خستگی چشم یا آستنوپیا، احساس آشنایی است. همه افرادی که برای ساعات متمادی و بیوقفه مشغول کار با کامپیوتر هستند، یا از تلفن همراه خود استفاده می‌کنند، بدون شک تجربه خستگی چشم را داشته‌اند. البته مواردی نظیر مطالعه و رانندگی طولانی‌مدت و خواب ناکافی نیز می‌تواند منجر به بروز آستنوپیا (Asthenopia) شوند.
خستگی چشم بیش از آنکه یک عارضه پزشکی باشد، احساسی آزاردهنده است. خوشبختانه با پیروی از چند نکته ساده سبک زندگی می‌توانید برای همیشه با آن خداحافظی کنید. اگر به خستگی چشم مبتلا شده‌اید و به دنبال راه‌های درمانی آن هستید یا قصد دارید از ابتلا یا عدم ابتلایتان به این عارضه، اطمینان حاصل کنید، در ادامه با ما همراه باشید.
خستگی چشم چیست؟
آستنوپیا حالتی است که باعث بروز خستگی، آزردگی و درد مبهم در چشم‌ها می‌شود. این احساس در اثر مطالعه طولانی‌مدت یا خیره شدن بیش از حد به صفحه رایانه یا تلفن همراه به وجود می‌آید. خستگی چشم به علت استفاده ممتد از ماهیچه‌هایی است که وظیفه کنترل حرکات چشم و مردمک را دارند.
اگر دچار خشکی چشم هستید، یا در بینایی‌تان مشکل دارید و برای رفع آن از لنز یا عینک استفاده نمی‌کنید، مستعد ابتلا به آستنوپیا هستید.
علائم خستگی چشم
علائم آستنوپیا، ارتباط مستقیمی با علت ابتلای فرد به آن و مشکلات زمینه‌ای چشم دارد. به همین خاطر، علائم این بیماری در تمامی افراد مبتلا یکسان نیست و می‌تواند در هر فرد، متفاوت از دیگری باشد.
اما به طور کلی، شایع‌ترین علائم آن شامل موارد زیر می‌شود:
- درد در اطراف چشم
- سردردهایی که در اثر فعالیت زیاد چشم تشدید می‌شوند
- خشکی یا آبریزش چشم
- تاری دید
- سوزش، آزردگی یا درد چشم‌ها
- حساسیت به نور
- مشکل در باز نگه داشتن چشم‌ها
- سرگیجه
طبق نتایج به‌دست‌آمده از مطالعات آکادمی چشم پزشکی آمریکا، برخی افراد علائم واکنشی خستگی چشم را نیز تجربه می‌کنند.
این واکنش‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- میگرن
- حالت تهوع
- انقباض عضلات صورت
علت خستگی چشم
استفاده طولانی‌مدت از کامپیوتر و دستگاه‌های دیجیتال از دلایل اصلی و شایع ابتلا به آستنوپیا است که به آن «سندرم بینایی کامپیوتر» یا «خستگی چشم دیجیتال» می‌گویند.
علاوه بر خیره شدن ممتد و طولانی‌مدت به صفحات نمایش دیجیتال، عوامل دیگری نیز می‌تواند باعث ابتلا به خستگی چشم شود:
- مطالعه برای مدت زمان طولانی
- خیره شدن برای دیدن در محیط تیره و تاریک
- رانندگی در مسافت‌های طولانی
- قرار گرفتن چشم در معرض نور شدید یا تابش خیره‌کننده
- فعالیت‌هایی که نیازمند تمرکز زیاد چشم هستند
- استرس یا خستگی
- قرار گرفتن در معرض جریان هوای خشک، مانند پنکه، دستگاه تهویه هوا یا تجهیزات گرم‌کننده محیط
- مشکلات زمینه‌ای چشم، مانند خشکی چشم یا عیوب انکساری اصلاح‌نشده چشم
عوامل خطر ابتلا به خستگی چشم
هر کسی ممکن است در بعضی اوقات، دچار خستگی چشم شود. اما مشکلات بینایی (مانند دوربینی، نزدیک‌بینی و پیرچشمی) خطر ابتلا به آن را افزایش می‌دهد. برخی از مشکلات چشمی می‌توانند اثرات خستگی چشم را بیش از حد معمول تشدید کنند.
مشکلات بینایی، روی قدرت تمرکز چشم اثر می‌گذارند. به‌طور مثال، هنگام خواندن یک نوشته کامپیوتری یا چاپ‌شده ریز، عضلات چشم شما به معنای واقعی کلمه، منقبض و فشرده می‌شوند. اگر یک چشم شما نسبت به دیگری قدرت بینایی کمتری داشته باشد، تلاشی که برای ایجاد تمرکز در هر دو چشم می‌کنید، ممکن است باعث ایجاد خستگی چشم شود.
تشخیص خستگی چشم
اگر علائم پس از تمرکز روی صفحه نمایش و نگاه کردن به فونت‌ها یا دیگر اشیاء کوچک بروز می‌کنند و پس از چند دقیقه استراحت تسکین می‌یابند، احتمالاً دچار خستگی چشم هستید. اگر این حالت زیاد تکرار می‌شود، ممکن است نشان‌دهنده سایر مشکلات بینایی باشد. غالباً این اختلالات با درمان‌های اصلاحی برطرف می‌شوند.
درصورتی‌که علائم دیگری مانند تهوع یا چشم‌درد شدید دارید، لازم است که معاینات تشخیصی توسط پزشک متخصص انجام شود. معاینه چشم شامل تست بینایی است و پزشک با استفاده از ابزارهای غیرتهاجمی، مانند افتالموسکوپ (چشم‌بین)، به بررسی دقیق و همه‌جانبه ساختار چشم می‌پردازد.
تشخیص افتراقی خستگی چشم
برخی اختلالات و بیماری‌ها، علائم مشابهی با آستنوپیا دارند. این موضوع ممکن است شما را در تشخیص درست بیماری‌تان دچار اشتباه کند. از جمله این بیماری‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- میگرن: اگر دچار درد چشم، خستگی، سردرد، حساسیت به نور (فتوفوبیا) و تحریک‌پذیری هستید، ممکن است مبتلا به میگرن باشید. با وجود اینکه خستگی چشم می‌تواند باعث آغاز سردردهای میگرنی شود، اما نشانه‌های میگرن برای مدت بیشتری نسبت به آستنوپیا باقی می‌مانند و با استراحت چشم بهتر نمی‌شوند.
- سردردهای تنشی: این نوع سردرد با احساس فشار روی پیشانی و نواحی اطراف پشت سر همراه است و می‌تواند درد پشت چشم و پلک را در پی داشته باشد. سردردهای تنشی ممکن است با خستگی چشم همراه باشند. این نوع سردردها غالباً با داروهای مسکن بدون‌نسخه مانند ایبوپروفن و استامینوفن بهبود می‌یابند. درحالی‌که استفاده از این داروها برای علائم آستنوپیا مؤثر واقع نمی‌شوند.
- خستگی: فرسودگی، خواب‌آلودگی و خستگی مفرط باعث می‌شود میل شدیدی به بستن چشم‌هایتان داشته باشید. خستگی چشم ناشی از این موضوع، با استراحت و خوابیدن از بین می‌رود. درحالی‌که خستگی چشم ناشی از آستنوپیا، تنها با استراحت چشم و نه لزوماً خوابیدن، تسکین می‌یابد.
- ورم ملتحمه ویروسی: این وضعیت، نوعی بیماری بسیار مسری است که به آن «چشم صورتی» نیز گفته می‌شود. در ورم ملتحمه ویروسی، رنگ صُلبیه (قسمت سفید چشم) به صورتی تغییر پیدا می‌کند. در اثر این بیماری، اطراف چشم و پلک پوسته‌پوسته می‌شود و فرد مبتلا، در چشمان خود احساس خارش و گاهی درد دارد.
درمان خانگی خستگی چشم
در بسیاری از مواقع، ایجاد تغییرات کوچکی در محیط و سبک زندگی، آستنوپیا را خودبه‌خود از بین برده و درمان می‌کند. در ادامه به چندین راهکار برای درمان خانگی این مشکل اشاره شده است:
1) روشنایی اتاق و محیط اطراف را تنظیم کنید
وجود نور مناسب و کافی هنگام انجام کارهای خاصی که به تمرکز چشم‌ها احتیاج دارند، مانند مطالعه یا خیاطی، به میزان قابل توجهی به کاهش فشار و خستگی چشم‌ها کمک می‌کند. هنگام انجام این کارها، همواره منبع نور موجود را در یک سمت خود قرار دهید. موقعیت خود را به گونه‌ای تنظیم کنید که به مکان و نقطه تمرکز نگاهتان، نور کافی و مناسب بتابد.
اگر مشغول کار یا مطالعه هستید، قرار دادن یک چراغ مطالعه روی میز، بهترین شرایط را برای چشم‌ها فراهم می‌کند. همچنین اگر قصد تماشای تلویزیون دارید، روشنایی ملایم یا کم توصیه می‌شود. هیچ‌گاه در تاریکی کامل تلویزیون تماشا نکنید. نور صفحه نمایش به طور مستقیم به چشم‌ها می‌تابد و با پرده سینما متفاوت است.
در نهایت نکته مهم این است که نور کافی و مناسبی داشته باشید، بدون اینکه نور مستقیماً به چشمانتان بتابد.
2) مدت زمان چشم دوختن به صفحه نمایش را کنترل کنید
محدود کردن مدت زمان چشم دوختن به صفحات نمایش دیجیتال می‌تواند در بهبود علائم آزاردهنده خستگی چشم مؤثر باشد. اما اگر مجبور به استفاده طولانی‌مدت از صفحات نمایش هستید، رعایت نکات زیر را مد نظر داشته باشید:
- از قانون 20-20-20 برای استراحت دادن به چشمانتان استفاده کنید. هر ۲۰ دقیقه یک بار، به مدت ۲۰ ثانیه به شیء یا مکانی که حداقل در فاصله 6 متری (20 فوت) شما قرار دارد، نگاه کنید.
- از صفحه کامپیوتر حداقل به اندازه طول یک دست (از نوک انگشتان تا بازو، تقریباً 60 سانتی‌متر)، فاصله بگیرید.
- صفحه نمایش را طوری قرار دهید که زاویه نگاهتان کمی به سمت پایین باشد.
- هنگام استفاده از صفحه نمایش شیشه‌ای، برای کاهش میزان تابش نور از فیلتر مات‌کننده استفاده کنید.
- تنظیمات صفحه نمایش، از جمله میزان روشنایی و تضاد بین رنگ‌ها (کنتراست) و همچنین اندازه فونت را به درستی و متناسب با بینایی‌تان تغییر دهید.
3) به خودتان استراحت بدهید
زمانی به آستنوپیا مبتلا می‌شوید که بدون استراحت دادن به چشمانتان، به‌صورت بیوقفه و برای مدت زمان طولانی، روی چیزی متمرکز و به آن خیره شوید. در هنگام مطالعه، استفاده از کامپیوتر و تلفن همراه و یا رانندگی، استراحت دادن دوره‌ای به چشم‌ها بسیار حائز اهمیت است. به‌صورت دوره‌ای نگاهتان را از صفحه نمایش یا جایی که به آن متمرکز شده‌اید، بردارید. همچنین هنگام رانندگی طولانی، برای استراحت دادن به چشمانتان، هر از گاهی کنار جاده متوقف شوید و استراحت کنید.
4) کیفیت هوای محیط را بهبود ببخشید
تغییر مطلوب کیفیت هوای محیط اطراف با استفاده از دستگاه رطوبت‌ساز و بُخور می‌تواند به جلوگیری از خشکی چشم کمک کند. بهتر است هوا به طور مستقیم به صورت شما دمیده نشود. به این منظور، صندلی خود را دور از دریچه‌های تهویه هوا و سیستم گرمایشی یا پنکه‌ها قرار دهید. هنگام رانندگی نیز جهت دریچه‌های تهویه خودرو را دور از صورتتان تنظیم کنید. جریان مستقیم باد، علاوه بر خشکی چشم، باعث خشکی و پیری پوست و خشکی و شکنندگی موها نیز خواهد شد.
5) از قطره اشک مصنوعی استفاده کنید
قطره اشک مصنوعی به روان شدن مایع چشم و لغزندگی بافت آن کمک می‌کند. این کار برای جلوگیری یا رفع خشکی چشم، بسیار مفید است. حتی اگر چشم‌های شما مشکل خاصی ندارد، بهتر است پیش از کار با کامپیوتر یا سایر فعالیت‌هایی که نیاز به تمرکز چشمی دارند، از این قطره استفاده کنید. قطره اشک مصنوعی علاوه بر خاصیت درمانی، می‌تواند برای پیشگیری از آستنوپیا نیز مورد استفاده قرار بگیرد.
نکته: از قطره‌‌هایی استفاده کنید که حاوی مواد نگهدارنده نیستند؛ زیرا این نوع قطره‌ها، چشم را تحریک نمی‌کنند. به هر میزان و مدت زمانی که نیاز است، می‌توانید از قطرههای فاقد مواد نگهدارنده استفاده کنید. البته بسیار مهم است که به تاریخ مصرف این قطره‌ها توجه کنید. بسیاری از این محصولات، نهایتآً تا یک ماه پس از باز شدن، قابل استفاده هستند و چون ماده نگهدارنده ندارند، باید پس از این مدت، دور ریخته شوند.
درمان‌های پزشکی خستگی چشم
در مواردی که علائم خستگی چشم شدید و یا با یک بیماری زمینه‌ای در ارتباط باشد، غالباً درمان‌های پزشکی تنها گزینه برای رفع آن است. درصورتی‌که پس از انجام درمان‌های خانگی خستگی چشم‌هایتان بهبود پیدا نکرد و یا با مشکلی در زمنیه بینایی‌تان مواجه شدید، حتماٌ به پزشک متخصص چشم یا بینایی‌سنج مراجعه کنید.
نوع درمان پزشکی آستنوپیا و علائم آن، بستگی به علت ایجاد این عارضه دارد. با این حال، رایج‌ترین درمان‌های پزشکی این عارضه شامل موارد زیر می‌شود:
- استفاده از عینک
- استفاده از لنزهای تماسی
- جراحی رفع عیوب انکساری چشم
- قطرههای چشمی که نیاز به نسخه پزشک دارند
روتین مراقبت از چشم
- اگر از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، به چشمان خود با زدن عینک استراحت دهید.
- زمانی که چشم‌هایتان خسته و خشک است، یک حوله آغشته به آب گرم را روی آن‌ها قرار دهید.
- در صورت احساس خشکی از اشک مصنوعی برای طراوت بخشیدن به چشمان خود استفاده کنید.
- به طور منظم معاینه چشم انجام دهید. ممکن است نیاز باشد هنگام کار با رایانه یک عینک متفاوت به چشم بزنید.
- زمانی که در خانه هستید، برای کمک به جلوگیری از خشکی چشم از یک پاک‌کننده هوا برای فیلتر کردن گردوغبار و یک مرطوب‌کننده برای افزودن رطوبت به هوا استفاده کنید.
پیشگیری از خستگی چشم
بهترین راه جلوگیری از بروز آستنوپیا، محدود کردن فعالیت‌هایی است که باعث خستگی چشم می‌شوند. استراحت منظم و همچنین کاهش مدت زمان استفاده از کامپیوتر و سایر کارهایی که نیاز به تمرکز زیاد چشم دارند، مهم‌ترین اقداماتی است که می‌توانید با انجام آن‌ها از بروز خستگی چشمانتان جلوگیری کنید.
یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از این بیماری، انجام معاینات منظم به منظور تشخیص و درمان هرگونه تغییر احتمالی در بینایی و یا سایر مشکلات چشمی است. معمولاً معاینه اولیه چشم در سن 40 سالگی توصیه می‌شود. چراکه در این دوره سنی، احتمال بروز علائم اولیه بیماری‌ها و یا تغییرات بینایی بیشتر است. در صورت هرگونه تغییر در بینایی و یا داشتن بیماری چشمی، قبل از شدید شدن مشکل به پزشک مراجعه کنید.
نکته: افراد مبتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت یا فشار خون بالا با خطر بیشتری برای ابتلا به بیماری‌های چشمی مواجه هستند. درنتیجه، این افراد باید پیش از 40 سالگی و بروز تغییرات در بینایی به چشم پزشک یا بینایی‌سنج (اپتومتریست) مراجعه کنند.
سخن پایانی
هر چند ممکن است آستنوپیا آزاردهنده باشد، اما خوشبختانه مشکل بزرگی به شمار نیامده و باعث ایجاد اختلالات جدی و دائمی در بینایی نمی‌شود. با محدود کردن استفاده از صفحات نمایش دیجیتال و استراحت دادن منظم به چشم‌ها و همچنین ایجاد تغییرات کوچک در شرایط محیطی و عادت‌های روزانه، می‌توان از بروز خستگی و احساس فشار روی چشم جلوگیری کرد یا آن را بهبود بخشید.
تجربه شما
شما از چه روش‌هایی برای تسکین و بهبود خستگی چشم استفاده می‌کنید؟ تجربیات و نظرات‌تان را دراین‌باره، با ما و دیگران به اشتراک بگذارید.
منابع
https://www.healthdirect.gov.au/eye-strain
https://www.healthline.com/health/asthenopia
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21059-eye-strain
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/eyestrain
https://www.webmd.com/eye-health/eye-fatigue-causes-symptoms-treatment
https://www.veryellhealth.com/do-you-suffer-from-asthenopia-or-tired-eyes-3421982
تیم نویسندگان
دکتر زهرا کلاهدوز
