهانی بوده و اکثریت قریب به اتفاق آن‌ها مراقبین بدون مزد هستند. بنابراین، حفظ سلامت حافظه از ابتدای دوره میان‌سالی و ورود به یائسگی نه تنها برای خود زنان، بلکه برای خانواده، جامعه و سلامت اقتصادی هر کشور حیاتی است.

پیشگیری از تحلیل حافظه از ابتدای دوره میان‌سالی

کاهش توانایی شناختی فقط به بیماری‌های تحلیل‌برنده اعصاب مانند آلزایمر محدود نمی‌شود. حقیقت این است که بخشی از روند طبیعی سال‌خوردگی هم شامل ضعیف شدن حافظه و کاهش توانایی شناختی می‌شود که طبیعتاً بر کیفیت زندگی همه افراد اثرگذار است. اما آنچه اهمیت دارد این است که تمام افراد، هم خانم‌ها و هم آقایان، اقدامات پیشگیرانه (که در ادامه درباره آن صحبت می‌کنیم) را حداقل از همان ابتدای سنین میان‌سالی آغاز کنند؛ زیرا هنگامی که علائم تحلیل حافظه بروز می‌کند، در واقع مدت‌ها از آغاز روند فیزیولوژیک آن گذشته است.

اهمیت این اقدامات پیشگیرانه به دلیل تاثیر مضاعف عوارض یائسگی بر حافظه زنان -علاوه بر روند طبیعی افزایش سن که در خانم‌ها و آقایان مشترک است- قاعدتاً برای خانم‌ها بارزتر است.

بیشتر مطالعات درباره پیری و زوال شناختی، به ویژه مطالعات مربوط به بیماری آلزایمر، روی افرادی که در دهه 70 زندگی خود هستند انجام شده است. با این وجود برای توسعه راهکارهای پیشگیری برای مواجهه با این مشکل، درک عواملی که در سنین پایین‌تر اتفاق می‌افتند، و چگونگی اثرگذاری آن‌ها بر مغز، حیاتی است. یکی از این عوامل در زنان، یائسگی و تاثیر عوارض آن بر حافظه است.

با آغاز یائسگی چه اتفاقی برای مغز می‌افتد؟

زنان در اوایل دوران میان‌سالی علاوه بر بالا رفتن تقویمی سن، دچار پیری تولیدمثلی هم می‌شوند که به آن یائسگی می‌گویند. در دوران یائسگی، هورمون‌های تخمدانی مانند استرادیول‌ ـ شکل اولیه هورمون استروژن ـ در طول زمان کاهش می‌یابد که در به وجود آمدن علائم یائسگی موثر است.

پژوهش‌های مختلف نشان داده‌اند که استرادیول با ایجاد تغییرات در عملکرد حافظه و سازماندهی مجدد مدارهای مغزی که عملکرد حافظه را تنظیم می‌کنند، ارتباط مستقیم دارد. بنابراین، زنان و مردان تحت تاثیر فرآیندهای پیری متفاوتی قرار می‌گیرند، به‌ویژه در اوایل میان‌سالی که تغییرات مربوط به پیری تولیدمثلی برای زنان از اهمیت بیشتری نسبت به بالا رفتن سن تقویمی برخوردار است.

زوال شناختی در زنان

درست است که به ندرت زوال شناختی به عنوان عاملی خطرساز برای سلامت زنان در نظر گرفته می‌شود، اما مشاهده شروع روند پیری مغز در اوایل دوران میان‌سالی، و درک تاثیر عوارض یائسگی بر مغز، امکان ارائه راهکارهایی را برای جلوگیری از کاهش حافظه در زنان فراهم می‌کند.

به طور متوسط، پس از دوران بلوغ، زنان در حافظه کلامی عملکرد بهتری نسبت به مردان دارند. با این حال، مزیت زنان در عملکرد حافظه کلامی با ورود به یائسگی کاهش می‌یابد. بسیاری از زنان افزایش فراموشی و “مه مغزی” را در مرحله ورود به یائسگی گزارش کرده‌اند. همه زنان در نهایت دچار یائسگی می‌شوند، اما محدوده سنی وسیعی برای شروع این دوره (از اواخر دهه 40 سالگی تا اوایل دهه 60 سالگی) وجود دارد و زنان تجربه‌های متفاوتی از تاثیر این دوران خواهند داشت.

عوارض یائسگی و عملکرد فیزیکی مغز

طی 15 سال گذشته، تعداد زیادی از محققان در حال بررسی و تحلیل فرآیندهای پیچیده‌ای هستند که از طریق آن‌ها عوارض یائسگی بر مغز تأثیر می‌گذارند و عواملی را که به حفظ سلامت حافظه کمک می‌کنند مورد بررسی قرار می‌دهند. به عنوان مثال، یائسگی می‌تواند بر نحوه تولید سلول‌های مغزی، ارتباط آن‌ها با یکدیگر و حتی مرگ این سلول‌ها تأثیرگذار باشد. همه این فرآیندها در نهایت بر بخش‌هایی از مغز که در حافظه نقش حیاتی دارند اثرگذار هستند.

یائسگی همچنین باعث کاهش سطح گلوکز در مغز می‌شود. گلوکز سوخت اولیه‌ای است که توسط سلول‌های مغز استفاده می‌شود. پس از یائسگی، مغز از سایر منابع، سوخت لازم برای عملکرد خود را فراهم می‌کند، این مسئله باعث می‌شود که مغز برای حفظ عملکرد خود با یک محیط هورمونی جدید سازگار شود و فرد شاهد برخی تغییرات باشد.

علاوه بر این، زنان مبتلا به بیماری‌های دیگری مانند دیابت و فشار خون بالا، بیشتر در معرض خطر زوال شناختی هستند. دانشمندان به طور عمده در حال تحقیق برای درک این موضوع هستند که چگونه مغز و بدن از فرآیندهای مشابه برای تولید انرژی لازم برای عملکرد خود استفاده می‌کنند و اینکه چگونه فشار خون و سایر مسائل مربوط به سیستم قلبی-عروقی، در مغز و سایر بخش‌های بدن به طور مشابه عمل می‌کنند. نتایج این تحقیقات می‌تواند به متخصصان کمک کند راهکارهای مفیدی را برای حفظ سلامت مغز، تعریف کنند.

آیا انجام درمان جایگزینی هورمون (HRT) در رفع عوارض یائسگی و بهبود حافظه مؤثر است؟

هورمون‌ درمانی در این مورد، برای بهبود و برطرف کردن عوارض یائسگی انجام می‌گیرد. طبق نتایج تحقیقات، در این روش، زمان اهمیت به‌سزایی دارد. شروع درمان جایگزینی هورمون در دوران پیش از یائسگی (تقریباً چهار تا هشت سال قبل از یائسگی) یا یائسگی زودرس ممکن است اثرات مثبتی بر فعالیت مغز و عملکرد حافظه داشته باشد، البته هنوز تحقیقات عملی سیستماتیک روی هورمون درمانی در طول دوران پیش از یائسگی انجام نشده است.

شروع هورمون درمانی در یائسگی دیررس ممکن است اثرات نامطلوبی بر مغز داشته باشد و خطر بروز علائم آلزایمر را افزایش دهد. برای تعیین مؤثرترین زمان شروع درمان، فرمول هورمونی، دوز، نحوه تجویز (مثلاً به صورت خوراکی یا از طریق چسب پوستی)، و مدت زمان آن، باید بررسی‌های بسیاری انجام شود.

تا به امروز تحقیقات بسیاری درباره هورمون درمانی در زنان سالم انجام شده است، اما اطلاعات کمی درباره تأثیر این روش در زنان مبتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت و فشار خون بالا وجود دارد. در زنانی که از نظر ژنتیکی در معرض خطر بالای ابتلا به اختلالات مغزی مانند آلزایمر هستند، ممکن است تفاوت‌هایی در پاسخ‌ به این نوع درمان وجود داشته باشد و این روش مزایای بیشتری برای آن‌ها به همراه بیاورد.

نتایج تحقیقات نشان داده ‌است که این درمان برای همه افراد به یک اندازه مناسب نیست و شناسایی زنانی که می‌توانند بیشترین بهره را از انجام این روش درمانی ببرند، به بررسی دقیق پزشکی نیاز دارد.

همچنین بنابر نتایج حاصل از مطالعات بالینی، در زنانی که به ویژه در سنین پایین هر دو تخمدان خود را برداشته‌اند، هورمون درمانی در عملکرد مغز و کاهش عوارض یائسگی بسیار مفید است. اما از آنجایی که هورمون درمانی انتخاب همه زنان نیست، روش‌های جایگزین مانند توجه به سطوح گلوکز و سایر اثرات مرتبط با تنظیم استرادیول در مغز هم باید بررسی شوند.

زنان باید برای حفظ سلامت مغز چه کارهایی انجام دهند؟

سه عامل اصلی در حفظ سلامت حافظه وجود دارند:

• فعالیت بدنی
• فعالیت شناختی
• فعالیت‌های اجتماعی

تحقیقات نشان می‌دهند دو مورد اول تأثیر مستقیمی بر مغز، حتی در سطح عملکرد سلولی، دارند. فعالیت‌ها و ارتباطات اجتماعی شکل دیگری از فعال نگه داشتن مغز توسط محرک‌های بیرونی، تجربیات جدید و دیدگاه‌های افراد مختلف است.

عادات غذایی (مانند رژیم مدیترانه‌ای یا مصرف اسیدهای چرب امگا 3 مانند روغن ماهی) نیز تأثیرات مفیدی بر عملکرد حافظه دارند. خبر خوب اینکه همه این موارد بیان شده عادات قابل اصلاحی در سبک زندگی ما هستند و وجود آن‌ها به ویژه برای زنان مبتلا به فشار خون بالا یا دیابت که بیشتر در معرض خطر زوال شناختی هستند، بسیار حائز اهمیت است.

همچنین، خواب سالم و کافی برای سلامت مغز حیاتی است. تحقیقات نشان داده‌اند که در طول مراحل خاصی از خواب، یادگیری تثبیت می‌شود. این به معنای آن‌ است که خواب نقش کلیدی در ذخیره و تثبیت آنچه در طول روز یاد گرفته‌ایم ایفا کرده و حتی به پاکسازی مغز از آمیلوئید، که یکی از نشانگرهای بالقوه تشخیص آلزایمر است، کمک می‌کند. با این وجود، باز هم به تحقیقات بیشتری برای درک کامل اثرات مثبت این عوامل نیاز است اما باید به همه خانم‌ها گوشزد کرد که زمان شروع و به کارگیری این پیشنهادات در زندگی شما، در هر سنی که هستید، همین الان است.

با توجه به اینکه یائسگی مسئله‌ای است که همه خانم‌ها آن را تجربه خواهند کرد، پیشنهاد ما این است که در هر سنی که هستید، از همین الان به فکر سلامت جسمی و توانایی ذهنی خود باشید و هرگز آن را به آینده موکول نکنید.

تجربه شما از عوارض یائسگی و تاثیر آن بر ضعف حافظه

اگر شما هم در مورد عوارض یائسگی و تاثیر آن بر حافظه تجربیاتی دارید یا با استفاده از راهکارهایی توانسته‌اید آن را به خوبی مدیریت و کنترل کنید می‌توانید در اینجا آن را با ما و دیگران در میان بگذارید. همچنین اگر پرسشی در این مورد دارید مطرح نمائید تا کارشناسان ما پاسخگوی شما باشند.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید