سردرد تنشی چیست؟ با روش‌های تشخیص و درمان این نوع سردرد آشنا شوید

سردردهای تنشی یا سردردهای حاصل از استرس، شایع ترین نوع سردردهای اولیه اند. سردرد اولیه به سردردی گفته می‌شود که ناشی از بیماری دیگری نیست. در سال 2011، به تخمین سازمان بهداشت جهانی (WHO) تقریباً 50 تا 75 درصد از مردم جهان سردرد تنشی دوره‌ای یا اپیزودیک را تجربه کرده‌اند و 1 تا 3 درصد از آنها سردرد تنشی مزمن دارند. سردردهای تنشی اپیزودیک در زنان بیشتر از مردان است. انجمن بین المللی سردرد (IHS) نیز میزان سردردهای تنشی را 30 تا 78 درصد اعلام کرده است. برای آشنایی بیشتر با سردرد تنشی و روش های درمانی آن در ادامه با ما همراه باشید.

سردرد تنشی چیست؟

براساس اعلام سازمان بهداشت جهانی، سردردهای تنشی ممکن است در هر سنی اتفاق بیافتد، اما اغلب در دوران نوجوانی شروع می‌شود و در دهه 30 سالگی به اوج خود می‌رسد.

افراد غالباً سردرد تنشی را به عنوان دردی همراه با فشار یا انقباض با شدت خفیف تا متوسط توصیف می‌کنند که هر دو طرف سر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این سردردها بیشتر با سفتی و درد عضلات گردن و شانه همراه هستند. سردرد به آهستگی ایجاد شده و شدت آن به مرور افزایش می‌یابد. گاهی اوقات فرد به نور یا صدا نیز حساس خواهد شد. معمولاً اگر سردرد تنشی داشته باشید حالت تهوع را تجربه نمی‌کنید.

درد ناشی از سردردهای تنشی ناراحت‌کننده است، اما برخلاف سردردهای میگرنی، معمولاً شما را از فعالیت روزانه باز نمی‌دارد. درد با فعالیت بدنی مانند پیاده‌روی یا بالا رفتن از پله‌ها بدتر نمی‌شود، اما استرس جسمی یا روحی می‌تواند آن را شدیدتر کند.

سر‌درد تنشی چقدر رایج است؟

در بسیاری از موارد، افراد دچار سر‌درد تنشی به پزشک مراجعه نمی‌کنند؛ همین مسأله باعث شده است که پیش‌بینی آمار مشکل باشد. تحقیقات تخمین می‌زنند که در ایالات متحده، از هر 3 بزرگسال 2 تن به سر‌درد تنشی دچار می‌شوند. این آمار در ایران و در بین دانشجویان پزشکی 44.2% گزارش شده است.

سر‌درد‌های تنشی مزمن شیوع بسیار کمتری دارند و به طور تقریبی سه درصد از بزرگسالان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. زنان عموماً بیشتر از مردان دچار سر‌درد تنشی می‌شوند.

علائم سردرد تنشی

علائم و نشانه های سردرد تنشی به طور کل عبارتند از:

• سردرد مبهم و دردناک
• احساس سفتی یا فشار در سرتاسر پیشانی یا در طرفین و پشت سر
• حساس‌شدن سر، گردن و عضلات شانه

سردردهای تنشی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: اپیزودیک و مزمن

انواع سردرد تنشی

برای کمک به پزشکان در تشخیص سردردهای تنشی، انجمن بین‌المللی سردرد (IHS) آن‌ها را به صورت اپیزودیک (گاه‌به‌گاه) یا مزمن (مداوم یا تکرار شونده) طبقه‌بندی می‌کند. به این طبقه‌بندی‌ها زیرشاخه‌‎هایی نیز اضافه شده است.

• سردرد تنشی اپیزودیک غیرمکرر: حداقل 10 بار در سال دچار سردرد خواهید شد که به طور متوسط کمتر از یک روز در ماه اتفاق می‌افتد و بدون حالت تهوع است. سردرد ممکن است از 30 دقیقه تا 7 روز طول بکشد. همچنین ممکن است حساسیت به نور یا صدا وجود داشته باشد اما در آن تهوع یا استفراغ وجود ندارد.
• سردرد تنشی اپیزودیک مکرر: 10 بار یا بیشتر در سال این سردرد را تجربه خواهید کرد که بین 1 تا 14 روز در هر ماه و بطور متوسط بین 12 تا 180 روز در سال و بدون حالت تهوع اتفاق می‌افتد. این نوع سردرد ممکن است از 30 دقیقه تا 7 روز به طول انجامد و ممکن است حساسیت به نور یا صدا وجود داشته باشد اما در آن تهوع یا استفراغ وجود ندارد.
• سردرد تنشی مزمن: این سردردها به طور متوسط حداقل 15 روز در هر ماه و بیش از 3 ماه رخ می‌دهند. ممکن است در این وضعیت حالت تهوع خفیف، حساسیت به نور، صدا و یا تمام این موارد را داشته باشید. سردرد ممکن است ساعت‌ها طول بکشد و قطع شود یا ممکن است ادامه‌دار باشد.

اگر سردردهای تنشی اپیزودیک را تجربه می‌کنید ممکن است با گذشت زمان دچار سردردهای تنشی مزمن شوید.

علت سردرد تنشی

علت سردرد بسته به نوع آن می‌تواند متفاوت باشد. دلیل سردرد تنشی به طور دقیق مشخص نیست، اما عواملی که باعث تحریک یا تشدید آن می‌شود، شامل موارد زیر است:

• استرس جسمی یا عاطفی
• اضطراب
• افسردگی
• کمبود خواب
• فعالیت بدنی کم
• خستگی چشم
• کمبود آب بدن (دهیدراتاسیون)
• مصرف الکل
• دندان قروچه
• قرار گرفتن مرتب در معرض سر و صدای بلند
• قرار گرفتن در وضعیت جسمی نامناسب
• خستگی

محرک‌ها می‌توانند بین افراد مختلف، متفاوت باشند. همه افراد مبتلا، لزوماً با تمام این محرک‌ها دچار درد نمی‌شوند.

سایر دلایل بروز سردرد تنشی

علاوه بر موارد فوق، سردرد تنشی ممکن است دلایل دیگری نیز داشته باشد. این علل شامل موارد زیر است:

• وجود تومور
• عفونت یا آبسه
• سکته مغزی
• خونریزی داخلی
• لخته شدن خون
• مشکلات کمر یا گردن
• استفاده از عینک نادرست
• اختلالات خلقی

همه این موارد به معاینات پزشک و معالجات دارویی یا انواع دیگر معالجات و رسیدگی نیاز دارند.

برای شناسایی محرک‌ها، مشخصات زیر را ثبت کنید

ثبت مشخصات سردردهایتان می‌تواند به شما در شناسایی عوامل تحریک‌کننده و جلوگیری از تشدید و پیشگیری از سردرد کمک کند.

اطلاعاتی که ثبت می‌کنید، می‌توانند شامل موارد زیر باشد:

• زمان شروع سردرد
• هر غذا و نوشیدنی که طی ۲۴ ساعت گذشته (قبل از شروع سردرد) مصرف کرده‌اید
• کاری که قبل از شروع درد انجام می‌دادید
• میزان خواب‌تان در شب گذشته
• وضعیت روحی و عاطفی‌تان پیش از آغاز درد

نکاتی برای پیشگیری از سردرد تنشی

برخی تغییرات سبک زندگی ممکن است به جلوگیری از سردردهای تنشی کمک کند.

این نکات شامل موارد زیر است:

• خواب کافی داشته باشید.
• هنگام نشستن، ایستادن و انجام سایر فعالیت‌‎های روزانه، در وضعیت جسمی مناسب قرار بگیرید.
• اگر پشت میز کار می‌کنید، به صورت منظم به خود استراحت بدهید.
• به طور منظم حرکات کششی انجام دهید و عضلات گردن و شانه را در حین کار پشت میز مرتب نرمش دهید.
• انجام معاینات منظم چشم و در صورت نیاز استفاده از عینک‌های مناسب را فراموش نکنید.
• مدیریت استرس برای پیشگیری از سردرد بسیار مهم است.
• از مصرف الکل به طور جدی اجتناب کنید.
• بر عوارض جانبی هرگونه داروی مصرفی خود نظارت داشته باشید.
• همیشه مایعات طبیعی و به خصوص آب کافی بنوشید.
• در روزهای آفتابی، در ساحل یا در ارتفاعات، از عینک آفتابی مناسب استفاده کنید.
• وعده‌های غذایی منظم داشته باشید.
• با مصرف غذاهای متنوع (یا استفاده از مکمل‌ها، با مشورت پزشک) اطمینان حاصل کنید بدن شما دچار کمبود ویتامین یا مواد معدنی نیست.
• ورزش کنید، این کار می‌تواند به بهبود الگوی خواب شما نیز کمک کند.

درمان سردرد تنشی

اغلب می‌توانید سردرد تنشی خود را با داروهای بدون نسخه مانند آسپیرین، ایبوپروفن یا استامینوفن تسکین دهید. با این حال، استفاده بیش از حد از داروهای مسکن می‌تواند خطر تبدیل سردردهای تنشی اپیزودیک را به سردردهای تنشی مزمن افزایش دهد؛ به این دلیل که سردردهای بازگشتی (ریباند) پس از اتمام اثر هر دوز دارو ممکن است دوباره رخ دهند. سردردهای بازگشتی به دلیل استفاده مکرر یا بیش از حد از داروهای مسکن برای درمان حملات سردرد ایجاد می‌شوند.

سردرد در دوران بارداری نیز شایع است. بسیار مهم است که در این دوران، قبل از استفاده از هر دارویی (حتی ترکیبات و دمنوش‌های گیاهی) با پزشک خود مشورت کنید. انواع داروهای مسکن، بسته‌های مخصوص یخ و سایر ابزارهای تسکین سردرد در دسترس هستند.

درمان‌های خانگی سردرد تنشی

احتمالاً برخی از شما می‌دانید که بعضی روش‌های خانگی ممکن است برای تسکین سردرد کافی باشند.  این روش‌ها عموماً شامل موارد زیر هستند:

• حمام گرم
• قراردادن یخ روی سر
• تکنیک‌های ریلکسیشن
• ماساژ
• یوگا

سایر روش‌های درمان سردرد تنشی

• آروماتراپی (رایحه درمانی): این روش شامل استفاده از اسانس‌های روغنی است. یک مطالعه در سال 2016 نشان داد که به طور کلی، آروماتراپی ممکن است برای تسکین درد مفید باشد. در مطالعه‌ای در سال 2012 مشخص شد استنشاق روغن اسطوخودوس در 92 مورد از 129 مورد سردردهای میگرنی به کاهش شدت علائم کمک می‌کند.
• بیوفیدبک: این تکنیک نیز ممکن است به درمان سردردها و همچنین تنش‌های عضلانی، اضطراب و سایر عوامل مرتبط با آن‌ها کمک کند. بیوفیدبک تکنیکی است که می‌توان از آن برای کنترل برخی از عملکردهای بدن مانند ضربان قلب استفاده کرد. در طول یادگیری بیوفیدبک، فرد به حسگرهای الکتریکی متصل می‌شود که به وی کمک می‌کند اطلاعاتی در مورد بدن خود دریافت کند.
• طب سوزنی: به نظر می‌رسد طب سوزنی نیز به برخی افراد کمک می‌کند. این روش می‌تواند ابزاری با ارزش برای معالجه برخی از انواع سردردهای تنشی باشد.
• دریافت مشاوره برای استرس: در صورتی که به دلیل استرس دچار سردردهای مزمن تنشی هستید؛ مشاوره، از جمله رفتاردرمانی شناختی (CBT)، می‌تواند کمک‌کننده باشد. یادگیری و استفاده از روش‌های جدید مقابله با استرس و اضطراب ممکن است منجر به کاهش سردرد شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

گاهی اوقات سردرد می‌تواند یک دلیل زمینه‌ای داشته باشد که نیاز به معالجه پزشکی دارد. اگر دچار موارد زیر شدید باید برای سردردهای خود به پزشک مراجعه کنید:

• سردرد آن‌قدر شدید می‌شود که بر فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد.
• در شدت و دفعات بروز سردردهای تنشی تغییر منفی ایجاد می‌شود.
• سن شما بالای 50 سال است و سابقه قبلی سردرد نیز ندارید.
• همراه با سردرد، دچار مشکل در گفتار، کاهش بینایی و مشکلات حرکتی می‌شوید.
• سردرد ناگهان ایجاد می‌شود و احساس می‌کنید بدترین سردردی است که تاکنون داشته‌اید.
• نوع جدیدی از سردرد را تجربه می‌کنید و سابقه سرطان نیز دارید.
• باردار هستید، زیرا ممکن است مصرف برخی از داروها در دوران بارداری خطرناک باشد.
• داروی مصرفی ممکن است عوارض جانبی ایجاد کرده باشد.
• برای رفع درد، بیش از سه بار در هفته به دارو نیاز دارید.
• داروهایی که قبلاً برایتان مؤثر بود دیگر اثر نمی‌کند.
• دچار تغییر در سطح هوشیاری، شخصیت، تفکر یا رفتار شده‌اید.
• در تکلم شما مشکل ایجاد می‌شود (دچار لکنت زبان می‌شوید).
• دچار تب یا بثورات پوستی می‌شوید.
• اختلالات بینایی دارید.
• طی 3 ماه گذشته دچار ترومای سر (آسیب نسبتاً جدی به سر) شده‌اید.

تشخیص سردرد تنشی

پزشک اغلب با پرسیدن سؤالاتی در مورد میزان و شدت سردردها و همچنین در مورد عوامل سلامتی و شیوه زندگی شما، سردردهای تنشی را تشخیص می‌دهد.

همچنین پزشک ممکن است بخواهد اطمینان حاصل کند که شما انواع دیگری از سردرد را تجربه نمی‌کنید. مانند:

• سردردهای میگرنی: نوعی سردرد ناتوان‌کننده است که در آن احساس درد ضربان‌دار در یک طرف سر ایجاد می‌شود. حالت تهوع، اختلال در بینایی، حساسیت به نور و سایر علائم اغلب همراه این سردرد رخ می‌دهند. میگرن می‌تواند زندگی روزمره را به طور جدی مختل کند.
• سردردهای خوشه‌ای: این سردردها، از نوع سردردهای مکرر هستند که به طور ناگهانی و خوشه‌ای اتفاق می‌افتند و در نتیجه درد شدید در یک طرف سر ایجاد می‌شود. علائم دیگر این سردردها ممکن است شامل بی‌قراری، قرمز و پر آب‌شدن چشم‌ها، درد شدیدتر در پشت چشم و ایجاد آبریزش بینی باشد.
• سردردهای سینوسی: این نوع سردرد زمانی اتفاق می‌افتد که یک عفونت باعث التهاب سینوس‌ها شود.
• سردردهای بازگشتی (ریباند): اگربه طور مرتب از داروهای مسکن استفاده می‌کنید، ممکن است هنگامی که دارو نمی‌خورید سردرد را تجربه کنید. دقت: راه حل این سردرد مصرف مسکن بیشتر نیست!

یک پرسش رایج

در مواقع تنش سردرد شدیدی را تجربه می‌کنم که فکر می‌کردم میگرن بوده است. این درد همراه با تهوع و استفراغ (که تشدید هم می‌شود) و حساسیت به نور است. گاهی اوقات برای بهبودی به 1 تا 2 روز استراحت در رختخواب نیاز دارم. اما اگر قرص میگرن بدون نسخه را در مواجهه با اولین علائم مصرف کنم، درد از بین می‌رود. این اتفاق تقریباً دو بار در سال رخ می‌دهد. این چه نوع سردردی است؟ سردرد تنشی یا میگرن؟

پاسخ

این یک سردرد میگرنی است. سردردهای تنشی و سردردهای میگرنی ممکن است در اثر قرار گرفتن در استرس عاطفی یا جسمی رخ دهند. میگرن و سردردهای میگرنی معمولاً شدیدتر از سردردهای تنشی هستند. سردردهای میگرنی نیز معمولاً همراه با حالت تهوع، استفراغ یا هر دو هستند که سردردهایی از نوع تنشی این‌طور نیستند.

کلام آخر

سردرد تنشی معمولاً بیش از آن که مشکل بزرگی باشد، آزاردهنده است؛ مگر اینکه مکرر شود. این نوع سردرد را اغلب می‌توان با داروهای بدون نسخه و کمی استراحت درمان کرد.

سردرد تنشی مکرر ممکن است به مصرف داروهای پیشگیرانه به صورت روزانه یا استفاده از درمان‌های مکمل برای بازگرداندن سلامت و کیفیت زندگی نیاز داشته باشند.

البته در هر حال تغییر سبک زندگی و در پیش گرفتن یک روند سالم و بهینه در مورد خواب، مصرف مواد غذایی، کنترل میزان استرس دریافتی و نحوه واکنش به آن و نیز ورزش و فعالیت منظم، به شما کمک می‌کند نه تنها دفعات و شدت سردردهای خود را تا حد قابل توجهی کاهش دهید یا حتی آن را برطرف کنید؛ بلکه بدون شک، سلامت کلی جسم و روان شما را نیز به طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.

تجربه شما

شما چه تجربه‌ای از انواع سردرد دارید؟ کدام روش‌های درمانی یا اقدامات پیشگیرانه در رفع سردرد تنشی به شما کمک کرده‌اند؟ تجربیات‌تان را در این زمینه با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید