علائم، عوارض و درمان اختلالات حرکتی مربوط به خواب

خواب همیشه از زمانی که به رختخواب می‌رویم آغاز نمی‌شود! ممکن است شما هم گاه‌به‌گاه پهلو به پهلو شدن و غلت‌ زدن را هنگامی که در رختخواب هستید اما خوابتان نمی‌برد، تجربه کرده باشید؛ اما برای میلیون‌ها نفری که از اختلالات حرکتی مربوط به خواب رنج می‌برند، بروز انقباض‌ها و حرکات عضلانی غیر قابل کنترل، در شب‌های متعدد یا حتی در تمام شب‌ها مانع از به خواب رفتن یا داشتن خواب باکیفیت می‌شود.

انواع اختلالات حرکتی مرتبط با خواب

اختلالات حرکتی خواب انواع گوناگونی دارند. در ادامه، شایع‌ترین انواع اختلالات حرکتی در هنگام خواب و درمان‌های آن‌ها را معرفی کرده‌ایم.

1) اختلال حرکتی سندرم پای بیقرار

سندرم پای بیقرار به شکل تمایل و نیاز غیر قابل کنترل برای حرکت‌دادن پاها هنگام استراحت بروز می‌کند. همچنین فرد ممکن است دردی ناخوشایند یا حس سوزن‌سوزن‌شدن، سوزش و خزیدن چیزی زیر پوست ساق پای خود را تجربه کند. گاهی اوقات این احساسات ناراحت‌کننده در سایر اعضای بدن نیز بروز پیدا می‌کنند.

علائم اختلال سندرم پای بیقرار

رایج‌ترین علائم اختلال سندرم پای بی‌قرار عبارتند از:

• تمایل و احساس نیاز شدید به تکان‌دادن پاها
• احساس درد یا حرکت چیزی زیر پوست پا
• تشدید علائم در زمان عدم تحرک
• بدترشدن علائم هنگام شب

علائم با راه‌رفتن، کشش و حرکت‌دادن پاها کمتر می‌شوند.

عوارض سندرم پای بیقرار

جنبه متمایز و غیرمعمول این بیماری این است که علائم هنگام درازکشیدن و استراحت بروز پیدا می‌کنند. افراد مبتلا به این نوع اختلال حرکتی، در به‌خواب‌رفتن و ماندن در خواب مشکل دارند.

اگر این اختلال درمان نشود، باعث خستگی مفرط و خواب‌آلودگی در طول روز خواهد شد. در حقیقت به دلیل کمبود خواب، بسیاری از جنبه‌های زندگی اکثر مبتلایان به سندروم پای بیقرار مانند شغل، روابط شخصی و فعالیت‌های روزمره‌ به شدت تحت تأثیر قرار می‌گیرد. آن‌ها اغلب قادر به تمرکز نیستند، دچار اختلال در حافظه شده و در انجام کارهای روزمره به مشکل برمی‌خورند. مسافرت برای افراد درگیر این سندرم بسیار دشوار بوده و ممکن است در طولانی‌مدت دچار افسردگی شوند.

درمان سندرم پای بیقرار

اختلال حرکتی سندروم پای بی‌قرار معمولاً با دارو و تغییر سبک زندگی مانند محدودکردن مصرف کافئین و الکل، ورزش منظم و قطع داروهایی که باعث تشدید علائم این اختلال می‌شوند، قابل کنترل است. بهتر است برای درمان به پزشک مراجعه کنید. در بعضی موارد، داروهایی که برای درمان بیماری‌های مختلف عصبی استفاده می‌شوند، می‌توانند به کاهش علائم این اختلال کمک کنند.

2) اختلال حرکت تناوبی اندام (PLMD)

اختلال حرکت تناوبی اندام به حرکات تکراری و غیر قابل کنترلی گفته می‌شود که هر 20 تا 40 ثانیه هنگام خواب در پاها اتفاق می‌افتد. در چنین شرایطی، انقباض‌های عضلانی کوتاه، حرکات پرشی و خم‌کردن کف پا به سمت بالا رخ می‌دهد و می‌تواند از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. فرد مبتلا به این اختلال حرکتی قادر نیست این حرکات را کنترل کند.

این حرکات معمولاً مانع از شروع خواب نمی‌شوند، اما باعث افت کیفیت و بروز اختلال در خواب می‌شوند و در نتیجه، فرد مبتلا طی روز دچار خواب‌آلودگی و خستگی مفرط خواهد بود. علت اصلی اختلال حرکت تناوبی اندام مشخص نیست اما اغلب با سندرم پای بی‌قرار همراه است.

عوارض جانبی PLMD

عوارض جانبی این اختلال عبارتند از:

• افسردگی
• اختلال حافظه
• حواس‌پرتی
• خستگی

در اکثر موارد، مصرف دارو باعث می‌شود اختلال بهبود یابد. بدین منظور بهتر است برای درمان به پزشک مراجعه کنید.

چه عواملی باعث بروز اختلال حرکت تناوبی اندام می‌شود؟

اختلال حرکت تناوبی اندام می‌تواند در هر سنی رخ دهد، اما همانند بسیاری از اختلالات خواب، بیشتر در افراد میان‌سال و مسن دیده می‌شود. علت دقیق این نوع اختلال حرکتی ناشناخته است و تاکنون تحقیقات، هیچ اختلال عصبی ثابتی را نشان نداده‌اند.

3) دندان قروچه هنگام خواب

شاید برایتان پیش آمده باشد که هنگام بیدارشدن با درد در ناحیه فک یا گردن مواجه شوید. در چنین شرایطی به احتمال زیاد دچار دندان‌قروچه هنگام خواب شده‌اید. دندان قروچه به ساییدن و به‌هم‌فشردن دندان‌ها هنگام خواب گفته می‌شود. منقبض‌شدن فک در خواب امری معمول است اما اگر این انقباض‌ها بیش از حد شدید باشند باعث سایش دندان‌ها و تولید صدا می‌شوند.

دندان قروچه می‌تواند باعث آسیب‌دیدگی دندان، مشکل در جویدن، درد مزمن فک، ایجاد صداهایی مانند تق‌تق و کلیک و نیز قفل‌شدن فک شود. دندان‌قروچه‌های شدید کیفیت خواب را کاهش می‌دهند و در مواقع نادر باعث بیدارشدن کامل فرد می‌شوند.

علت بروز اختلال حرکتی دندان‌قروچه هنگام خواب

• ممکن است ساییدن دندان‌ها به‌هم با اضطراب بیش از حد مرتبط باشد
• استعمال دخانیات
• مصرف الکل و کافئین
• افسردگی
• خروپف
• وراثت: تحقیقات نشان می‌دهند که دندان‌قروچه در خواب می‌تواند دلیل ژنتیکی داشته باشد و در بیشتر اعضای یک خانواده بروز کند.

همچنین دندان‌قروچه ممکن است با آپنه (وقفه تنفسی) انسدادی خواب مرتبط باشد. البته این رابطه به شدت آپنه انسدادی خواب بستگی دارد. آپنه انسدادی خواب در موارد خفیف و متوسط می‌تواند با دندان‌قروچه همراه باشد.

درمان دندان‌قروچه

در برخی از افراد دچار دندان قروچه، هیچ علائمی دیده نمی‌شود؛ بنابراین ممکن است این افراد به درمان نیاز نداشته باشند. اما این عارضه در افراد دیگر ممکن است نشانه‌هایی داشته باشد و آن‌ها را در معرض مشکلات طولانی‌مدت قرار دهد. در این موارد، فرد باید تحت درمان قرار بگیرد و از آن‌جایی‌که روش‌های درمانی از فردی به فرد دیگر متفاوت است، بهتر است درمان تحت نظر پزشک یا دندانپزشک صورت گیرد.

در ادامه، چندین راه برای درمان این اختلال آزاردهنده آورده شده است:

• کاهش استرس و اضطراب

قرارنگرفتن در موقعیت‌های استرس‌زا امری ایده‌آل است اما معمولاً حذف کامل عوامل استرس امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل، هنگام درمان بیشتر بر مقابله با پاسخ‌های منفی به استرس تمرکز می‌شود و نه کاهش دفعات یا میزان قرارگرفتن در معرض استرس.

• مصرف دارو

داروها در برخی از افراد می‌توانند به کاهش دندان‌قروچه در خواب کمک کنند. این داروها به تغییر مواد شیمیایی موجود در مغز برای کاهش فعالیت عضلات درگیر در ساییدن دندان کمک می‌کنند. با وجود این، اکثر داروها عوارض جانبی دارند و ممکن است برای برخی از بیماران نامناسب بوده یا استفاده طولانی‌مدت از آن‌ها دشوار باشد. بنابراین قبل از مصرف هر دارویی برای درمان دندان‌قروچه در خواب، به پزشک مراجعه کنید.

• محافظ دندان

می‌توان از انواع مختلف محافظ و گارد دندان که محافظ شبانه نیز نامیده می‌شود، برای کاهش آسیب به دندان و دهان در اثر دندان قروچه استفاده کرد.

• تسکین علائم

یکی دیگر از روش‌های درمان، تسکین علائم برای کنارآمدن با دندان‌قروچه در خواب است. اجتناب از مصرف آدامس و غذاهای سفت باعث کاهش حرکات دردناک در فک می‌شود.

قراردادن کمپرس گرم یا سرد روی فک می‌تواند به تسکین موقت درد کمک کند. همچنین ورزش‌های مخصوص صورت می‌تواند برای کاهش درد فک یا گردن در برخی افراد مفید باشد. ریلکس کردن و ماساژ در ناحیه سر و گردن برای کاهش تنش در عضلات این نواحی مؤثر است.

4) گرفتگی عضلات پا در خواب

گرفتگی عضلات پا یکی از انواع اختلالات حرکتی مرتبط با خواب است. افرادی که اسپاسم و گرفتگی عضلانی را تجربه کرده باشند می‌دانند که گرفتگی عضلات می‌تواند درد قابل توجهی ایجاد کند. اگر این عارضه بر خواب فرد تأثیر بگذارد، ممکن است به عنوان یک اختلال حرکتی به نام گرفتگی عضلات پا در خواب تشخیص داده شود.

گرفتگی عضلات پا در خواب شامل انقباض‌های عضلانی ناگهانی و غیر ارادی است که از چند ثانیه تا چند دقیقه طول می‌کشد. این عارضه می‌تواند خوابیدن را دشوار کرده و یا باعث شود فرد در نیمه‌شب بیدار شود. گرفتگی شبانه پا امری شایع است که بیش از 60 درصد از بزرگسالان آن را در شب تجربه کرده‌اند.

علت گرفتگی عضلات پا هنگام شب

گرفتگی عضلات پا در خواب ممکن است به دلیل خستگی عضلات یا مشکلات عصبی، بیماری‌های زمینه‌ای، مصرف داروهای خاص و یا برخی فعالیت‌های معمول روزانه مانند ایستادن به مدت طولانی و ورزش شدید رخ دهد.

درمان گرفتگی عضلات پا در خواب

خوشبختانه گرفتگی عضلات پا در خواب اغلب با حرکات کششی، ماساژ یا استفاده از کمپرس گرم روی عضلات آسیب‌دیده برطرف می‌شود. در برخی از افراد نیز باید بیماری زمینه‌ای که باعث بروز گرفتگی عضلات پا می‌شود، درمان شود. همچنین پزشک ممکن است مصرف دارو را توصیه کند، هرچند داروها همیشه برای این بیماری مؤثر نیستند.

چه زمانی برای اختلالات حرکتی مرتبط با خواب باید به پزشک مراجعه کرد؟

داشتن خواب کافی و باکیفیت برای افراد در هر سنی مهم است. خواب ناکافی می‌تواند بر افکار و احساسات ما تأثیر بگذارد و احتمال ابتلا به مشکلات روحی و جسمی را افزایش دهد. بسیاری از افراد مبتلا به اختلالات حرکتی در خواب، معمولاً خواب ناکافی و بی‌کیفیتی دارند و اغلب علت این امر را نمی‌دانند. به همین دلیل، در صورت داشتن نگرانی‌های مرتبط با خواب بهتر است به پزشک متخصص مراجعه کنید.

آیا شما هم اختلالات حرکتی خواب را تجربه کرده‌اید؟

ممکن است شما هم برای مدتی هرچند کوتاه دچار اختلالات حرکتی خواب شده باشید. اگر چنین شرایطی را تجربه کرده‌اید، بنویسید کدام‌یک از این اختلالات را داشته‌اید و چطور این مشکل را حل کرده‌اید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید