علائم و عوارض کبد چرب چیست و چگونه درمان می‌شود؟

کبد، بزرگ‌ترین عضو درون بدن انسان است که مثل یک قهرمان، بی‌وقفه فعالیت می‌کند. این عضو کمک می‌کند تا بدن‌تان غذا را هضم کند، انرژی را ذخیره و عوامل بیماری‌زا و سموم را خارج کند. اما اگر از این قهرمان به‌درستی مراقبت نشود، ممکن است آسیب ببیند. مصرف چربی بیش از حد، یکی از همان چیزهایی است که در طول زمان و بی سر و صدا، به کبدتان آسیب می‌زند. بیماری کبد چرب، زمانی اتفاق می‌افتد که چربی در کبد جمع می‌شود و نه‌تنها سلامتی کبد را تهدید می‌کند، بلکه سلامت عمومی و در صورت عدم درمان، زندگی‌تان را هم به خطر می‌اندازد.

چه کسانی در معرض خطر ابتلا به بیماری کبد چرب هستند؟

بیماری کبد چرب دو نوع اصلی دارد: کبد چرب غیر الکلی (NAFLD) و کبد چرب الکلی (Steatohepatitis).

1) کبد چرب غیر الکلی نوعی از بیماری کبد چرب است که با مصرف زیاد الکل مرتبط نیست؛ اما علت آن هنوز به طور دقیق مشخص نشده است. البته محققان از ارتباط برخی مشکلات سلامتی با افزایش خطر بروز کبد چرب اطمینان دارند. بر اساس مطالعات، این بیماری بیشتر در افرادی شایع است که:

• مبتلا به دیابت نوع ۲ و پیش‌دیابت هستند.
• چاق هستند، به‌خصوص چاقی شکمی.
• در سنین میانسالی یا سالمندی هستند (گرچه کودکان هم می‌توانند دچار این بیماری شوند).
• از نژاد لاتین و سفیدپوستان غیر لاتین هستند. این بیماری در میان آفریقایی-آمریکایی‌ها (سیاه‌پوستان) شیوع کمتری دارد.
• چربی خون بالایی دارند (میزان بالاتر از حد نرمال کلسترول و/یا تری گلیسرید).
• فشار خون بالایی دارند.
• داروهای خاصی همچون کورتیکواستروئیدها و داروهای ضد سرطان مصرف می‌کنند.
• دچار اختلالات متابولیکی خاصی همچون سندرم متابولیک (ابتلای هم‌زمان به دیابت نوع 2، فشار خون بالا و چاقی) هستند.
• کاهش وزن سریع داشته‌اند.
• به عفونت‌های خاصی مثل هپاتیت سی دچارند.
• در معرض سموم خاصی قرار گرفته‌اند.

2) بیماری کبد چرب الکلی فقط در افرادی بروز می‌کند که الکل زیادی مصرف می‌کنند؛ به‌ خصوص افرادی که مدت طولانی مصرف‌کننده الکل بوده‌اند. خطر ابتلا به این بیماری در زنان، افراد چاق و افراد مبتلا به انواع خاصی از جهش ژنتیکی بیشتر است.

بیماری کبد چرب چه علائمی دارد؟

افراد مبتلا به بیماری کبد چرب، اغلب هیچ علائمی ندارند تا اینکه بیماری پیشرفت می‌کند و به سیروز کبدی تبدیل می‌شود. سیروز کبدی، مرحله پیش از سرطان کبد است.

در سیروز کبدی بافت سالم کبد با بافت اسکار (فیبروز) جایگزین می‌شود و کبد به طور دائم آسیب می‌بیند. در چنین شرایطی ممکن است فرد چنین علائمی را ببیند:

• درد شکم یا احساس پُری در قسمت بالا و سمت راست شکم
• حالت تهوع، از دست دادن اشتها یا کاهش وزن
• زردی قسمت سفید چشم و پوست (حالتی موسوم به زردی یا یرقان که به علت افزایش بیلی‌روبین در خون اتفاق می‌افتد)
• ورم شکم و پاها (اِدِم)
• بزرگ و برجسته شدن رگ‌های زیر پوست
• خستگی بیش از حد یا گیجی ذهنی و روانی
• سرخی کف دست‌ها
• ضعف

عوارض کبد چرب چیست؟

کبد چرب در مراحل اولیه همان‌طور که علائم خاصی ندارد، عوارض جدی هم ندارد. زیرا در مراحل اولیه هنوز بافت کبد تخریب نشده است. اما از آنجا که تشخیص آن معمولاً پیش از پیشرفت بیماری اتفاق نمی‌افتد، این مشکل در ادامه باعث عوارض جدی خواهد شد. عمده مشکلات جدی سلامتی در اثر پیشرفت مراحل کبد چرب، شامل موارد زیر است:

