درماتیت تماسی چیست؟ با علائم و روش‌های درمان آن آشنا شوید

درماتیت تماسی به دلیل تماس پوست با مواد حساسیت‌زا ایجاد می‌شود. اما منظور از مواد حساسیت‌زا چیست؟ این مواد در چه محصولاتی وجود دارند؟ واکنش پوست به این مواد چگونه است و چگونه می‌توانیم آن را درمان کنیم؟ اگر به دنبال پاسخ این پرسش‌ها هستید، توصیه می‌کنیم متن زیر را بخوانید. اینجا به زبانی ساده و علمی تمام اطلاعاتی که لازم دارید را در اختیار شما گذاشته‌ایم.

درماتیت تماسی چیست؟

وقتی پوست شما در مجاورت موادی قرار می‌گیرد که به آن‌ حساسیت دارد، ممکن است قرمز و دچار خارش شود. به این پدیده درماتیت (التهاب پوستی) تماسی گفته می‌شود.

انواع درماتیت تماسی

درماتیت تماسی انواع مختلفی دارد. سه نوع تحریکی، آلرژیک و کهیر از انواع دیگر شایع‌ترند.

1) درماتیت تماسی تحریکی

درماتیت تماسی تحریکی، رایج‌ترین نوع درماتیت تماسی است. این نوع التهاب پوستی ممکن است بلافاصله پس از تماس پوست با مواد شیمیایی محرک، مالیدن بسیار شدید پوست یا مجاورت با گرما اتفاق افتد. در واقع در درماتیت تماسی تحریکی، مواد محرک از سد پوست عبور می‌کنند و آن را ملتهب می‌سازند.

اگر پوستتان یک زخم باز داشته باشد یا به درماتیت آتوپیک (اگزما) فعال مبتلا باشید، عوامل محرک به آسانی از پوست شما عبور می‌کنند و به درماتیت تماسی تحریکی دچار می‌شوید.

درماتیت آتوپیک، شایع‌ترین نوع اگزماست. بیش از 18 میلیون نفر از بزرگسالان در ایالات متحده به آن مبتلا هستند. (طبق آمارهای جهانی، به طور متوسط 1 تا 3 درصد بزرگسالان و 15 تا 20 درصد کودکان در سراسر جهان مبتلا به درماتیت آتوپیک یا همان اگزمای آتوپیک هستند.) این عارضه اغلب به صورت بثورات پوستی قرمز و خارش‌دار روی گونه‌ها، دست‌ها و پاها ظاهر می‌شود. درماتیت آتوپیک معمولاً در شش ماه اول زندگی بروز می‌کند. این بیماری در بیشتر موارد، در کودکی بهبود می‌یابد، اما در بعضی موارد ممکن است دوباره در بزرگسالی شعله‌ور شود.

2) درماتیت تماسی آلرژیک

درماتیت تماسی آلرژیک دومین نوع شایع درماتیت تماسی است. در این عارضه، برخلاف درماتیت تماسی تحریکی، حدود 48 تا 96 ساعت طول می‌کشد تا پوست به عامل محرک واکنش نشان دهد.

زمانی که پوست برای اولین بار در مجاورت یک ماده‌ حساسیت‌زا قرار می‌گیرد، بدن بخشی از آن را برای بررسی و ذخیره در بانک حافظه، به سیستم ایمنی می‌فرستد. البته، بدن در این مرحله واکنشی نشان نمی‌دهد. در واقع، این فرایند حساس شدن سیستم ایمنی بدن است. هنگامی که پوست چندین بار در تماس با عامل حساسیت‌زا قرار گیرد، سیستم ایمنی «آن را به خاطر می‌آورد» و با خارش پوستی به آن واکنش نشان می‌دهد. با توجه به اینکه چند روز طول می‌کشد تا سیستم ایمنی ماده شیمیایی را تشخیص دهد، ممکن است علائم پوستی چند روز پس از قرار گرفتن در معرض عامل حساسیت‌زا، پدیدار شوند.

3) کهیر تماسی

کهیر تماسی شکل دیگری از درماتیت تماسی است که شیوع کمتری دارد. در این عارضه، معمولاً بلافاصله پس از تماس با ماده محرک، پوست قرمز می‌شود و ورم می‌کند. معمولاً، این عارضه خیلی طولانی نیست و زود از بین می‌رود.

به ندرت، احتمال واکنش آنافیلاکتیک (نوعی واکنش آلرژیک جدی که با علائمی نظیر تورم گلو، احساس سنگینی قفسه سینه و غیره همراه است) وجود دارد. این واکنش گاهی با کهیر تماسی همراه می‌شود. در صورت مشاهده علائم واکنش آنافیلاکتیک، به سرعت به پزشک مراجعه کنید.

