شناخت مهم‌ترین علائم اسکیزوفرنی با جزئیات کامل

اسکیزوفرنی یک اختلال روانی جدی است که باعث می‌شود فرد بیمار تفسیری غیرعادی از واقعیت جهان پیرامون خود داشته باشد. در نتیجه این اختلال شاهد ترکیبی از علائم ناتوان‌کننده مانند توهم، هذیان و آشفتگی شدید در تفکر و رفتار خواهیم بود که عملکرد عادی روزانه را مختل می‌کند. علائم اسکیزوفرنی در مردان معمولاً از 20 تا 25 سالگی و در خانم‌ها در سال‌های منتهی به 30 سالگی ظاهر می‌شود. برخی از علائم ممکن است همیشه وجود داشته باشد اما برخی دیگر متناسب با دوره‌های مختلف بیماری نمایان می‌شود. تشخیص اسکیزوفرنی در کودکان غیر معمول بوده و در افراد بالای 45 سال نیز به ندرت گزارش شده است.

افراد مبتلا به این اختلال به درمان مادام‌العمر نیاز دارند، اما شروع زودهنگام درمان اسکیزوفرنی ممکن است به کنترل علائم قبل از بروز عوارض جدی بیماری کمک کرده و سبب بهبود چشم‌انداز آن در طولانی‌مدت شود.

علائم هشداردهنده

اختلال اسکیزوفرنی در برخی افراد به صورت ناگهانی و بدون بروز هیچ‌گونه علامت هشداردهنده‌ای ظاهر می‌شود اما برای اکثر افراد، علائم اسکیزوفرنی به آرامی، به صورت خفیف با کاهش تدریجی کیفیت عملکرد، تشخیص داده می‌شود. دوستان، نزدیکان و اعضای خانواده فرد با اینکه دقیقاً نمی‌دانند مشکل از کجاست اما معمولاً از همان روزهای آغازین متوجه می‌شوند که اوضاع مانند سابق نیست. فرد مبتلا در مراحل اولیه اسکیزوفرنی ممکن است از دید دیگران غیرعادی، بی‌انگیزه، بی‌احساس و گوشه‌گیر به نظر برسد. در این مرحله به تدریج از اجتماع کناره‌گیری می‌کند و نسبت به ظاهرش بی‌تفاوت می‌شود. حرف‌های عجیب و غریب می‌زند و نسبت به اتفاقات زندگی بی‌تفاوتی نشان می‌دهد. همچنین ممکن است سرگرمی‌ها و فعالیت‌هایی را که پیش‌تر دنبال می‌کرده، به‌کلی رها کند و عملکردش در مدرسه یا محل کار افت محسوسی پیدا کند.

شایع‌ترین علائم هشداردهنده اسکیزوفرنی عبارتند از:

• افسردگی، کناره‌گیری اجتماعی و افکار خودکشی
• خصومت، بدگمانی و واکنش افراطی نسبت به انتقاد
• بی‌توجهی به ظاهر و بهداشت فردی
• نگاه خیره و بی‌روح
• ناتوانی در شادی، خنده یا گریه
• پرخوابی یا بی‌خوابی، فراموش‌کاری و ناتوانی در تمرکز
• بیان جملات عجیب و غیر منطقی و استفاده نامتعارف از کلمات
• استفاده از الکل، نیکوتین و انواع داروها و مواد مخدر جهت خود‌درمانی

اگرچه این علائم ممکن است در اثر اختلالات دیگری غیر از اسکیزوفرنی نیز بروز پیدا کند، اما ظهور هریک از این علائم می‌‌تواند هشداردهنده باشد. به خاطر داشته باشید که هرگاه رفتار غیرعادی برای زندگی خودتان یا عزیزانتان چالش‌برانگیز شد، حتماً به دنبال مشاوره پزشکی باشید. اگر عامل این رفتار غیرعادی، برخی اختلالات روانی مانند اسکیزوفرنی بود، شروع زودهنگام درمان می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.

علائم اسکیزوفرنی

موارد زیر از مهم‌ترین علائم اسکیزوفرنی محسوب می‌شوند:

• هذیان‌ها
• توهم‌ها
• گفتار آشفته
• رفتار آشفته
• علائم منفی

افراد مبتلا به این بیماری ممکن است تمامی علائم اسکیزوفرنی را نداشته باشند، زیرا این علائم از فردی به فرد دیگر متفاوت بوده و در دوره‌های زمانی مختلف نیز تغییر می‌کنند.

1) هذیان‌‌ها (Delusions)

هذیان یک باور ثابت نادرست است که فرد با وجود شواهد و دلایل واضح مبنی بر اشتباه بودن آن، ترجیح می‌دهد آن را بپذیرد. هذیان تقریباً از شایع‌ترین علائم اسکیزوفرنی محسوب می‌شود که در بیش از 90 درصد افراد مبتلا به این بیماری وجود دارد و غالباً حاوی باورها و تخیلات عجیب و غیرمنطقی است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• هذیان گزند و آسیب: فرد باور دارد که دیگران (در اغلب اوقات افراد مبهم و ناشناس) در صدد آسیب زدن به او هستند. این هذیان‌های آزاردهنده معمولاً شامل داستان‌ها و توطئه‌های عجیب و غریب است. (مثلاً مریخی‌ها سعی دارند با ذرات رادیواکتیو از طریق آب مرا مسموم کنند).
• هذیان‌های ارجاعی: در این شکل از هذیان فرد بر این باور است که رویدادهای بی‌معنای پیرامون او دارای معنایی خاص بوده و کاملاً برای شخص او طراحی شده است. به عنوان مثال فرد مبتلا ممکن است فکر کند که بیلبورد نصب‌شده در خیابان و یا فردی که در تلویزیون تماشا می‌کند، حامل پیام خاصی برای اوست.
• هذیان خودبزرگ‌بینی: در این نوع از هذیان فرد بر این باور است که شخصیت برجسته و مشهوری مانند عیسی مسیح یا ناپلئون بناپارت است. افراد دارای هذیان خودبزرگ‌بینی ممکن است گمان کنند که دارای قدرت‌های غیرعادی مانند پرواز کردن هستند.
• هذیان‌های کنترل: فرد مبتلا باور دارد که افکار و اعمالش توسط نیروهای بیگانه و عوامل خارجی رصد و کنترل می‌شود. رایج‌ترین هذیان‌های کنترل عبارتند از: پخش فکر (افکار خصوصی من به دیگران منتقل می‌شود)، درج افکار (کسی همواره افکار مختلف را در سرم می‌کارد) و ربایش فکر (سازمان سیا افکارم را می‌دزدد).

2) توهم داشتن (Hallucinations)

توهم‌ها عبارتند از صداها و سایر دریافت‌های حسی که واقعی نبوده و فقط در ذهن فرد رخ می‌دهند. اگرچه توهم‌ها ممکن است هرکدام از حواس پنج‌گانه را درگیر کنند، با این ‌حال توهمات شنیداری (مانند شنیدن صدای افراد یا صداهای دیگر) در اختلال اسکیزوفرنی بسیار رایج‌اند. این نوع از تظاهرات بالینی زمانی رخ می‌‌دهند که فرد بیمار گفتگوی درونی خود را به اشتباه یک منبع بیرونی تلقی می‌کند.

توهم اسکیزوفرنی معمولاً برای فردی که آن را تجربه می‌کند، معنادار است. در بسیاری از اوقات صداها متعلق به کسی است که او را می‌شناسد و محتوا و لحن این صداها نیز غالباً انتقادی، مبتذل یا توهین‌آمیز است. ناگفته نماند که توهم دیداری نیز نسبتاً رایج است. متأسفانه تمامی توهم‌ها در زمان‌هایی که فرد تنهاست، قوت و شدت بیشتری پیدا می‌کنند.

3) آشفتگی گفتار

در بیماری اسکیزوفرنی فرد ممکن است نتواند تمرکز داشته باشد و رشته افکار خود را حفظ کند؛ این عارضه روی نحوه صحبت کردن فرد تأثیر منفی می‌گذارد. فرد مبتلا، به سؤالاتی که مطرح می‌شود پاسخ‌های بی‌ربط می‌‌دهد و یا اینکه جملات خود را با یک موضوع آغاز می‌کند اما آن را با موضوعی کاملاً متفاوت به پایان می‌رساند. این افراد متناقض و ناهماهنگ صحبت می‌کنند و از سخنانی غیرمنطقی در گفته‌هایشان استفاده می‌کنند.

شایع‌ترین علائم گفتار آشفته عبارتند از:

• سستی تداعی افکار: تغییر سریع از یک موضوع به موضوعی دیگر بدون هیچ‌گونه ارتباط منطقی
• نئولوژیسم: ساختن کلمات و عباراتی که فقط برای خود فرد معنادار است
• درجاماندگی: تکرار کلمات و جملات
• تداعی صوتی (Clang): استفاده از کلمات مشابه و هم‌قافیه بدون توجه به معنای آن‌ها مانند این جمله: «رفته بود خونه، لونه به شونه، هشت تا پونه، دونه یا گونه»

4) رفتار آشفته

اسکیزوفرنی قابلیت انجام کارهای هدفمند را به چالش می‌کشد و توانایی فرد در مراقبت از خود و برقراری ارتباط با دیگران را مختل می‌‌کند. برخی از نمونه‌های رفتار آشفته عبارتند از:

• افت عملکرد کلی روزانه
• پاسخ‌های عاطفی غیر قابل پیش‌بینی و نادرست
• رفتارهای عجیب و بی‌هدف
• ناتوانی در مهار و کنترل تکانه

5) علائم منفی (رفتارهای غیر طبیعی)

اصطلاح علائم منفی در اسکیزوفرنی به این معناست که رفتارهای طبیعی که در حالت عادی در افراد سالم دیده می‌شود، در فرد مبتلا وجود ندارد. علائم منفی اسکیزوفرنی معمولاً می‌تواند چندین سال قبل از اینکه فرد مراحل اولیه اسکیزوفرنی حاد را تجربه کند، پدیدار شود. علائم منفی اولیه به طور معمول با عنوان «دوره پرودرومال» در روند بیماری اسکیزوفرنی شناخته میشود. طی این دوره، علائم به تدریج ظاهر شده، به آرامی شدت گرفته و بدتر می‌شود. این نشانه‌ها عبارتند از:

• عدم بروز احساسات: داشتن چهره بی‌روح، صدای یکنواخت، نداشتن تماس چشمی و محدود بودن حالت‌های صورت
• از بین رفتن شوق و علاقه: وجود مشکلات انگیزشی و بی‌توجهی به خودمراقبتی
• بی‌علاقگی به مسائل دنیای پیرامون: غافل شدن از دنیای پیرامون و گوشه‌گیری اجتماعی
• مشکلات و ناهنجاری‌های گفتاری: ناتوانی در اتمام یک مکالمه، صحبت کردن یکنواخت، ارائه پاسخ‌های کوتاه و بی‌ربط به پرسش‌ها

علائم اسکیزوفرنی در نوجوانان

علائم اسکیزوفرنی در نوجوانان نیز مشابه سایر افراد است اما تشخیص آن گاهی دشوارتر خواهد بود زیرا برخی از علائم اولیه اسکیزوفرنی در فرایند رشد طبیعی دوران نوجوانی رایج است؛ مانند:

• کناره‌گیری از خانواده و دوستان
• افت عملکرد در مدرسه
• مشکلات خواب
• تحریک‌پذیری و افسردگی
• بی‌انگیزگی
• مصرف تفریحی مواد مخدر مانند ماری‌جوانا، مت آمفتامین‌ها و ال اس دی (LSD) که می‌تواند منجر به بروز علائم مشابه اسکیزوفرنی شود.

نکته: در نوجوانان احتمال بروز هذیان‌ها کمتر و احتمال بروز توهم‌های دیداری بیشتر است.

خودیاری و راهکارهای آن

اگرچه اثربخشی دارو و درمان نیازمند زمان است، اما همچنان راهکارهایی وجود دارد که فرد مبتلا بتواند به کمک آن‌ها علائم اسکیزوفرنی را تحت کنترل درآورد؛ احساس بهتری داشته باشد و عزت نفس خود را ارتقاء دهد. هرچه فرد بیشتر بتواند به خود کمک کند، احساس ناامیدی و درماندگی کمتری خواهد داشت و احتمال اینکه پزشک معالج بتواند میزان دارو را کم کند، بیشتر خواهد بود.

1) حمایت اجتماعی، روشی مؤثر در کنترل علائم اسکیزوفرنی

حضور اعضای خانواده و دوستان برای کمک به فرد مبتلا، دریافت درمان مناسب و تحت کنترل درآوردن علائم اسکیزوفرنی بسیار حیاتی است. همچنین برقراری ارتباط رودررو با دیگران به صورت منظم یکی از راه‌های مؤثر برای آرام‌سازی سیستم عصبی و کاهش استرس است. از طریق ادامه تحصیل و شغلتان روابط خود را با دیگران حفظ کنید. اگر این امر ممکن نبود، سعی کنید از طریق انجام کارهای داوطلبانه، پیوستن به گروه‌های حمایت از مبتلایان به اسکیزوفرنی یا عضویت در باشگاه‌ها و شرکت در کلاس‌های مختلف وقتتان را با کسانی بگذرانید که علایقی مشابه با شما دارند. انجام این فعالیت‌ها علاوه بر این که روابط اجتماعی شما را حفظ می‌کند، می‌تواند به شما کمک کند که احساس خوبی نسبت به خودتان داشته باشید.

2) مدیریت استرس با انجام تمریناتی نظیر یوگا

مطابق بررسی‌های صورت‌گرفته سطوح بالای استرس از طریق افزایش تولید هورمون کورتیزول بدن باعث تحریک دوره‌های عود اسکیزوفرنی می‌شود. علاوه بر شکل‌دهی و حفظ روابط اجتماعی راهکارهای دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند در کاهش سطح استرس به فرد بیمار کمک کند. انجام منظم تمرینات آرام‌سازی (ریلکسیشن) مانند یوگا، تنفس عمیق یا مدیتیشن مؤثر خواهند بود.

3) ورزش کردن، راهی برای کاهش علائم اسکیزوفرنی

ورزش در کنار تمام فواید عاطفی و فیزیکی که دارد، می‌تواند به کاهش علائم اسکیزوفرنی و بهبود تمرکز و انرژی فرد کمک کند و باعث ایجاد احساس آرامش در او شود. روزانه 30 دقیقه ورزش برنامه مناسبی است. می‌توان این 30 دقیقه را به سه بازه 10 دقیقه‌ای تقسیم کرد. برای این کار بهتر است ورزش‌های ریتمیک مانند راه رفتن، دویدن، شنا کردن یا رقص و حرکات موزونی انتخاب شوند که هم‌زمان دست‌ها و پاها را درگیر می‌کنند.

4) رفع مشکلات خواب و داشتن خواب کافی

هنگامی که فرد مبتلا به اسکیزوفرنی، دارو مصرف می‌کند، به خواب بیشتر از حد استاندارد (8 ساعت در روز) نیاز دارد. بسیاری از مبتلایان به اسکیزوفرنی درگیر مشکل خواب هستند. با این حال انجام تمرینات ورزشی به صورت منظم و پرهیز از مصرف کافئین در ساعات منتهی به زمان استراحت می‌تواند کمک‌کننده باشد.

5) پرهیز از مصرف الکل، مواد مخدر و نیکوتین

سوءمصرف مواد مخدر روند درمان اسکیزوفرنی را به چالش کشیده و باعث تشدید علائم اسکیزوفرنی می‌شود. حتی سیگار نیز می‌تواند در اثربخشی برخی از داروهای اسکیزوفرنی اختلال ایجاد کند. بنابراین لازم است اگر فرد مبتلا، مشکل سوءمصرف مواد دارد، حتماً به دنبال کمک تخصصی باشد.

6) مصرف وعده‌های غذایی به صورت منظم و پیشگیری از افت قند خون

مصرف اسیدهای چرب امگا 3 موجود در ماهی‌های چرب، روغن ماهی، گردو و تخم کتان می‌تواند در بهبود تمرکز، رفع خستگی و تنظیم خلق‌وخو مؤثر باشد. رژیم غذایی مدیترانه‌ای نیز می‌تواند کمک‌کننده باشد.

سخن پایانی

بیشتر افراد مبتلا به اسکیزوفرنی در صورت دریافت درمان و حمایت بهتر می‌شوند. ورزش، مصرف مواد غذایی سالم، کنترل استرس و حفظ ارتباط با عزیزان از موارد مهمی است که در مسیر بهبود اسکیزوفرنی باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای داشت. قوی ماندن چه به لحاظ جسمانی و چه به لحاظ ذهنی به فرد کمک می‌کند که احساس مسئولیت بیشتری نسبت به بیماری و زندگی خود داشته باشد.

نظر شما درباره علائم اسکیزوفرنی

آیا شما هم تجربه‌ای از مواجهه با افراد مبتلا به اسکیزوفرنی داشته‌اید؟ از میان راهکارهای ارائه‌شده کدام توصیه را دارای تأثیر بیشتری برای کنترل علائم اسکیزوفرنی می‌دانید؟ منتظر نوشته‌ها و تجربه‌های ارزشمندتان هستیم.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید