سرطان سلول پایه‌ای (بازال) را بشناسید

سرطان سلول پایه‌ای (بازال)، نوعی سرطان پوست است که از سلول‌های پایه‌ای شروع می‌شود؛ سلول‌های پایه‌ای پس از مرگِ سلول‌های قدیمی، مسئول ساخت سلول‌های جدید هستند.

سرطان سلول پایه‌ای اغلب به شکل یک برآمدگی شفاف روی پوست ظاهر می‌شود، اگرچه می‌تواند شکل‌های دیگری نیز به خود بگیرد. این سرطان معمولاً در پوست نواحی سر و گردن اتفاق می‌افتد که بیشتر در معرض نور خورشید قرار دارند.

در اکثر موارد، این سرطان‌ به دلیل قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض پرتو فرابنفش خورشید ایجاد می‌شود. اجتناب از قرار گرفتن در معرض نور خورشید و استفاده از کرم ضد آفتاب، همانند سایر سرطان‌های پوست، به حفاظت از پوست در برابر این نوع سرطان نیز کمک می‌کند.

علائم سرطان سلول پایه‌ای

سرطان سلول پایه‌ای در قسمت هایی از بدن که معمولاً در برابر نور آفتاب قرار نمی‌گیرند به ندرت دیده می‌شود، اما باز هم بروز آن در این نواحی، غیرممکن نیست؛ مثلاً در ناحیه تناسلی.

این سرطان به شکل یک تغییر، مثلا یک زائده یا زخمی که بهبود نمی‌یابد، در پوست ظاهر می‌شود. بیش از 26 زیرشاخه از سرطان سلول پایه‌ای در تحقیقات دیده شده است. شایع‌ترین و متمایز‌ترین انواع این نوع سرطان عبارتند از: ندولار (ورم‌کرده)، میکروندولار، سطحی، مورفئوفرم، نفوذ‌کننده و فیبرواِپیتِلیال (Pinkus). ترکیب این تایپ‌ها نیز می‌تواند به طور هم‌زمان ظهور کند. بیشتر انواع سرطان سلول پایه‌ای بدون ملانین و رنگدانه (amelanotic) هستند، اما امکان وجود انواع رنگدانه‌های مختلف در تومور‌ها نیز وجود دارد.

ضایعات حاصل از این نوع سرطان معمولاً یکی از علائم زیر را دارند:

• به شکل یک برآمدگی سفید صدفی، به رنگ پوست یا صورتی رنگ.
• این برآمدگی شفاف است، به این معنا که از سطح آن می‌توانید کمی درون آن را ببینید. مثلاً رگ‌های کوچک خونی اغلب در آن‌ها قابل مشاهده هستند. در افرادی با پوستی تیره‌تر، این ضایعات ممکن است تیره‌تر اما تاحدی شفاف باشند. در شایع‌ترین نوع این سرطان، این ضایعه روی صورت و گوش‌ها ظاهر می‌شود. ضایعات پوستی این بیماری ممکن است دچار پارگی، خونریزی و پوسته‌پوسته شدن بیش از حد شوند.
• به شکل یک ضایعه قهوه‌ای، سیاه یا آبی رنگ یا یک ضایعه با لکه‌های تیره، همراه با کناره‌های برجسته و شفاف.
• یک لکه صاف، قرمز و پوسته‌پوسته با لبه‌ای برجسته که بروز آن روی پوست کمر یا سینه شایع‌تر است. با گذشت زمان، این لکه‌ها می‌توانند بزرگ‌تر شوند.
• یک ضایعه سفید، مومی‌شکل و شبیه به جای زخم بدون اینکه حاشیه مشخصی داشته باشد؛ به این نوع از سرطان سلول پایه‌ای، مورفئافورم (Morpheaform) می‌گویند که کمترین شیوع را دارد.

علت ابتلا به سرطان سلول پایه‌ای

علت ابتلا به انواع سرطان‌های پوست، از جمله سرطان سلول پایه‌ای، اغلب قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور آفتاب یا پرتو فرابنفش است. این سرطان‌ها بعد از آفتاب‌سوختگی شدید نیز، ممکن است ایجاد شوند.

در موارد نادر، عوامل دیگری می‌توانند باعث سرطان سلول بازال پوست شوند، از جمله:

• قرار گرفتن در معرض تشعشع
• قرار گرفتن در معرض آرسنیک
• عوارض ناشی از جای زخم، عفونت‌ها، خالکوبی‌ها و سوختگی‌ها
• بیماری‌های التهابی مزمن پوست

بعد از ابتلا به این بیماری، احتمال بازگشت آن زیاد است.

عوامل خطر ابتلا به سرطان سلول پایه‌ای پوست

عواملی که خطر بروز سرطان سلول پایه‌ای را افزایش می‌دهند، به دو دسته ژنتیکی و غیر ژنتیکی تقسیم می‌شوند.

عوامل ژنتیکی

این عوامل می‌توانند احتمال بروز سرطان سلول بازال را افزایش دهند:

• سابقه خانوادگی ابتلا به این بیماری
• داشتن پوست سفید
• پوستی که به راحتی دچار کک‌ و مک یا آفتاب سوختگی می‌شود
• داشتن پوستی که در برابر نور خورشید برنزه و تیره نشده و فقط قرمز و ملتهب می‌شود
• وجود سندرم‌های ارثی که سبب ایجاد سرطان پوست می‌شوند؛ از جمله ناهنجاری‌های پوستی، مشکلات سیستم عصبی و یا اختلالات غدد درون‌ریز
• داشتن پوست روشن، موی قرمز یا بلوند یا چشم‌ رنگی و روشن

جنسیت نیز در میزان ابتلا به این سرطان موثر است. سرطان سلول‌های بازال در بین مردان بیشتر از زنان اتفاق می‌افتد.

عوامل غیر ژنتیکی

عوامل خطر غیر ژنتیکی این بیماری نیز عبارتند از:

• سن؛ بالا رفتن سن با افزایش خطر ابتلا، ارتباط مستقیم دارد
• قرار گرفتن مداوم در معرض نور آفتاب
• آفتاب‌سوختگی شدید، مخصوصاً در دوران کودکی
• زندگی در ارتفاعات یا مکان‌های آفتابی
• قرار گرفتن در معرض پرتودرمانی
• قرار گرفتن در معرض آرسنیک
• مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، مخصوصاً بعد از جراحی پیوند عضو

نحوه تشخیص سرطان سلول بازال

مرحله اول در تشخیص سرطان سلول پایه‌ای، معاینه توسط یک متخصص پوست است. آن‌ها کل پوست بدن شما را از سر تا پا بررسی می‌کنند تا هر نوع زائده و تغییر رنگ را مشاهده کنند. پزشک همچنین درباره سابقه پزشکی و خانوادگی شما در ابتلا به سرطان‌های پوست سؤال خواهد کرد.

اگر پزشک هر نوع تغییر رنگ و یا زائده‌ نگران‌کننده پیدا کند، از پوست شما نمونه‌برداری خواهد کرد. برای انجام این کار، قبل از آنکه نمونه کوچکی از ضایعه برای آزمایش برداشته شود، یک ماده بی‌حس کننده به پوست تزریق می‌شود. نمونه برداشته شده برای بررسی زیر میکروسکوپ قرار می‌گیرد. اگر سرطان سلول پایه‌ای پوست تشخیص داده شود، زائده برداشته می‌شود. اگر بیمار به نوع تهاجمی آن مبتلا باشد، از غدد لنفاوی نمونه‌برداری می‌کنند تا متاستاز (گسترش پیدا کردن سلول‌های سرطانی به نواحی دیگری از بدن، غیر از ناحیه اولیه تشکیل توده سرطانی) را مورد بررسی قرار دهند.

سرطان سلول پایه‌ای پوست چگونه درمان می‌شود؟

درمان سرطان سلول پایه‌ای با برداشتن زائده همراه است. پزشک روش درمانی را متناسب با نوع سرطان سلول پایه‌ای بیمار، اندازه ضایعه و موقعیت آن تجویز می‌کند. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر می‌شود:

تراشیدن بافت و الکترودسیکاسیون (Electrodessication)

در این روش درمان، زائده با ابزاری به نام کورت خراشیده می‌شود و محل تومور با سوزن مخصوصی سوزانده می‌شود. این روش مخصوصاً در مورد ضایعات کوچک بسیار موثر است، اگرچه امکان دارد در سرطان‌های سلول پایه‌ای تهاجمی یا در نواحی دارای ریسک بالا چندان موثر نباشد. در این روش معمولاً یک جای زخم سفید رنگ و گرد روی پوست باقی می‌ماند. میزان موفقیت این روش 95 درصد است.

جراحی برداشتن تومور

درمان سرطان سلول پایه‌ای پوست با این روش به این صورت است که پزشک تومور و نواحی اطراف آن (از جمله مقداری از پوست سالم) را با کمک چاقوی جراحی برمی‌دارد و محل جراحی را بخیه می‌زند. این نوع جراحی اغلب برای سرطان‌های سلول پایه‌ای‌ پیشرفته که احتمال درگیر کردن پوست سالم نواحی اطراف آن وجود دارد استفاده می‌شود. در این روش ممکن است یک جای زخم کوچک روی پوست باقی بماند. میزان موفقیت این روش 95 درصد است.

جراحی میکروگرافی موهز (Mohs)

در این روش پزشک لایه نازکی از بافت تومور را برمی‌دارد. لایه برداشته‌شده فریز می‌شود و سپس در زیر یک میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرد. پس از آن پزشک دوباره این کار را تکرار می‌کند و نهایتاً کل بافت را به شکل لایه های نازکی از روی پوست بر می‌دارد. در این پروسه هر بار که یک لایه برداشته می‌شود، با استفاده از میکروسکوپ مورد بررسی قرار می‌گیرد.

از مزایای درمان با جراحی میکروگرافی موهز این است که می‌تواند بافت سالم را حفظ کرده و بالاترین سطح موفقیت درمانی، یعنی 99 درصد را در پی داشته باشد. این روش اغلب برای تومورهای بزرگ و تومورهایی در نواحی صورت و گردن مورد استفاده قرار می‌گیرد که قابل مشاهده هستند.

جراحی کرایو (با استفاده از سرما)

جراحی کرایو برای سرطان‌هایی به کار برده می‌شود که اندازه کوچکی دارند و هنوز در پوست گسترده نشده‌اند. پزشک می‌تواند سلول‌های سرطانی را با نیتروژن مایع فریز کند و از بین ببرد. در این روش خطر آسیب‌رسانی به عصب ناحیه درگیر وجود دارد و می‌تواند منجر به از دست دادن حس شود.

در این روش هیچ برشی لازم نیست، گرچه ممکن است از بی‌حسی استفاده شود. زائده، تاول خواهد زد و سپس پوسته پوسته می‌شود. جراحی کرایو معمولاً برای سرطان سلول پایه‌ای و در افرادی که اختلالات خونریزی دارند به کار برده می‌شود. میزان موفقیت این روش بین 85 تا 90 درصد است.

دوران نقاهت سرطان سلول بازال

دوره نقاهت پس از درمان سرطان سلول پایه‌ای، معمولاً کوتاه و آسان است. با این حال، بسیاری از افراد تا زمان بهبودی، در محل جراحی یا بخیه، درد کمی را تجربه می‌کنند.

بعد از درمان سرطان سلول پایه‌ای، باقی ماندن جای زخم شایع است. برای کمتر شدن جای زخم، دستورالعمل‌های بعد از درمان که توسط پزشک به شما داده می‌شود را کاملاً رعایت کنید. دستورالعمل‌های مراقبت از این زخم، معمولاً شامل موارد زیر است:

• محل بخیه را تمیز نگه دارید. اطراف زخم را روزانه دو بار با آب تمیز شست‌وشو کنید. از هیدروژن پراکسید یا الکل روی زخم استفاده نکنید، زیرا با خشک کردن پوست، ترمیم زخم را به تاخیر می‌اندازند.
• سپس از پمادهای بدون نسخه مانند پمادهای آنتی‌بیوتیک و وازلین استفاده کنید تا به درمان زخم کمک کنید. می‌توانید یک لایه نازک وازلین یا پماد تتراسایکلین روی زخم قرار دهید و آن ناحیه را با یک گاز استریل بپوشانید.
• مرطوب نگاه داشتن زخم (با استفاده از پمادهای گفته شده، نه خیس نگه داشتن آن با آب) با افزایش سرعت ترمیم به خوب شدن آن کمک می‌کند.

نکته: خطر عود سرطان سلول پایه‌ای پوست بالاست. برای احتیاط، با نهایت دقت از پوست‌تان در برابر پرتو فرابنفش محافظت کنید.

آیا سرطان سلول پایه‌ای پوست عوارض دارد؟

شایع‌ترین عارضه سرطان سلول پایه‌ای پوست، عود آن است. سرطان‌های سلول پایه‌ای معمولاً حتی بعد از درمان موفق نیز دوباره عود می‌کنند. در برخی موارد، ممکن است دوباره در همان ناحیه قبلی ظاهر شود. این بیماری می‌تواند ظاهر بدشکلی داشته باشد، مخصوصاً اگر کاملاً تحت درمان قرار نگیرد.

مبتلا شدن به سرطان سلول بازال، احتمال ایجاد دیگر انواع سرطان‌ پوست را افزایش می‌دهد. یکی از این سرطان‌ها ملانوما نام دارد که احتمال بدخیم شدن آن زیاد است و در واقع خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست است.

فقط نمونه‌های نادر و تهاجمی سرطان سلول پایه‌ای می‌تواند به داخل بدن نفوذ کند. این بیماری می‌تواند به استخوان، اعصاب و ماهیچه‌ها آسیب برساند و در موارد نادری حتی ممکن است بعد از بدخیم شدن، اعضای کلیدی بدن را نیز درگیر کرده و تهدیدکننده حیات باشد.

پیشگیری از سرطان سلول پایه‌ای پوست

برای کاهش خطر سرطان سلول پایه‌ای پوست می‌توانید:

• از قرار گرفتن در معرض نور آفتاب در وسط روز خودداری کنید. در بسیاری از نقاط، پرتوهای مضر خورشیدی بین ساعت 10 صبح تا 4 بعدازظهر شدیدتر هستند. فعالیت‌های خارج از خانه را به دیگر ساعات روز موکول کنید، حتی در زمستان یا وقتی که هوا ابری است.
• در کل سال از ضد آفتاب استفاده کنید. از یک ضد آفتاب طیف گسترده و SPF حداقل 30 استفاده کنید، حتی در روزهای ابری. ضدآفتاب را به میزان کافی به کار برده و هر دو تا چهار ساعت (بسته به میزان قرارگیری در برابر آفتاب و نیز شدت تعریق) آن را تجدید کنید. درصورتی که شنا می‌کنید یا تعریق‌تان شدید است دفعات تجدید ضد آفتاب را بیشتر کنید.
• لباس‌هایی با محافظت کافی بپوشید. پوست خود را با لباس تیره و دارای بافت متراکم بپوشانید، به طوری که پاها و بازوهایتان پوشانده شود. همچنین از یک کلاه لبه پهن استفاده کنید که میزان حفاظت آن بیشتر از کلاه بیسبال یا آفتاب‌گیر باشد. عینک آفتابی را فراموش نکنید. به دنبال عینک‌هایی باشید که مانع از عبور هر دو نوع پرتو UVB و UVA می‌شوند.
• هرگز از دستگاه‌های برنزه‌کننده (سولاریوم) استفاده نکنید. این تخت‌ها پرتوهای فرابنفش از خود ساطع می‌کنند و می‌توانند خطر ابتلا به سرطان پوست را تا حد زیادی افزایش دهند.
• تمام سطح پوست خود را به طور مرتب بررسی کنید و تغییرات آن را به پزشک اطلاع دهید. مرتباً پوست‌تان را برای پیدا کردن زائده‌های جدید احتمالی یا تغییراتی در خال‌ها، کک و مک‌ها، جوش‌ها و لکه‌های مادرزادی معاینه کنید. با کمک آینه، صورت، گردن، گوش و پوست سر خود را بررسی کنید. قفسه سینه، پشت تنه و قسمت‌های بالایی و زیرین بازوها و دست‌ها را نیز بررسی کنید. قسمت‌های جلویی و عقبی پاها از جمله کف ‌پاها و فضاهای بین انگشتان را نیز معاینه کنید. نواحی تناسلی و حتی قسمت میانی باسن را فراموش نکنید.

کلام پایانی

آنچه در این مقاله خواندید را به ذهن بسپارید و نکات مربوط به پیشگیری را انجام دهید، اما دچار وحشت و اضطراب نشوید. داشتن اطلاعات کافی برای محافظت از خودتان و عزیزانتان لازم است اما نباید زندگی شما را تلخ کند. اگر از آفتاب‌گرفتن لذت می‌برید این کار را در ساعات آغازین روز، پس از طلوع، یا در انتهای روز، پیش از غروب آفتاب، به مدت کوتاه انجام دهید و البته استفاده از کرم ضد آفتاب را بر روی پوست تمام نواحی بدن‌تان که در معرض تابش نور خورشید قرار می‌گیرد فراموش نکنید.

نظرات شما

این مطلب درباره سرطان سلول پایه‌ای پوست تا چه اندازه برای شما مفید بود؟ اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید می‌توانید در قسمت نظرات آن را با ما و سایر خوانندگان این مقاله به اشتراک بگذارید. شاید تجربه شما مسیر درمان یا پیشگیری را برای فرد دیگری ساده‌تر کند. همچنین اگر پرسشی در مورد این بیماری دارید مطرح نمائید تا کارشناسان ما پاسخگوی شما باشند.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید