علائم سرطان تخمدان چیست؟ مراحل و درمان آن چگونه است؟

سالانه حدود 225 هزار مورد جدید ابتلا به سرطان تخمدان در سراسر جهان شناسایی می‌شود. این تنها یک عدد نیست. هریک از این اعداد ممکن است زنی باشد که در شادی‌ها با او خندیده‌اید و در لحظات حزن‌آلود یکدیگر را در آغوش کشیده‌اید. بنابر گزارش یک موسسه بریتانیایی، برخلاف افزایش آگاهی نسبت به سرطان تخمدان، همچنان علائم اصلی این بیماری، توسط پزشکان و افرادی که این علائم را تجربه می‌کنند، مورد بی‌توجهی قرار می‌گیرند. بنابراین مهم است که بدن خود را بشناسید و از علائم سرطان تخمدان آگاه باشید. چرا که تشخیص به موقع، میزان مرگ و میر ناشی از سرطان تخمدان را بین 10 تا 30 درصد کاهش می‌دهد.

سرطان تخمدان چیست؟

تخمدان‌ها یک جفت اندام بادامی‌شکل از غدد جنسی زنان هستند که مسئولیت تولید تخمک و هورمون‌های زنانه را برعهده دارند. می‌دانیم که سرطان به بیماری‌هایی گفته می‌شود که در آن‌ها سلول‌های غیرطبیعی، بدون کنترل تقسیم می‌شوند و می‌توانند به سایر بافت‌ها در بدن حمله کنند. سرطان تخمدان نوعی تومور سرطانی است که در بافت‌های تخمدان شکل می‌گیرد. این سرطان رایج نیست و تشخیص آن دشوار است. بسیاری از زنان مبتلا به سرطان تخمدان در مراحل اولیه هیچ نوع نشانه یا علامتی ندارند. در نتیجه، این بیماری اغلب در مراحل پایانی و زمانی تشخیص داده می‌شود که درمان موفق آن دشوار شده است.

برخی از افراد در تشخیص تفاوت بین سرطان تخمدان و سرطان رحم دچار سردرگمی می‌شوند و شاید تصور کنند که این دو، بیماری‌های یکسانی هستند. در حالی که این سرطان‌ها در قسمت‌های مختلف دستگاه تناسلی زنان رخ می‌دهند. سرطان رحم در رحم -عضوی که طی بارداری جنین در آن رشد می‌کند- ایجاد می‌شود و سرطان تخمدان در تخمدان‌ها -اندام‌های تولید مثلی در دو طرف رحم- رخ می‌دهد.

این سردرگمی ممکن است تا حدی به دلیل شباهت برخی از علائم سرطان رحم و سرطان تخمدان مانند خون‌ریزی واژینال و درد لگن باشد. به غیر از این دو مورد، بقیه علائم این دو بیماری متفاوت هستند.

سلول‌ها و تومورهای تخمدان

تخمدان‌ها از سه نوع سلول اصلی تشکیل شده‌اند:

1) سلول‌های پوششی یا اپی‌تلیال (Epithelial cells): این سلول‌ها تخمدان را می‌پوشانند. رایج‌ترین نوع سرطان تخمدان در این نوع سلول‌ها اتفاق می‌افتد.

همچنین دو نوع سرطان مرتبط با سرطان اپی‌تلیال وجود دارد که می‌توانند در تخمدان‌ها گسترش پیدا کنند:

• سرطان لوله رحم (فالوپ) که در لایه پوششی دیواره لوله رحم شکل می‌گیرد. لوله‌های رحمی دو لوله باریک و بلند هستند که در دو طرف رحم قرار دارند.
• سرطان صفاقی اولیه (Primary peritoneal cancer) که در پوشش بافتی صفاق بروز می‌کند. صفاق یا روده‌بند، یک بافت لایه‌ای است که اندام‌های داخل شکم را در بر می‌گیرد.

2) سلول‌های زایا (Germ cells): این سلول‌ها داخل تخمدان وجود دارند.

3) سلول‌های استرومایی (Stromal cells): این سلول‌ها بافت ساختاری را تشکیل می‌دهند که تخمدان‌ها را کنار هم نگه می‌دارد.

هر یک از این نوع سلول‌ها ممکن است تومورهای متفاوتی ایجاد کنند.

تومورهای تخمدان ممکن است خوش‌خیم (غیرسرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. آن دسته از تومورهای تخمدان که بدخیم و سرطانی هستند، می‌توانند به سایر اعضای بدن هم گسترش پیدا کنند (متاستاز) و خطرآفرین شوند.

علائم اصلی سرطان تخمدان

آموزش به بانوان و کادر درمان درباره عوامل خطر سرطان تخمدان مهم است. نشانه‌ها و علائم سرطان تخمدان غیراختصاصی و مبهم هستند. به همین خاطر، زنان به دنبال مراقبت‌های پزشکی نمی‌روند و همین موضوع به تشخیص دیرهنگام این بیماری منجر می‌شود.

فقط حدود ۲۰ درصد از سرطان‌های تخمدان در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شوند. در مواردی که این سرطان در مراحل اولیه تشخیص داده می‌شود، حدود ۹۴ درصد از بیماران پس از تشخیص، بیش از ۵ سال زنده می‌مانند (این معیار موفقیت درمان است).

نشانه سرطان‌ها بسته به نوع آن‌ها متفاوت است. علائم سرطان تخمدان شامل بروز مکرر موارد زیر (۱۲ بار یا بیشتر در یک ماه) می‌شود:

• ورم شکم یا احساس نفخ
• درد یا ناراحتی در شکم یا نواحی بین لگن
• بی‌اشتهایی یا احساس سیری سریع پس از غذا خوردن
• نیاز سریع به دفع ادرار یا تکرر ادرار

علائم دیگر سرطان تخمدان

نشانه‌های دیگر سرطان تخمدان که نسبت به علائم اصلی، شیوع کمتری دارند، عبارتند از:

• کمردرد
• سوء هاضمه
• کاهش وزن ناخواسته
• احساس خستگی دائم
• خونریزی از واژن بعد از یائسگی
• احساس ناراحتی در ناحیه لگن
• تغییرات در عادات دفع مثل ابتلا به یبوست یا اسهال

دلایل اصلی سرطان تخمدان

اکثر سرطان‌های تخمدان ناشی از تغییرات ژنتیکی هستند که در طول زندگی اتفاق می‌افتند. اما گاهی اوقات این تغییرات ژنتیکی وراثتی هستند، یعنی فرد با آن‌ها متولد شده است. سرطان تخمدان ناشی از این نوع تغییرات، سرطان تخمدان ارثی نامیده می‌شود.

همچنین، تغییرات ژنتیکی خاصی هستند که می‌توانند خطر ابتلا به سرطان تخمدان را در فرد بالا ببرند؛ مانند تغییر در ژن‌های BRCA-1 و BRCA-2 که خطر ابتلا به سرطان تخمدان و سرطان سینه را در زنان افزایش می‌دهد. این دو ژن به طور طبیعی از شما در برابر ابتلا به برخی سرطان‌ها محافظت می‌کنند، اما هنگامی که دچار جهش می‌شوند، ممکن است توانایی حفاظتی خود را از دست بدهند. سالانه حدود 2000 زن به دلیل جهش این ژن‌ها دچار سرطان تخمدان می‌شوند.

پس اگر خانمی از خانواده شما (مادر، مادربزرگ، خواهر، خاله، عمه و غیره) دچار سرطان سینه یا تخمدان شده و نتیجه تست BRCA-1 و BRCA-2 او مثبت گزارش شده، بهتر است شما هم این تست ژنتیک را انجام دهید تا اگر احیاناً آن جهش را به ارث برده‌اید، با توجه و آگاهی بیشتری شرایط خود را پایش کنید.

علاوه بر ژنتیک، سبک و محیط زندگی‌ هم بر احتمال ابتلا به سرطان تأثیر می‌گذارد. این موضوع مشخص شده است که افزایش مصرف فیبر به کاهش قابل ملاحظه بروز سرطان تخمدان منجر می‌شود. به علاوه، سطوح پایین ویتامین D با افزایش خطر ابتلا به سرطان تخمدان مرتبط است. همچنین، خطر ابتلا به سرطان تخمدان با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد؛ سرطان تخمدان بیشتر در زنان ۵۵ تا ۶۴ سال تشخیص داده می‌شود.

سایر عواملی که خطر ابتلا به سرطان تخمدان را افزایش می‌دهند

ممکن است بیشتر در معرض ابتلا به سرطان تخمدان باشید، اگر:

• دچار سرطان سینه یا روده شده باشید.
• برای درمان سرطان قبلی خود، پرتودرمانی انجام داده ‌باشید.
• دچار دیابت یا اندومتریوز هستید.
• قاعدگی شما زودهنگام شروع شده و خیلی دیر، بعد از ۵۵ سالگی، یائسه شده‌اید یا فرزندی نداشته‌اید. این موارد یعنی شما تخمک بیشتری تولید کرده‌اید (مطالعات نشان داده‌اند هرچه یک زن چرخه‌های تخمک‌گذاری بیشتری را کامل کند، ریسک ابتلا به سرطان تخمدان در او بالاتر می‌رود).
• هرگز از روش‌های ضدبارداری هورمونی مثل قرص یا ایمپلنت استفاده نکرده‌ باشید.
• هورمون‌درمانی جایگزین (HRT) انجام می‌دهید.
• اضافه وزن دارید.
• سیگار می‌کشید یا دائم در معرض دود سیگار هستید.

تحقیقات نشان داده‌اند که در برخی از نژادها خطر ابتلا به سرطان تخمدان ارثی بالاتر است؛ به‌ویژه یهودی‌ها، کانادایی‌های فرانسوی، نژاد هلندی‌ و افرادی با تبار ایسلندی.

مراحل سرطان تخمدان

سرطان تخمدان چهار مرحله دارد. به صورت یک قانون، هرچه سرطان در مرحله پایین‌تری باشد، کمتر در بدن پخش شده و هرچه در مرحله بالاتری باشد بیشتر در بدن پخش شده است. با اینکه تجربه سرطان هر شخصی منحصر به‌فرد است، سرطان‌هایی با مراحل مشابه، معمولاً چشم‌انداز مشابهی دارند و اغلب، به روش یکسانی درمان می‌شوند.

اگر سرطان به قسمت دیگری از بدن فرد گسترش پیدا کرده باشد، به آن مرحله «منطقه‌ای (Regional) یا دوردست (Distant)» می‌گویند.

برای مرحله‌بندی (یا درجه‌بندی) این سرطان از سه شاخص استفاده می‌شود:

• محدوده و وسعت تومور (T): آیا سرطان به خارج از تخمدان یا لوله رحمی گسترش پیدا کرده است؟ آیا سرطان به نزدیک اندام‌های لگنی مثل رحم یا مثانه رسیده است؟
• گسترش تا گره‌های لنفاوی نزدیک (N): آیا سرطان تا گره‌های لنفاوی در لگن یا اطراف آئورت (شریان اصلی که از قلب به پشت شکم و لگن می‌رسد) گسترش یافته است؟
• گسترش (متاستاز) به قسمت‌های دورتر بدن (M): آیا سرطان به مایع اطراف ریه‌ها یا به اندام‌های دورتر مثل کبد یا استخوان‌ها رسیده است؟

تشخیص سرطان تخمدان

برای تشخیص سرطان تخمدان از روش‌های زیر استفاده می‌شود:

• بررسی تاریخچه پزشکی و معاینات فیزیکی: پزشک از شما درباره سابقه خانوادگی‌تان می‌پرسد و معاینه لگنی انجام می‌دهد تا ببیند آیا تخمدان بزرگ شده یا نشانه‌ای از وجود مایع در شکم وجود دارد؟
• مشورت با یک پزشک متخصص (متخصص سرطان زنان)
• انجام‌ دادن آزمایش‌ خون: این آزمایش، فاکتور CA-125 را بررسی می‌کند؛ پروتئینی که مقدار آن در زنان مبتلا به سرطان تخمدان بالا است. با این حال، میزان بالای CA-125 همیشه به معنای ابتلا به سرطان تخمدان نیست. سطوح بالای این فاکتور را می‌توان در زنان باردار و افرادی که مشکلات کبدی دارند نیز مشاهده کرد.
• آزمایش‌های تصویربرداری
• سونوگرافی
• سی تی اسکن
• تصویربرداری با اشعه ایکس
• ام آر آی
• پِت اسکن (PET scan)
• لاپاروسکوپی
• کلونوسکوپی
• بیوپسی

در تصویر زیر نتایج اسکن یک خانم 67 ساله که برای مشکل دیگری به بیمارستان مراجعه کرده بوده را مشاهده می‌کنید. این فرد هیچ‌گونه نشانه‌ای از ابتلا به سرطان تخمدان و هیچ‌یک از علائم آن را نداشته، اما طی بررسی‌ها به طور اتفاقی، این سرطان در او تشخیص داده شده است. این مثال بسیار خوبی است که نشان دهد هر بار که برای انجام چک‌آپ مراجعه می‌کنید (هر 6 ماه تا یک سال) لازم است از پزشک خود درخواست کنید بررسی فاکتور CA-125 را نیز انجام دهد.

درمان سرطان تخمدان

اگر تشخیص داده شود خانمی به سرطان تخمدان مبتلا شده است و جراحی پیشگیرانه (خارج کردن اندام درگیر به طور کامل) گزینه انتخابی برای درمان نباشد، گزینه‌های درمانی دیگری نیز وجود دارد. درمان سرطان تخمدان، به طور سنتی، ترکیبی از شیمی‌درمانی و جراحی است. ابتدا طی جراحی بافت آسیب‌دیده مرحله‌بندی می‌شود و پس از آن جراحی کاهش حجم تومور انجام می‌شود. آخرین مرحله، شیمی‌درمانی است.

1) جراحی کاهش حجم تومور (Debulking Surgery)

به بیمارانی که در مرحله پیشرفته سرطان تخمدان هستند توصیه می‌شود عمل کاهش حجم تومور را انجام دهند. این عمل زمانی مطلوب است که حداکثر قطر یا ضخامت بقایای ندول (گره)های تومور کمتر از یک سانتی‌متر باشد. به علاوه، مشخص شده است تومورهای بزرگ یا بقایای تومورها پس از جراحی تشخیصی اولیه، تأثیر منفی بر اثربخشی درمان می‌گذارند. آن‌ها می‌توانند مانع از خون‌رسانی شوند و در نتیجه، باعث آسیب‌دیدگی بافت و افزایش احتمال آسیب سلولی شوند و به رشد کلونی‌ها (سلول‌های مشابه) مقاوم به چند دارو فرصت بدهند.

بهتر است مشخص شود آیا بیمار از عمل کاهش حجم تومور به روش لاپاراسکوپی تشخیصی نفع می‌برد یا خیر، تا فایده درمان را مشخص کنیم. جراحی‌های لاپاراسکوپی کمتر تهاجمی هستند و معمولاً با زمان نقاهت کوتاه‌تر و نیز افزایش کیفیت زندگی مرتبط هستند.

2) درمان نئو ادجووانت و داروهای شیمی‌درمانی

قبل از جراحی، ممکن است لازم باشد تومور را با روشی درمانی به نام نئوادجووانت کوچک کنیم. این کار باعث می‌شود اندازه تومور قبل از جراحی کاهش یابد. ترکیب دارویی کربوپلاتین و پاکلی تاکسل، روش شیمی‌درمانی اولیه برای سرطان تخمدان است.

یک روش نسبتاً جدید برای سرطان تخمدان استفاده از مهارکننده‌‌های پلی‌پلیمراز (PARP) است. پروتئین‌های PARP به بازتولید سلول‌های آسیب‌دیده کمک می‌کنند. سلول‌های سرطانی از این پروتئین‌ها کمک می‌گیرند تا آسیب ناشی از شیمی‌درمانی را جبران کنند. مهارکننده‌های پلی‌پلیمراز فرآیند بازتولید سلول‌های سرطانی را متوقف می‌کنند و مانع از رشد و تشکیل تومور بزرگ‌تر می‌شوند.

3) شیمی‌درمانی داخل صفاقی

برخی از بیماران مبتلا به سرطان اپی‌تلیال و سرطان صفاقی پیشرفته، با بقایای اندک تومور پس از عمل کاهش حجم، می‌توانند درمان داخل صفاقی نیز انجام بدهند. این موضوع مشخص شده است که درمان داخل صفاقی به بقای بیماران کمک می‌کند. در این نوع درمان، یک شکاف کوچک در دیواره شکم ایجاد می‌شود و یک کاتتر از میانِ بافت زیرجلدی مثل یک رشته کشیده شده و در حفره شکمی (صفاقی) جایگذاری می‌شود. داروهای شیمی‌درمانی از طریق این کاتتر وارد حفره شکمی می‌شوند و مستقیماً به بقایای بافت سرطانی می‌رسند.

4) ویتامین D

روش دیگر در درمان سرطان تخمدان ترکیب شکل فعال ویتامین D3 است. سطوح پایین ویتامین D با افزایش خطر سرطان تخمدان مرتبط است. مشخص شده است داروهای شیمی‌درمانی در ترکیب با شکل فعال ویتامین D3، ویژگی‌های ضدتومور را به‌ویژه در سلول‌های سرطانی بخشی از پرده صفاق در حفره شکمی به نام امنتوم (Omentum) که روی سطح ارگان‌ها را می‌پوشاند، ارتقا می‌دهد.

شکل و ساختار این بافت، اهمیت بسیاری در گسترش سرطان دارد، پس پیشگیری از درگیری امنتوم، به کنترل کلی سرطان بسیار کمک خواهد کرد.

میزان بقا و مرگ‌ومیر ناشی از سرطان تخمدان

سرطان تخمدان هشتمین سرطان رایج در زنان است. بیش از ۳۱۳ هزار مورد جدید از ابتلا به سرطان تخمدان در سال ۲۰۲۰ رخ داده است. هر سال، حدوداً ۲۲۵ هزار مورد جدید از ابتلا به سرطان تخمدان تشخیص داده می‌شود که تقریباً ۱۴۰ هزار مورد آن منجر به فوت می‌شود. خطر بروز عوارض ناشی از این سرطان ۱ به ۷۱ و خطر مرگ ۱ به ۹۵ است.

باز هم تاکید می‌کنیم این سرطان علائم اولیه قابل توجهی ندارد. اما هرچه سریع‌تر تشخیص داده شود، شانس درمان و بقای فرد بیشتر می‌شود. پس حتماً پس از 50 سالگی که چک‌آپ‌های منظم (ماموگرافی، سونوگرافی سینه و شکم و تست پاپ اسمیر) انجام می‌دهید، هر بار از پزشک خود بخواهید بررسی فاکتور CA-125 از طریق آزمایش خون را نیز تجویز کند.

عود دوباره و سرطان ثانویه

بهبود‌یافتگان از سرطان می‌توانند تحت‌تأثیر دیگر مشکلات مربوط به سلامتی قرار گیرند. اما بزرگ‌ترین نگرانی در این میان، ابتلای مجدد به سرطان است. اگر فرد پس از درمان دوباره به همان سرطان مبتلا شود به آن «عود مجدد» می‌گویند. اما بعضی بهبود‌یافتگان مبتلا به نوع جدیدی از سرطان می‌شوند؛ به این پدیده «سرطان ثانویه» می‌گویند.

بعضی از انواع سرطان و روش‌های درمان می‌توانند با افزایش ریسک ابتلا به سرطان ثانویه در ارتباط باشند. بهبود‌یافتگان از سرطان تخمدان نیز از این قاعده مستثنی نیستند. این افراد بیشتر مستعد ابتلا به سرطان‌های ذیل هستند:

• سرطان کولون
• سرطان رکتوم
• سرطان روده کوچک
• سرطان سینه
• سرطان مثانه
• سرطان مجرای صفراوی
• سرطان ملانومای چشم
• لوکمیای حاد

همچنین، زنانی که در پروسه درمان خود تحت پرتو‌درمانی قرار گرفته‌اند در معرض ابتلا به سرطان بافت نرم و احتمالاً سرطان پانکراس قرار دارند.

سخن پایانی

مرحله تشخیص سرطان تخمدان و گزینه‌های درمانی، تأثیر زیادی بر طول مدت زندگی فرد دارد. در نتیجه، آشنایی با علائم اولیه و نشانه‌های رایج و غیررایج این سرطان کمک زیادی می‌کند تا تشخیص آن زودتر انجام شود. با اینکه ژنتیک نقش مهمی در ابتلا به این سرطان دارد، سبک زندگی سالم و دریافت مقدار کافی ویتامین D3، می‌تواند در پیشگیری از ابتلا مفید باشد. در نتیجه، چه در خانواده خود سابقه سرطان تخمدان داشته باشید و چه نه، به سبک زندگی سالم اهمیت بدهید و حتماً و حتماً چک‌آپ منظم پس از 50 سالگی را جدی بگیرید.

از تجربه خودتان بگویید

آیا تا به امروز درباره علائم و نشانه‌های سرطان تخمدان اطلاعات کافی داشتید؟ آیا تا به حال این نشانه‌ها را در اطرافیان‌تان مشاهده کرده‌اید؟ اگر پاسخ‌تان مثبت است، به افرادی که این نشانه‌ها را داشته‌اند چه توصیه‌هایی کرده‌اید؟ اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید با ما به اشتراک بگذارید.