سندرم روده تحریک پذیر که به اختصار IBS (مخفف Irritable Bowel Syndrome) گفته می‌شود، نوعی اختلال عملکرد دستگاه گوارش است که بسیاری از افراد را درگیر می‌کند. علائم آی‌بی‌اس شامل گرفتگی و درد شکم، دل‌پیچه، نفخ، یبوست یا اسهال و در مواردی هم سختی بلع می‌شود. شدت این علائم متفاوت است و می‌تواند ضعیف و کمی آزاردهنده تا شدید و ناتوان‌کننده باشد.
در شخص مبتلا به سندرم روده تحریک پذیر، ماهیچه‌های کولون (قسمتی از روده بزرگ) که مسئول حرکت غذای هضم‌شده در روده است، نسبت به برخی از محرک‌ها و عوامل بیرونی خاص به‌شدت حساس است. بیماری سندرم روده تحریک پذیر با در نظر گرفتن برخی علائم خاص مخصوصاً درد شکمی مزمن و تغییر عادات دفع و معاینه دستگاه گوارش تشخیص داده می‌شود تا با بیماری‌های دیگر اشتباه نشود.
علل بروز این اختلال به‌خوبی شناخته‌شده نیست و معمولاً علائم آن با ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی و تجویز دارو کنترل می‌شود. این اختلال یک بیماری مزمن است و فقط می‌توان علائم آن را کنترل کرد و متاسفانه درمان قطعی ندارد.
در ادامه، تعدادی از پرتکرارترین سؤالات درباره این سندرم و پاسخ متخصصان به آن‌ها را می‌خوانیم.
انواع سندرم روده تحریک پذیر کدام است؟
این اختلال را براساس علائم آن می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: اسهال غالب (IBS-D)، یبوست غالب (IBS-C) و نوع مختلط (IBS-M). افراد ممکن است در طول زندگی به انواع گوناگون این بیماری مبتلا شوند.
علت ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
محققان هنوز نتوانسته‌اند علت ابتلا به این سندرم را به درستی تشخیص دهند، اما تصور بر این است که عوامل گوناگونی باعث بروز این بیماری می‌شوند، ازجمله مشکلات حرکات روده، استرس و فشارهای عصبی، حساسیت غذایی، رشد بیش از حد باکتری‌های روده، حساسیت شدید به درد، ژنتیک و ارتباط نادرست بین مغز و دستگاه گوارش (موسوم به محور مغز-روده).
علت ابتلا به اختلال IBS با یبوست چیست؟
سندرم روده تحریک پذیر با یبوست غالب (IBS-C) نوعی از این بیماری است که با اِشکال در حرکت رودهها ارتباط دارد (یعنی سرعت انقباض و حرکت رودهها). همچنین احتمال می‌رود حساسیت شدید به درد در روده (که به نام پُردردی احشایی یا Visceral Hyperalgesia نیز شناخته می‌شود) ممکن است باعث شود مغز عمداً حرکت رودهها را کاهش دهد. رشد بیش از حد باکتری‌های مضر روده هم ممکن است یکی از محرک‌های احتمالی پردردی احشایی باشد.
علت ابتلا به اختلال IBS با اسهال چیست؟
سندرم روده تحریک پذیر با اسهال (IBS-D) نوعی از این بیماری است که به باور دانشمندان ناشی از آلرژی و حساسیت بیش از حد به برخی از مواد غذایی است که باعث می‌شوند سیستم ایمنی واکنشی اغراق‌شده نشان دهد و انقباضات روده سریع شود. در چنین شرایطی، رودهها زمان کمتری برای جذب آب در اختیار دارند و این به اسهال و مدفوع شل و آبکی منجر می‌شود.
عوامل اصلی در ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر کدامند؟
محققان 4 عامل اصلی را در افزایش خطر ابتلا به انواع سندرم روده تحریک پذیر شناسایی کردهاند:
- جنسیت: احتمال ابتلای زنان به IBS دو برابر بیشتر از احتمال ابتلای مردان است.
- سن زیر 50 سال: احتمال ابتلا به این سندرم پس از 50 سالگی تا 25 درصد کاهش مییابد.
- داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر
- داشتن مشکلات سلامت روان مانند اضطراب یا افسردگی
آیا استرس باعث بروز سندرم روده تحریک پذیر می‌شود؟
بله، استرس یکی از محرک‌های رایج ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر است. مطالعات نشان داده‌‌اند سطح بالای هورمون استرس یعنی کورتیزول با بدترشدن علائم این سندرم مرتبط است. با این حال، مکانیسم دقیق این واکنش هنوز مشخص نیست.
آیا سندرم روده تحریک پذیر یک اختلال ژنتیکی است؟
با توجه به اینکه ابتلا به این مشکل در بسیاری از افراد یک خانواده مشاهده می‌شود، تصور بر این است که این بیماری تحت تأثیر وراثت هم قرار دارد. برخی از مطالعات نشان می‌دهند داشتن خواهر یا برادری مبتلا به این بیماری، احتمال ابتلا را تا 36 درصد افزایش می‌دهد.
با اینکه ژنتیک به‌تنهایی میزان خطر ابتلا به این بیماری را مشخص نمی‌کند، برخی از نقص‌های ژنتیکی خاص ارتباط نزدیکی با ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر دارند و احتمال ابتلای فرد به این بیماری را افزایش می‌دهند.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به اختلال IBS هستند؟
در بیماری‌ها و اختلالات چندعاملی، غالباً ژنتیک یا محیط، به تنهایی باعث بروز بیماری نمی‌شوند و بروز علائم، نتیجه برهم‌کنش مجموعه‌ای از عوامل مختلف است.
معمولاً استعداد ژنتیکی، خطر ابتلا به آی‌بی‌اس را در افراد بالاتر میبرد. عوامل مرتبط با سبک زندگی نیز اگرچه ممکن است باعث ابتلای اولیه به این سندرم نشوند، اما می‌توانند دفعات و شدت عود آن را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از: سطح بالای استرس، اضطراب، افسردگی، چاقی، مصرف الکل، سیگارکشیدن، ورزش‌نکردن و رژیم غذایی نامناسب.
سندرم روده تحریک پذیر چگونه درمان می‌شود؟
کنترل رژیم غذایی، بخش مهمی از فرآیند درمان این بیماری است. تشخیص غذاهای تحریک‌کننده و اجتناب از مصرف آن‌ها، مصرف وعده‌های غذایی متعادل در زمان درست و همچنین داشتن رژیم غذایی با میزان فودمپ (FODMAP) محدود، به کنترل دفعات عود و نیز شدت این بیماری کمک می‌کند.
همچنین از داروهای بدون نسخه و داروهای تجویزی پزشک مانند آنتی بیوتیک‌ها، داروهای ضد افسردگی و ضد اسپاسم‌ها برای مدیریت علائم استفاده می‌شود. این داروها عملکرد گوارشی طبیعی را تقویت می‌کنند.
کپسول‌های پروبیوتیک مختص IBS نیز می‌توانند شدت علائم را کاهش دهند و حال عمومی بهتری برای فرد ایجاد کنند.
رژیم غذایی فودمپ (FODMAP) محدود برای سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
کلمه فودمپ FODMAP از حروف ابتدایی کلمات Fermentable Oligosaccharides Disaccharides Monosaccharides And Polyols ساخته شده و نام اختصاری برای الیگوساکارید، دی ساکارید، مونوساکارید و پلی اُل (ترکیبات آلی حاوی چندین گروه هیدروکسیل) تخمیری است. این مواد کربوهیدرات‌های قابل تخمیری هستند که طی فرآیند هضم در دستگاه گوارش به‌راحتی جذب نمی‌شوند. در نتیجه، میزان مایع و گاز در رودهها افزایش مییابد و این مسئله به بروز نفخ و سایر علائم مرتبط با IBS منجر می‌شود. رژیم غذایی با فودمپ محدود، فرآیندی برای تشخیص غذاهای محرک، برای اجتناب از مصرف آن‌ها است.
در اختلال IBS، در رژیم غذایی با فودمپ محدود، چه خوراکی‌هایی می‌توان مصرف کرد؟
با رعایت رژیم غذایی با فودمپ محدود هنوز هم می‌توان غذاهایی همچون شیر بدون لاکتوز، شیر بادام، پنیرهای سفت مانند فتا، موز، بلوبری، گریپ فروت، هویج، پیازچه، خیار، آووکادو، آناناس، فلفل دلمه‌ای، اسفناج، برنج قهوه‌ای، جو، کینوآ، بادام، گردوی پکان، بادام زمینی، تخم کدو، دانه‌های کنجد، گوشت گوساله، گوشت مرغ، تخم مرغ، ماهی، گوشت بوقلمون و بسیاری دیگر از مواد غذایی را مصرف کرد.
در شرایط ابتلا به IBS، بر چه اساسی باید بعضی از غذاها را حذف کرد؟
حذف خوراکی‌ها در این رژیم بر این اساس است که هر ماده یا گروه مواد غذایی که ممکن است علائم شما را تحریک یا تشدید کنند، برای 4 تا 6 هفته حذف کنید و نتیجه را پایش نمائید تا محرک‌هایی که روده شما به آن‌ها واکنش می‌دهد را پیدا کنید.
در صورت انتخاب رژیم غذایی حذفی، بسیار مهم است که با پزشک یا متخصص تغذیه صحبت کنید تا مطمئن شوید همچنان مواد مغذی مورد نیاز بدن‌تان را دریافت می‌کنید. پزشک ممکن است پیشنهاد دهد مواد غذایی مصرفی خود را یادداشت کنید تا متوجه علائم خود قبل و بعد از حذف غذاها بشوید. همچنین شما را راهنمایی می‌کند تا بدانید چه نوع غذاهایی را برای چه مدتی حذف کنید.
در صورت ابتلا به سندرم روده تحریک پذیر از مصرف چه غذاهایی باید اجتناب کرد؟
محرک‌های متداول این سندرم عبارتند از غذاهای چرب، محصولات لبنی، میوه‌‌هایی با میزان فودمپ بالا مثل سیب، هندوانه، لوبیاها، نخود، لپه و کلاً خانواده باقلا، کرفس، سیر، پیاز، شیرین‌کننده‌های مصنوعی، گوشت‌های فرآوری شده، نوشیدنی‌های حاوی قند زیاد و نوشابه‌های گازدار. قبل از حذف هر نوع غذایی از رژیم غذایی خود با پزشک صحبت کنید.
با رژیم غذایی فودمپ محدود، کدام علائم آی‌بی‌اس محدود می‌شوند؟
با این رژیم انتظار می‌رود درد شکم، نفخ، گاز معده، انقباض و گرفتگی شکم، اسهال یا مدفوع شل و همچنین یبوست کنترل شوند.
بهترین درمان برای دردهای ناشی از سندرم روده تحریک پذیر چیست؟
برای افراد گوناگون، درمان‌های متفاوتی مؤثر است. به همین دلیل، پزشک با شما صحبت می‌کند تا درمان مناسب را پیدا کند. برخی از درمان‌هایی که به کاهش درد کمک می‌کنند عبارتند از:
- رفتاردرمانی شناختی (CBT)
- کپسول‌های روغن نعنا فلفلی
- داروهایی مانند الوکسادولین
- داروهای ضد افسردگی
- پروبیوتیک‌ها
سندرم روده تحریک پذیر چگونه تشخیص داده می‌شود؟
این اختلال با حذف سایر علت‌های احتمالی بروز علائم تشخیص داده می‌شود. اما دستورالعمل‌های جدید، راهبرد تشخیصی مثبتی را پیشنهاد می‌کنند. با استفاده از این روش، پزشک پس از معاینه، چند آزمایش مانند آزمایش کامل خون را تجویز می‌کند. استفاده از این راهبرد، سرعت تشخیص را بالا میبرد و باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر به مدت 3 ماه و هر ماه 3 بار علائم سندرم روده تحریک‌پذیر را مشاهده کردید یا علائم این اختلال حتی با دفعات بروزِ کمتر، در زندگی شما مشکل ایجاد کردهاند، به پزشک مراجعه کنید.
بعضی علائم ممکن است نشان از مشکل جدی‌تری داشته باشند. در صورت مشاهده علائم زیر هرچه سریع‌تر به پزشک مراجعه کنید:
- خونریزی
- تب
- کاهش وزن
- درد شدید
آیا سندرم روده تحریک پذیر درمان قطعی دارد؟
خیر، هنوز هیچ روش درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. با این حال، برخی از روش‌های درمانی به کاهش درد و تنظیم عملکرد رودهها کمک می‌کنند. پزشک کمک می‌کند تا با ایجاد تغییراتی در سبک زندگی و نیز استفاده از درمان و دارو، برنامه‌ای برای بهبود کیفیت زندگی خود داشته باشید.
کلام پایانی
دارودرمانی می‌تواند کمک قابل ملاحظه‌ای برای کنترل علائم IBS باشد، اما به تنهایی نتیجه بلندمدتی نخواهد داشت. برای کنترل وضعیتی که درگیر آن هستید، مدیریت استرس از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. استرس جسمی و روحی، هر دو باعث تحریک رودهها و تشدید علائم می‌شوند. رژیم غذایی خود را کنترل کنید، خوب و کافی بخوابید، ورزش کنید و در پروسه کنترل این اختلال، به پزشک خود اعتماد کنید. همان‌طور که همه افراد مبتلا به آی‌بی‌اس، علائم و تغییرات یکسانی را تجربه نمی‌کنند، پاسخ بدن هر فرد به داروها و مواد غذایی دریافتی نیز متفاوت است. به همین دلیل احتمال دارد پروسه یافتن راه کنترل این مشکل، کمی زمان‌بر شود. صبور باشید و امیدوار. علی‌رغم اینکه درمان قطعی برای IBS کشف نشده است، افراد بسیاری با اصلاح سبک زندگی موفق شده‌اند علائم را مهار کنند.
از تجربه خودتان بگویید
سندرم روده تحریک پذیر اختلالی رایج است که هر شخص ممکن است در دوره‌ای از زندگی به آن دچار شود. آیا شما هم چنین تجربه‌ای دارید؟ اگر این‌چنین است، بگویید برای کاهش مشکلات ناشی از آن چه کارهایی انجام داده‌اید.
منابع:
https://doi.org/10.1111/apt.15396
https://doi.org/10.3390/jcm6110101
https://doi.org/10.1136/gutjnl-2013-305705
https://doi.org/10.1053/j.gastro.2014.02.054
https://dx.doi.org/10.3748%2Fwjg.v20.i22.6759
https://dx.doi.org/10.1186%2Fs13030-015-0031-7
https://dx.doi.org/10.1186%2Fs40348-016-0038-6
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4342-irritable-bowel-syndrome-ibs
https://www.health.harvard.edu/diet-and-weight-loss/a-new-diet-to-manage-irritable-bowel-syndrome
https://www.asge.org/home/for-patients/patient-information/understanding-irritable-bowel-syndrome-with-constipation-ibs-c
https://www.asge.org/home/for-patients/patient-information/understanding-irritable-bowel-syndrome-with-diarrhea-also-known-as-ibs-d
تیم نویسندگان
دکتر مهدیه بهشادفر