• دیابت
• فشار خون بالا
• بیماری‌های قلبی
• بیماری‌های کلیوی
• سرطان کبد

لازم به توضیح نیست که هریک از این مشکلات خود به تنهایی منجر به طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها و اختلالات سلامتی تهدیدکننده حیات خواهند شد. پس اگر اضافه وزن و به خصوص چربی شکمی (شکم بزرگ) دارید، هرچه زودتر اقدام به درمان و جلوگیری از پیشرفت کبد چرب نمایید.

گرید کبد چرب غیر الکلی

بسیاری از افراد می‌دانند اگر کبد چرب را درمان نکنند، در نهایت به سرطان کبد دچار خواهند شد، اما کبد سالم به یک‌باره تبدیل به کبد سرطانی نمی‌شود. مراحلی که کبد سالم تا سرطانی شدن طی می‌کند، با عنوان گرید کبد چرب مشخص شده‌اند.

• گرید 1: خفیف‌ترین شکل این بیماری است. در این مرحله، چربی دور اندام و خارج از آن جمع می‌شود، اما هنوز بر عملکرد کبد تأثیر نگذاشته است.
• گرید 2: یک وضعیت نسبتاً جدی است که برای پیشگیری از بدتر شدن شرایط، نیاز به مداخله پزشکی است.
• گرید 3: وضعیت وخیم کبد چرب است. در این مرحله، بافت کبد و عروق اطراف آن دچار آزار بافتی و اسکار دائمی شده‌اند، اما عملکرد کبد همچنان تا حدود قابل توجهی مطلوب است. این مرحله، فیبروز کبدی است.
• گرید 4: در این مرحله، عملکرد کبد دچار اختلال شده و علائم چربی کبد ظاهر می‌شوند. پوست و سفیدی چشم‌ها زرد شده و درد مبهم و آزاردهنده‌ای در قسمت پایینی سمت راست دنده‌ها حس می‌شود. این مرحله با نام سیروز کبدی نیز شناخته می‌شود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

اگر علائم و نشانه‌های ثابتی دارید که باعث نگرانی‌تان شده است، به پزشک مراجعه کنید. با این حال، به این دلیل که کبد چرب در مراحل ابتدایی علائم مشهودی ندارد، چک‌آپ منظم پزشکی کار عاقلانه‌ای است؛ به‌ خصوص اگر در گروه پرخطر ابتلا به کبد چرب هستید یا در اعضای خانواده‌تان سابقه ابتلا به این بیماری وجود دارد.

نکته: اگر جزو آن دسته از افرادی هستید که میزان متابولیسم بالایی دارند و به سادگی وزن اضافه نمی‌کنند (اصطلاحاً هرچه می‌خورند، چاق نمی‌شوند)؛ نباید تصور کنید که هرگز دچار فشار خون، چربی خون و کبد چرب نخواهید شد. شدت بالای متابولیسم می‌تواند جلوی ذخیره چربی زیر پوست و چاق شدن را بگیرید، اما لزوماً از افزایش چربی خون پیشگیری نمی‌کند. پس لازم است این افراد علاوه بر کنترل رژیم غذایی خود و پرهیز از مصرف بی‌پروای مواد قندی و چرب، چکاپ‌های دوره‌ای و آزمایش خون انجام دهند تا از سلامت وضعیت خونی خود اطمینان یابند.

بیماری کبد چرب چگونه تشخیص داده می‌شود؟

چون بیماری کبد چرب اغلب هیچ علامتی ندارد، احتمالاً پزشک‌تان اولین شخصی است که این بیماری را تشخیص می‌دهد. سطوح بالای آنزیم‌های کبدی (افزایش میزان آنزیم‌های کبدی) که در آزمایش خونی که معمولاً برای مشکل دیگری درخواست شده است مشخص می‌شود، می‌تواند هشداری برای این بیماری باشد. مقدار بالای آنزیم‌های کبدی، نشان می‌دهد کبد آسیب دیده است. در ادامه برای تشخیص دقیق این بیماری، دکتر احتمالاً این آزمایش‌ها را نیز تجویز می‌کند:

• سونوگرافی یا سی تی اسکن کبد
• نمونه‌برداری کبد (گرفتن نمونه‌ای از بافت کبد) برای تشخیص میزان پیشرفت بیماری
• فیبرواسکن؛ نوعی سونوگرافی خاص که گاهی اوقات به جای نمونه‌برداری کبد از آن استفاده می‌شود تا میزان چربی و بافت آسیب‌دیده در کبد مشخص شود.

درمان بیماری کبد چرب

معمولاً قدم اول در درمان کبد چرب، کاهش وزن با استفاده از رژیم غذایی سالم و ورزش است. کاهش وزن، به بهبود بیماری‌های موثر در بروز کبد چرب غیر الکلی کمک می‌کند. به طور ایده‌آل، کاهش ۱۰ درصد وزن بدن مطلوب است، اما حتی با کاهش وزن ۳ تا ۵ درصدی، عوامل خطر در شما تا حد قابل توجهی بهبود می‌یابند.

جراحی کاهش وزن نیز برای آن دسته از افرادی که به کاهش وزن زیادی نیاز دارند، می‌تواند گزینه‌ مناسبی باشد.

برای آن دسته از افرادی که به سیروز ناشی از استئاتوهپاتیت غیر الکلی (یا NASH؛ حالت پیشرفته بیماری کبد چرب غیر الکلی که در آن بافت کبد ملتهب و تخریب می‌شود) مبتلا هستند، پیوند کبد یکی از گزینه‌ها است.

درمان دارویی کبد چرب

متأسفانه هیچ دارویی که سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) آن را تأیید کرده باشد برای درمان کبد چرب وجود ندارد. با این حال، تاکنون روی چند دارو مطالعاتی انجام شده و نتایج امیدوارکننده‌ای به دست آمده است. دو مورد از بهترین داروهایی که برای درمان استئاتوهپاتیت غیر الکلی می‌توان از آن‌ها استفاده کرد و انجمن مطالعه بیماری‌های کبدی آمریکا نیز آن‌ها را تأیید کرده است، ویتامین E (نوعی آنتی اکسیدان) و پیوگلیتازون (یکی از داروهای بیماری دیابت) هستند.

سایر درمان‌ها

هیچ روش قطعی دیگری برای درمان بیماری کبد چرب غیر الکلی تایید نشده است. البته محققان همچنان در حال مطالعه هستند تا بدانند آیا برخی از ترکیبات طبیعی برای درمان کبد چرب مفید هستند یا خیر؛ ترکیباتی مانند:

• ویتامین E: از نظر تئوری، ویتامین E و سایر ویتامین‌هایی که آنتی اکسیدان نامیده می‌شوند با کاهش یا خنثی‌سازی آسیب‌های ناشی از التهاب، از کبد محافظت می‌کنند. اما برای تأیید این موضوع، به تحقیقات بیشتری نیاز است.

برخی از شواهد نشان می‌دهند مکمل‌های ویتامین E برای افراد مبتلا به آسیب کبدی ناشی از بیماری کبد چرب غیر الکلی مفید است. اما استفاده از ویتامین E با افزایش خطر مرگ و با افزایش خطر سرطان پروستات در مردان مرتبط است. بنابراین، بدون مشورت با پزشک، مکمل ویتامین E مصرف نکنید.

• قهوه: نتیجه مطالعاتی که روی افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی انجام شده است، نشان می‌دهد افرادی که روزی حداقل دو فنجان قهوه می‌نوشیدند، در مقایسه با افرادی که اصلاً قهوه مصرف نمی‌کردند یا مقدار کمی قهوه می‌نوشیدند، آسیب کبدی کمتری داشته‌اند. هنوز مشخص نیست قهوه چگونه بر آسیب کبدی تأثیر می‌گذارد، اما یافته‌ها نشان می‌دهند قهوه احتمالاً حاوی ترکیبات خاصی است که در مبارزه با التهاب نقش دارند.

اگر عادت دارید قهوه بنوشید، احتمالاً نتیجه این مطالعه باعث می‌شود احساس بهتری به فنجان قهوه صبحگاهی خود داشته باشید. اما اگر تا به حال قهوه مصرف نمی‌کردید، شاید این یافته‌ها دلیل خوبی برای شروع مصرف قهوه نباشند. درباره فواید و مضرات مصرف قهوه با پزشک‌تان صحبت کنید.

مؤثرترین درمان کبد چرب: تغییر سبک زندگی

خبر خوب این که مؤثرترین روشی که تاکنون برای درمان کبد چرب اعلام شده، درمان دارویی نیست و فقط با کمک تغییراتی در سبک زندگی حاصل می‌شود. اما مسئله این است که معمولاً دستیابی به این تغییرات و حفظ آن‌ها، برای بسیاری از مردم سخت است.