علائم شوک آنافیلاکتیک عبارتند از:

• احساس سبکی سر یا از حال رفتن
• مشکلات تنفسی – مانند تنفس سریع و سطحی
• خس‌خس سینه
• ضربان قلب سریع
• حساس شدن پوست نسبت به لمس
• سردرگمی و اضطراب
• از دست دادن هوشیاری

علائم درماتیت تماسی

درماتیت تماسی تحریکی معمولاً روی قسمت‌های از پوست ایجاد می‌شود که در معرض مواد حساسیت‌زا قرار گرفته است. اگر پوست شما در معرض مواد محرک قوی قرار گیرد، به سرعت به آن واکنش نشان می‌دهد. این واکنش به شکل درد، ورم و گاه تاول بروز می‌کند. چنانچه پوست شما با محرکی ملایم (مانند آب یا صابون) تماس داشته باشد، ممکن است طی چند هفته تا چند ماه به آن واکنش دهد. این واکنش به شکل ترک، خارش و خشکی پوست نمایان می‌شود.

درماتیت تماسی آلرژیک ممکن است به محل اصلی تماس محدود شود، اما در اغلب موارد، گسترش می‌یابد. پوست قرمز و داغ می‌شود، خارش دارد و ممکن است ترشح نیز داشته باشد. گاهی تشخیص درماتیت تماسی از درماتیت آتوپیک (یا اگزمای آتوپیک) بسیار سخت است. در این موارد، فقط پزشک متبحر می‌تواند بیماری را تشخیص داده و علائم و نشانه‌های درماتیت تماسی که می‌توانند مشابه درماتیت آتوپیک باشند را تفکیک کند.

علل بروز درماتیت تماسی

درماتیت تماسی علل مختلفی دارد. درماتیت تماسی تحریکی ممکن است به دلیل واکنش پوست به موادی که هر روز با آن‌ها تماس دارید، ایجاد شود. در واقع، آب، فشار یا سایش زیاد پوست یا تغییرات آب و هوایی (مانند دما و رطوبت زیاد هوا) ممکن است به درماتیت تماسی تحریکی منجر شوند.

پوست شما ممکن است به مواد شیمیایی گوناگونی حساسیت دهد. در ادامه به چند ماده حساسیت‌زای شایع اشاره می‌کنیم:

1) فلزات

حساسیت به فلز نیکل در بین کودکان و بزرگسالان بسیار شایع است. نیکل در بسیاری از محصولات فلزی، مانند زیورآلات، زیپ، دکمه، سگک کمربند و سکه به‌کار می‌رود. همچنین، این فلز در جاهایی که کمتر قابل مشاهده است، مانند تلفن همراه، طلای سفید، بعضی از مفاصل مصنوعی و بعضی از غذاها وجود دارد.

کبالت نیز مانند نیکل، در محصولات فلزی یافت می‌شود. افرادی که به نیکل حساسیت دارند، معمولاً به کبالت نیز حساسیت دارند (به دلیل استفاده گسترده از آن). کبالت در محصولاتی نظیر رنگ مو و محصولات ضد تعریق نیز به کار می‌رود.

املاح کروم که غالباً در رنگ، سیمان و محصولات چرمی یافت می‌شود نیز، ممکن است موجب بروز علائم درماتیت تماسی آلرژیک و درماتیت تماسی تحریکی شود.

2) ترکیبات عطری

ترکیبات عطری عامل متداول ایجاد درماتیت تماسی آلرژیک هستند. به ویژه اگر پوست به دلایلی نظیر درماتیت تماسی آتوپیک آسیب ‌دیده باشد، بیشتر ممکن است به ترکیبات عطری حساسیت دهد. این مواد در انواع لوازم آرایش، عطرها، چاشنی‌های غذا و خمیردندان‌ها وجود دارند.

3) پمادهای ضد باکتری

پمادهای ضد باکتری مانند نئومایسین و باسیتراسین اغلب برای درمان زخم و خراش به کار می‌روند، اما برخی افراد به این پمادها حساسیت دارند.

4) فرمالدئید

فرمالدئید نوعی ماده نگهدارنده است. این ماده، یک عامل حساسیت‌زای قوی در کودکان و بزرگسالان است. فرمالدئید در بسیاری از مواد مانند ضدعفونی‌کننده‌های خانگی، واکسن‌ها، چسب‌ها و دود سیگار وجود دارد.

مواد نگهدارنده‌ای که فرمالدئید آزاد می‌کنند، در محصولاتی مانند لوازم آرایش وجود دارند و ممکن است در برخی افراد حساسیت ایجاد کنند. منابع پنهان فرمالدئید عبارتند از لباس‌های «ضد چروک» و شیرین کننده‌های مصنوعی مانند آسپارتام.

5) ایزوتیازولینون‌ها (Isothiazolinones)

ایزوتیازولینون‌‌ها، از جمله متیل کلرو ایزوتیازولینون (MCI) و متیل ایزوتیازولینون (MI)، در بسیاری از محصولات بهداشتی وجود دارند. این مواد از رشد باکتری‌ها جلوگیری و در برابر آسیب ناشی از اکسیژن و نور از محصول مراقبت می‌کنند. ایزوتیازولینون‌ها اغلب در محصولاتی مانند شامپوی سر، شامپوی بدن و محصولات آرایشی یافت می‌شوند. همچنین، در محصولاتی مانند دستمال مرطوب آرایشی و دستمال مرطوب بچه نیز وجود دارند.

6) کوکامیدوپروپیل بتائین (Cocamidopropyl Betaine)

کوکامیدوپروپیل بتائین (CAPB) ماده شوینده‌ای است که برای غلیظ کردن شامپوها، صابون‌ها و لوسیون‌ها به کار می‌رود و باعث کاهش الکتریسیته ساکن روی پارچه‌ها و البسه می‌شود. پوشاک و محصولات مراقبت از پوست حاوی این ماده شیمیایی ممکن است برای افراد مبتلا به درماتیت تماسی تحریک کننده باشد و باید از آن‌ها اجتناب شود.

7) پارافنیلن دی آمین (Paraphenylene-diamine)

پارافنیلن دی آمین (PPD) یک ماده شیمیایی قوی است که در رنگ مو به کار می‌رود. استفاده از این ماده در محصولاتی که به طور مستقیم با پوست تماس دارند، به دلیل احتمال بروز حساسیت، ممنوع است.

با این وجود، این ماده همچنان در انواع محصولات پوستی بدون نظارت، مانند مواد مورد استفاده برای خالکوبی موقت به کار می‌رود. پارافنیلن دی آمین اغلب در رنگ مشکی کفش به کار می‌رود. این ماده ممکن است با رنگ لباس و داروهایی مانند آنتی هیستامین‌ها واکنش نشان دهد.

عوامل خطر ابتلا به درماتیت تماسی

خطر ابتلا به درماتیت تماسی در افرادی که مشاغل یا سرگرمی‌های خاص دارند، ممکن است بیشتر باشد. ازجمله:

• آرایشگران
• کادر درمان
• مکانیک‌ها
• گل‌فروش‌ها
• کشاورزان
• کارگران ساختمانی
• افرادی که با ماشین‌آلات کار می‌کنند
• آشپزها و سایر افرادی که در تهیه غذا دخیل هستند
• غواصان و شناگران (به دلیل وجود ترکیبات پلیمری در عینک شنا و ماسک صورت)

تست پچ (Patch) چیست؟

تست پچ ابزار مهمی برای تشخیص درماتیت تماسی آلرژیک است. در این آزمایش، مواد شیمیایی حساسیت‌زا را روی یک نوار چسبنده یا «پچ» قرار می‌دهند و آن را در پشت بدن (جایی که هیچ علائم آلرژی وجود ندارد) می‌چسبانند.

پچ‌ به مدت 48 ساعت روی پوست باقی می‌ماند. پس از آن، پزشک آن را بر می‌دارد و واکنش پوست را بررسی می‌کند. دو روز بعد، پزشک محل قرار گرفتن پچ‌ها را بررسی می‌کند تا التهاب احتمالی را مشاهده کند. در صورت مشاهده التهاب، حساسیت به آن ماده شیمیایی ثابت می‌شود.

درمان‌های خانگی و سبک زندگی

برای کمک به کاهش خارش و تسکین پوست ملتهب می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

• از مواد محرک یا حساسیت‌زا اجتناب کنید: ابتدا باید عامل ایجاد بثورات پوستی را تشخیص دهید و تا حد امکان از آن دوری کنید.
• از کرم یا پماد ضد خارش استفاده کنید: شما می‌توانید از کرم یا پماد هیدروکورتیزون 1 درصد که یک داروی بدون نسخه است، یک تا دو بار در روز برای مدت کوتاهی روی ناحیه درگیر استفاده کنید. لوسیون کالامین هم به عنوان یک داروی ضد خارش بدون نسخه در دسترس می‌باشد. پیش از استفاده از هر کدام از این فرآورده‌ها می‌توانید با قرار دادن آن در یخچال، میزان تسکین‌دهندگی را افزایش دهید: از وازلین هم می‌توانید برای تسکین ناحیه درگیر استفاده کنید.
• داروی ضد خارش خوراکی مصرف کنید: آنتی‌هیستامین‌های خوراکی بدون‌نسخه مانند دیفن‌هیدارمین یا لوراتادین هم می‌توانند در کاهش خارش به ویژه در هنگام شب کمک کننده باشند.
• از کمپرس سرد و مرطوب استفاده کنید: یک پارچه سرد و مرطوب را چند بار در روز برای 30-15 دقیقه روی ضایعات پوستی قرار دهید.
• از پوست خود محافظت کنید: از خاراندان پوست اجتناب کنید. ناخن‌هایتان را کوتاه نگه دارید. اگر نمی‌توانید از خاراندن یک ناحیه پوست خودداری کنید، آن قسمت را پانسمان کنید. به تاول‌ها کاری نداشته باشید: در طی بهبودی پوست، از قرار گرفتن در معرض نور خورشید اجتناب کنید یا از ابزارهای محافظت در برابر نور خورشید استفاده کنید. برای شستن ماده محرک از روی پوست از یک صابون ملایم غیرعطری و آب ولرم استفاده کنید.
• از حمام خنک آرام‌بخش استفاده کنید: ناحیه درگیر را برای مدت 20 دقیقه در آب خنک غوطه‌ور کنید.
• از دستان خود محافظت کنید: دستانتان را پس از شستشو به خوبی آبکشی و خشک کنید. در طول روز از مرطوب‌کننده بدون عطر استفاده کنید.

معمولاً دلیلی برای نگرانی درباره درماتیت تماسی وجود ندارد. اما اگر بثورات پوستی در نزدیکی چشم‌ها یا دهان قرار دارند یا بخش وسیعی از بدن شما را می‌پوشانند یا با استفاده از درمان‌های خانگی بهبود نمی‌یابند، لازم است به پزشک مراجعه کنید.

درمان درماتیت تماسی

بهترین درمان درماتیت تماسی، پرهیز از موادی است که بدن شما به آن واکنش نشان می‌دهد. به این منظور می‌توانید سابقه دقیقی از زمان بروز درماتیت تماسی و محصولاتی را که پیش از بروز علائم استفاده می‌کردید، ثبت کنید. همچنین، همواره برچسب محصولات را برای اطلاع از عوامل محرک شایع، مطالعه کنید و مواد محرک را از خود دور نگه دارید. همیشه به دنبال محصولاتی باشید که برای پوست‌های حساس تهیه شده‌اند.

در صورت از بین نرفتن علائم، ممکن است پزشک متخصص برای کاهش التهاب، داروی موضعی یا نوردرمانی را برای شما تجویز کند.

داروهای موضعی اگزما برای کنترل علائم و کاهش التهاب پوست استفاده می‌شوند. رایج‌ترین آن‌ها استروئیدهای تجویزی (برای کاهش خارش و التهاب پوست)، مهارکننده‌های کلسینورین (مانند تاکرولیموس و پیمکرولیموس) و مهارکننده‌های فسفو دی استراز- 4 هستند.

فوتوتراپی یا نور درمانی، به معنی درمان با یک نوع نور خاص است. این درمان برای درماتیت آتوپیک، درماتیت تماسی، اگزمای دیس‌هیدروتیک (عارضه‌ای که باعث ایجاد تاول‌های کوچک در کف دست‌ها، کف پاها و لبه‌های انگشتان دست و پا می‌شود)، اگزمای سکه‌ای و درماتیت سبورئیک (یک بیماری پوستی شایع که عمدتاً پوست سر را درگیر می‌کند و باعث ایجاد لکه‌های پوسته پوسته، التهاب پوست و شوره سر می‌شود) تجویز می‌شود. رایج ترین نوری که در این روش استفاده می‌شود، پرتو فرابنفش B (UVB) است.

نظر شما

نظرها و پیشنهادهای شما را می‌خوانیم و به پرسش‌هایتان پاسخ می‌دهیم، پس در قسمت «بیان نظر» با ما در ارتباط باشید. اگر به درماتیت تماسی مبتلا شده‌اید، بنویسید که چگونه آن را کنترل کردید و توصیه شما به خوانندگان دیگر چیست.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید