چرا با سردرد صبحگاهی بیدار می‌شویم؟

اگر صبح‌ها با دردی ضربان‌دار و با الگوی مشخص در سرتان بیدار می‌شوید، بدانید که تنها نیستید. روزانه میلیون‌ها نفر با سردردهای صبحگاهی (یا هر زمان دیگری در شبانه‌روز) دست و پنجه نرم می‌کنند. علت سردرد صبحگاهی می‌تواند نوعی از میگرن و یا مشکلات دیگر باشد. پیش از هرگونه نگرانی در این باره و برای آشنایی بیشتر با این مشکل، در ادامه مطلب با ما همراه باشید، تا علل سردرد صبحگاهی و راه‌های درمانی آن را با هم بخوانیم.

علت سردرد صبحگاهی چیست؟

در مرحله گذار از خواب به بیداری، بخش‌هایی از مغز هم شروع به بیدار شدن می‌کند. در این بازه زمانی، مغز نسبت به تغییرات در وضعیت بدن، لمس و صدا واکنش بیشتری نشان می‌دهد و شما ممکن است بیشتر مستعد حس درد باشید.

علاوه بر این، بخشی در مغز به نام هیپوتالاموس، هم در فرآیندهای خواب و هم درد دخیل است. هیپوتالاموس ریتم طبیعی شبانه‌روزی بدن و چرخه خواب را تنظیم کرده و حواس و درد را تعدیل می‌کند. اختلال در هیپوتالاموس در طول خواب بر توانایی تحمل درد تأثیر می‌گذارد. در نتیجه، حتی اگر هنگام خواب دردی را احساس نکرده باشید، امکان دارد در صبح آن را تجربه کنید.

سردرد صبحگاهی می‌تواند به علت برخی عوامل گذرا یا بعضی مشکلات جدی سلامتی بروز کند. شناخت علت آن در روند پیشگیری از تکرار این درد یا انتخاب راه درمانی به شما کمک می‌کند.

میگرن، علت شایع سردرد صبحگاهی

10 درصد از مردم جهان به سردردهای میگرنی مبتلا هستند. اگر علاوه بر احساس درد در سر، موارد زیر را نیز تجربه می‌کنید، ممکن است سردردتان، نوعی میگرن باشد:

• بینایی‌تان تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
• نسبت به بوها، نور و صداها حساس می‌شوید.
• حالت تهوع دارید یا استفراغ می‌کنید.
• هر بار علائم‌تان 4 تا 72 ساعت طول می‌کشد، اما در فاصله بین حملات سردرد علامتی ندارید.

شایع‌ترین زمان وقوع میگرن صبح زود است، در این زمان اثرات مسکنی که شب گذشته خورده‌اید شروع به از بین رفتن می‌کند. با این حال، میگرن‌ها پیچیده و برای هر فرد متفاوت هستند. احتمال ابتلای زنان به میگرن نیز سه برابر مردان است.

برخی مبتلایان قبل، حین و بعد از سردرد، حالتی به نام “اورا” را تجربه می‌کنند. اورا در واقع به دیدن جرقه‌های نوری یا خطوطی در میدان دید و دیگر اختلالات بصری گفته می‌شود. وجود چنین وضعیتی می‌تواند نشان دهد علت سردرد صبحگاهی فرد، میگرن است.

البته سردردهای صبحگاهی ممکن است نوعی از سردرد‌های تنشی نیز باشند. این نوع سردردها اغلب با افسردگی همراه هستند.

اگر میگرن یا هر نوع سردرد دیگری دارید که دائماً صبح‌ها بیدارتان کرده و در زندگی حرفه‌ای یا شخصی‌تان خلل ایجاد می‌کند، به پزشک مراجعه کنید. همچنین درمان‌هایی که شامل مصرف داروهای بدون نسخه و داروهای نسخه‌ای می‌شود نیز در دسترس است.

نکته: مصرف زیاد مسکن‌ها، حتی مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن می‌تواند خود باعث بروز نوع دیگری از سردرد به نام «سردرد بازگشتی» شود. پس بهتر است حتی در مصرف این داروهای ضد درد نیز زیاده‌روی نکرده و برای کنترل دردی که زیاد تکرار می‌شود، از پزشک مشورت بخواهید.

اثرات پس از نوشیدن الکل

تحقیقات نشان می‌دهد در سرتاسر جهان بسیاری از بزرگسالان زیاده‌روی در نوشیدن الکل را در طول زندگی‌شان تجربه کرده‌اند. اگر شما نیز چنین تجربه‌ای دارید، احتمالاً با نوع سردردی که از اثرات خماری پس از مصرف الکل است، آشنا هستید. بعد از یک شب نوشیدن، هنگامی که میزان الکل خون به سطح عادی یا نزدیک به آن بازگردد، فرد شروع به تجربه علائمی خواهد کرد که ممکن است سردرد نیز شامل آن باشد.

این سردردها ممکن است طی مکانیسم‌های مختلفی ایجاد شوند. وقتی کسی الکل می‌نوشد، کلیه‌هایش ادرار بیشتری تولید کرده و همین موضوع باعث می‌شود بدن کم آب (دهیدراته) شود. الکل همچنین، باعث انبساط رگ‌ها شده و با تغییر فشار و جریان خون، سردرد ایجاد می‌کند. علاوه بر این موارد، الکل باعث مرگ سلول‌های مغزی نیز می‌شود.

با نوشیدن الکل ممکن است علاوه بر سردرد، علائم دیگری نیز بروز کنند؛ از جمله:

• احساس خستگی
• عطش شدید
• خشکی دهان
• خواب بی‌کیفیت
• گیجی (این اختلال شامل احساس ضعف، از حال رفتن، گیجی و دَوَران است.)
• احساس ضعف و رعشه
• اختلال در تمرکز
• نوسان در خلق و خو
• تپش قلب

اگر فرد علائم شدیدتری مانند سردرگمی، تشنج، تنفس کند یا از دست دادن هوشیاری را تجربه کند، نیازمند مراجعه سریع به پزشک است.

آپنه خواب یا وقفه تنفسی در خواب

آپنه خواب باعث می‌شود که بعضی عضلات در هنگام خواب، روی هم بیافتند و همین موضوع منجر به وقفه در نفس کشیدن شود. نشانه‌های دیگر آپنه خواب شامل موارد زیر است:

• خشکی دهان
• خر و پف کردن
• وقفه در تنفس هنگام خواب که اغلب باعث می‌شود از خواب بپرید.
• نوسان در خلق و خو
• بیدار شدن مداوم در طول شب برای دفع ادرار (تکرر ادرار در هنگام خواب)

توجه کنید که تشخیص آپنه خواب همیشه ساده نیست. بسیاری افراد با اینکه از آپنه انسدادی رنج می‌برند، از علت بدخوابی‌شان آگاه نیستند. با پزشک در رابطه با عادت‌های خواب‌تان گفتگو کنید. ممکن است پزشک برای تشخیص بهتر، تست خواب تجویز کند. استفاده از دستگاه فشار جریان هوایِ همواره مثبت یا CPAP و تغییر در سبک زندگی مثل کاهش وزن و خوابیدن روی سطوح کمی شیب‌دار و به پهلو خوابیدن می‌تواند به شما کمک کند تا خواب باکیفیتی داشته باشید.

دیگر اختلالات خواب

رابطه بین خواب و سردرد بسیار پیچیده است. گاهی سردرد علت خواب بی‌کیفیت است و گاهی نتیجه آن. اگر با مشقت به خواب می‌روید یا نمی‌توانید در خواب بمانید و دائماً بیدار می‌شوید یا اگر بسیار زود از خواب بیدار می‌شوید و دیگر به خواب نمی‌روید، ممکن است به عارضه بی‌خوابی مبتلا باشید. این مشکل با برخی از انواع سردردهای مزمن از جمله سردردهای صبحگاهی در ارتباط است. اختلالات خواب مرتبط با ریتم شبانه‌روزی بدن باعث بروز اختلال در زمان خواب و بیداری می‌شود. این مشکلات می‌توانند باعث ایجاد سردرد صبحگاهی شوند.

ممکن است شما هم یکی از میلیون‌ها فرد مبتلا به اختلال خواب باشید؛ اگر علاوه بر داشتن سردردهای مکرر هنگام بیدار شدن، موارد زیر را تجربه می‌کنید، به پزشک مراجعه کنید:

• خواب آلودگی در طول روز
• احساس افسردگی مداوم
• مشکل در تمرکز کردن
• مشکل حافظه

مصرف بیش از حد دارو، یکی از دلایل رایج سردردهای صبحگاهی

سردرد ناشی از مصرف زیاد دارو، زمانی اتفاق می‌افتد که فرد مستعد سردرد باشد و مقدار زیادی مسکن استفاده کند (منظور استفاده از مقادیر بالای مسکن در یک نوبت نیست. مصرف مسکن در دوز مجاز اما برای چندین روز در هفته نیز باعث چنین سردردهایی می‌شود). معمولاً این نوع سردردها دقیقاً هنگام بیدار شدن از خواب بروز می‌کنند.

سردرد ناشی از مصرف بیش از حد دارو (که با نام سردرد بازگشتی نیز شناخته می‌شود)، معمولاً با مصرف کافئین تسکین می‌یابد. اگرچه مصرف بیش از حد کافئین خودش نیز باعث سردرد می‌شود!

استفاده از مسکن، بیش از 2 یا 3 روز در هفته ممکن است برای افراد مبتلا به سردردهای مزمن، زیاد باشد. در خصوص این مشکل با پزشک‌تان مشورت کنید. او می‌تواند به شما کمک کند سردردتان را بدون استفاده بیش از حد از مسکن‌ها کنترل کنید.

کشیدگی عضلات

سردردهایی که صبح زود بروز می‌کنند می‌توانند نتیجه کشیدگی عضلات گردن باشند. برای تسکین این نوع از سردردهای صبحگاهی، حالت خوابیدن و بالش خود را در نظر بگیرید.

بالش‌ها باید به شما کمک کنند در حالتی بخوابید که گردن و ستون فقرات‌تان در موقعیت مناسبی قرار بگیرند. انتخاب بالش مناسب ممکن است برای مدتی شامل آزمون و خطا شود. بالش باید سر و گردن را در موقعیتی مشابه حالت ایستاده نگه دارد. بالش‌های نرم ممکن است گردن و ستون فقرات‌تان را به درستی بالا نگاه ندارند و بالش‌های سفت ممکن است بدن را در زاویه نامناسبی قرار دهند. در صورت نیاز، به منظور حفظ حالت درست خوابیدن، بالش خود را عوض کنید.

این مورد ممکن است بسیار ساده به نظر برسد، اما بسیاری افراد با انتخاب بالش مناسب، سردرد صبحگاهی خود را برطرف کرده‌اند. بهتر است شما هم آن را امتحان کنید.

دندان قروچه و سردرد صبحگاهی

دندان قروچه می‌تواند در طول شب و به عنوان نوعی اختلال خواب اتفاق بیافتد که به آن دندان قروچه در خواب گفته می‌شود. دندان قروچه می‌تواند باعث ایجاد سردرد صبحگاهی شود. این درد معمولاً مبهم است و در نزدیکی گیجگاه احساس می‌شود.

دندان قروچه با اختلالات خواب دیگر چون آپنه خواب نیز ارتباط دارد و ممکن است باعث آسیب به دندان‌ها و ایجاد درد در ناحیه فک شود. استفاده از محافظ دهان، تکنیک‌های کاهش استرس یا تغییرات رفتاری از راه‌های درمان دندان قروچه است.

افسردگی یا اضطراب

بر اساس تحقیقی که در نشریه انجمن پزشکی آمریکا منتشر شد، مهم‌ترین عوامل ایجادکننده سردرد‌های مزمن صبحگاهی اضطراب و افسردگی هستند. مشکلات روحی و روانی می‌توانند باعث بی‌خوابی شود. همین مسأله احتمال ابتلا به سردرد صبحگاهی را افزایش می‌دهد.

اگر به سلامت روان خود مشکوک هستید، با پزشک مشورت کنید. اغلب این مشکلات با مشاوره و گفتگو درمانی، مصرف دارو یا ترکیبی از این دو روش، درمان می‌شوند. درمان این مشکلات به کاهش وقوع سردرد صبحگاهی بسیار کمک می‌کند.

سردرد صبحگاهی و تومور

تقریباً همه کسانی که سردرد شدیدی را تجربه می‌کنند، تصورشان از این نوع سردرد، احتمال وجود نوعی تومور است؛ که اغلب این تصور اشتباه است.

در ایالات متحده سالانه تنها در 5 نفر از هر 100 هزار نفر تومور مغزی اولیه تشخیص داده می‌شود که بیشتر آن‌ها نیز از جایی به غیر از مغز شروع شده است. احتمال اینکه سردرد شما فقط یک سردرد ساده باشد بسیار بسیار بیشتر است.

در صورت شک به وجود چنین مشکلی، معمولاً پزشکان به دنبال علائم بارز یا نشانه‌های اولیه تومور مغزی می‌گردند؛ مواردی مانند:

• افسردگی
• اختلال در تمرکز
• استفراغ یا حالت تهوع تکرارشونده
• بروز نوع جدیدی از سردرد یا تغییر در الگوی سردرد
• سردردهایی که به تدریج بیشتر و شدیدتر می‌شوند
• تغییر شخصیت
• مشکلات گفتاری
• بروز حمله تشنج، به خصوص در افرادی که سابقه تشنج ندارند
• سردرد شدید، دائمی یا متغیر
• سردرگمی در مسائل روزمره
• مشکلات بینایی یا ورم دور چشم
• ضعف یا فلج شدن

اگر هرکدام از نشانه‌های بالا را تجربه کردید، به پزشک مراجعه کنید.

درمان سردرد صبحگاهی

پس از تشخیص علت سردرد صبحگاهی، پزشک با همکاری شما یک برنامه درمانی برایتان تنظیم خواهد کرد.

گاهی به علت داشتن شرایطی خاص، کیفیت خواب‌تان در یک دوره زمانی محدود کاهش می‌یابد. این شرایط می‌تواند علت برخی سردردهای صبحگاهی (که فقط گاهی اتفاق می‌افتند) باشد. برای حل این مشکل، تمرین کنید عادات خواب سالم داشته باشید؛ مانند موارد زیر:

• خواب کافی (هفت یا هشت ساعت خواب برای بزرگسالان)
• خوابیدن و بیدار شدن در ساعات ثابت و مشخص
• خوابیدن در محیط ساکت و آرام
• کاهش زمان استفاده از گوشی و لپ‌تاپ قبل از خواب
• محدود کردن مصرف قهوه و قطع مصرف الکل
• داشتن یک روتین آرام‌بخش قبل از خواب

اگر سردردتان یک علت زمینه‌ای داشته باشد، درمان آن باعث کاهش میزان بروز سردرد صبحگاهی نیز خواهد شد. اگر علت بروز سردرد مصرف برخی از داروهاست، از پزشک‌تان بخواهید داروی دیگری برایتان تجویز کند. هیچگاه بدون مشورت با پزشک دارو را تغییر نداده یا مصرف آن را قطع نکنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

همه کسانی که دچار سردرد صبحگاهی می‌شوند، به پزشک احتیاج ندارند. اما اگر موارد زیر را تجربه کردید، بهتر است به پزشک مراجعه کنید:

• احساس سردرد، دو بار یا بیشتر در طول هفته
• سردردهای جدید و تکرار شونده، به خصوص در افراد بالای 50 سال
• سردرد ناگهانی یا شدید به همراه سفتی عضلات گردن
• سردردی که پس از آسیب رسیدن به سر اتفاق می‌افتد
• سردرد همراه با تب، حالت تهوع و استفراغ که علت مشخصی ندارد
• سردرد همراه با سردرگمی، ضعف، دو بینی یا از دست دادن هوشیاری
• سردردی که ناگهان الگو و شدت آن تغییر می‌کند
• سردردهای مزمن در کودکان
• سردرد همراه با ضعف یا از دست دادن حس (حواس) در هر قسمتی از بدن
• سردرد همراه با حمله ناگهانی یا تنگی نفس
• سردرد مکرر در افرادی با سابقه ابتلا به سرطان یا ایدز

عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به سردرد صبحگاهی

اگر به میگرن و دیگر سردردهای مزمن مبتلا هستید، بیشتر از دیگران مستعد سردرد صبحگاهی خواهید بود؛ همچنین اگر دچار اختلال خواب یا بیماری زمینه‌ای دیگری هستید، ممکن است سردرد صبحگاهی را بیشتر تجربه کنید. پس در بسیاری موارد، درمان سردرد صبحگاهی از طریق درمان مشکل دیگری انجام می‌شود.

سخن پایانی

سردردهای صبحگاهی باید با توجه به علت بروزشان درمان شوند. بر اساس علت سردرد، ممکن است خودتان بتوانید با افزایش کیفیت خواب یا تعویض بالش‌تان آن را درمان کنید. اما ممکن است سردردتان نیازمند مشورت با پزشک نیز باشد. پس از تشخیص علت، با شرح حالی که به پزشک‌تان ارائه می دهید و ارزیابی‌های او، سردردتان با انجام درمان مناسب بهبود خواهد یافت. حقیقتاً لازم نیست هر سردردی را بپذیرید و فقط آن را تحمل کنید. بسیاری از آن‌ها درمان‌شدنی هستند.

تجربه شما

شما چه تجربه‌ای از سردرد صبحگاهی دارید؟ کدام روش‌های درمانی یا اقدامات مراقبتی، به شما در رفع این مشکل کمک کرده‌اند؟ تجربیات‌تان را در این زمینه، با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.

تیم نویسندگان

دکتر زهرا کلاهدوز

• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید
• 14 خواص چای سبز برای سلامت پوست و مو
• فشار خون بالا: علل، علائم و راه‌های درمان