شما می‌توانید با کمک پزشک برای کنترل بیماری کبد چرب غیر الکلی خود گام‌هایی بردارید. برای مثال می‌توانید:

• وزن خود را کم کنید: اگر وزن‌تان بالا است یا چاق هستید، به خصوص اگر چربی شکمی دارید، برای کاهش وزن‌ مقدار کالری مصرفی روزانه‌تان را کاهش و فعالیت بدنی‌تان را افزایش دهید. کاهش مصرف کالری، یکی از مهم‌ترین کارها برای کاهش وزن و مدیریت این بیماری است. اگر در گذشته سعی کرده‌اید وزن خود را کم کنید و موفق نبوده‌اید، از پزشک کمک بگیرید.
• رژیم غذایی سالم را انتخاب کنید: رژیم غذایی سالمی داشته باشید؛ رژیمی که سرشار از میوه (مانند سیب، انگور و مرکبات)، سبزیجات و غلات کامل باشد. مقدار کالری مصرفی‌تان را نیز بررسی و کنترل کنید. رژیم مدیترانه‌ای یکی از بهترین انواع رژیم غذایی و سرشار از موادغذایی مفید برای سلامت بدن است.
• ورزش کنید و فعال‌تر باشید: سعی کنید در بیشتر روزهای هفته، حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید. اگر قبلاً قصد داشتید وزن‌تان را کم کنید، حتماً متوجه شده‌اید که فعالیت بدنی بیشتر، برایتان مفید است. اما اگر پیش از این به صورت منظم ورزش نمی‌کردید، پس از تأیید پزشک، به تدریج ورزش را شروع کنید.
• دیابت خود را کنترل کنید: برای کنترل دیابت‌، دستورات پزشک را رعایت کنید. مطابق تجویز پزشک داروهایتان را مصرف کنید و قند خون‌تان را به‌دقت پایش کنید.
• میزان کلسترول خون‌تان را پایین بیاورید: یک رژیم غذایی سالم و گیاهی همراه با ورزش و دارو، کمک می‌کند تا میزان کلسترول و تری گلیسرید خون‌تان را در حد سالم نگه دارید.
• از کبدتان محافظت کنید: از کارهایی که باعث می‌شود فشار بیش از حد به کبدتان وارد شود، اجتناب کنید. برای مثال، الکل ننوشید. دستور العمل مربوط به هر نوع داروی تجویزی و بدون نسخه را رعایت کنید. قبل از هر نوع درمان گیاهی، حتماً با پزشک‌تان مشورت کنید، چون همه داروهای گیاهی بی‌خطر نیستند. در مورد جایگزینی مواد غذایی ناسالم با خوراکی‌های چربی‌سوز نیز با پزشک خود گفتگو کنید.

پیشگیری از ابتلا به بیماری کبد چرب

روش‌ پیشگیری از بیماری کبد چرب غیر الکلی مشابه همان تغییرات سبک زندگی است که به افراد مبتلا به این بیماری توصیه می‌شود، تغییراتی مانند:

• داشتن یک رژیم غذایی سالم سرشار از میوه و سبزیجات، غلات کامل و چربی‌‎های سالم
• حفظ وزن سالم
• داشتن فعالیت بدنی در بیشتر روزهای هفته

نکته: اگر تاکنون به طور منظم ورزش نمی‌کرده‌اید، برای در پیش گرفتن روتین ورزشی مناسب، با یک پزشک مشورت کنید.

کلام آخر

با اینکه کاهش وزن و ایجاد تغییرات در سبک زندگی دشوار است، اما اگر کبد چرب داشته باشید، این تغییرات فواید بسیاری برایتان خواهند داشت. یادتان باشد هنوز بزرگ‌ترین خطر برای افراد مبتلا به کبد چرب، ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی است. این تغییرات در سبک زندگی نه‌تنها مشکل کبد چرب را بهتر یا رفع می‌کنند، بلکه به حفظ سلامتی قلب‌تان هم کمک می‌کنند.

از تجربه خودتان بگویید

اگر شما هم ازجمله افراد مبتلا به بیماری کبد چرب هستید، برای ما و سایر خوانندگان این مقاله بنویسید تاکنون چه اقداماتی انجام داده‌اید؟ چه راهکارهایی را درپیش گرفته‌اید تا بیماری‌تان را درمان کنید و مؤترین روش برای شما چه بوده است؟ همچنین اگر پرسشی دارید که پاسخ آن را در مقاله نیافته‌اید، مطرح نمایید تا کارشناسان ما پاسخگوی شما باشند.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید