دانستنی‌هایی درباره عطسه و علت آن

می‌دانید که در راه است، احساس غلغلک می‌کنید، چشم‌ها شروع به آبریزش می‌کنند، بینی جمع می‌شود و در نهایت اتفاق می‌افتد: «اپشوو!»، عطسه می‌کنید.

فرقی نمی‌کند علت عطسه یک واکنش آلرژیک باشد، یک عفونت ویروسی، تغییرات دما یا نور شدید ناگهانی؛ در هر حال، بینی شما تحریک می‌شود. هنگامی که این اتفاق می‌افتد بدن برای رهایی از محرک مزاحم، کاری را انجام می‌دهد که باعث عطسه می‌شود. در این مقاله ما به توضیح علت وقوع عطسه و پاسخ به سؤالات رایج در این زمینه پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

عطسه چیست؟

عطسه به خروج ناگهانی، شدید و کنترل‌نشده هوا از دهان و بینی گفته می‌شود. این واکنش یک مکانیسم دفاعی فیزیولوژیک در برابر تحریک مخاط بینی به علت عواملی نظیر آلرژی و عفونت است.

وقتی عطسه می‌کنید چه اتفاقی می‌افتد؟

هنگامی که چیزی مانند میکروب‌ها و ذرات گردوخاک یا گرده‌ گیاهان وارد بینی می‌شوند، پیامی به بخشی از مغز به نام مرکز عطسه منتقل می‌شود. این مرکز پیام‌هایی را به بخش‌هایی از بدن که در فرآیند عطسه دخیل هستند، ارسال می‌کند تا بتوانند هماهنگ با یکدیگر عمل کنند و باعث این واکنش شوند. عضلات قفسه سینه، دیافراگم، عضلات شکم، تارهای صوتی و عضلات ناحیه پشتی گلو همگی به هم کمک می‌کنند تا ماده محرک خارجی بیرون رانده شود.

علت عطسه کردن چیست؟

عطسه می‌تواند به دلایل زیر اتفاق بیفتد:

• آلرژی به گرده (تب یونجه)، کپک، شوره پوست حیوانات، گردوغبار
• تنفس کورتیکواستروئیدها یا سایر داروها (از اسپری‌های بینی خاص)
• سرماخوردگی یا آنفولانزا
• ترک مواد مخدر
• محرک‌هایی مانند آلودگی هوا، هوای خشک، غذاهای تند، احساسات شدید، برخی داروها و پودرها

آیا هنگام عطسه‌کردن، ضربان قلب متوقف می‌شود؟

اولین چیزی که باید بدانید این است که بین ایست قلبی (heart stopping) و مکث ضربان قلب (heart pausing) تفاوت بسیاری وجود دارد. قلب در حالت طبیعی با سرعت ثابتی نمی‌تپد. قلب شما در 24 ساعت شبانه‌روز، بسته به عوامل گوناگون، سرعت ضربان خود را افزایش یا کاهش می‌دهد. برای مثال، هنگامی که می‌دوید، ضربان قلب‌ بیشتر می‌شود و زمانی که خواب هستید ضربان قلب کاهش می‌یابد.

به طور کلی، اصطلاح پزشکی «ایست قلبی» به توقف ضربان قلب به‌مدت حداقل 3 ثانیه گفته می‌شود. این مکث طولانی در فعالیت قلب، می‌تواند نشانه‌ای از مشکل در ریتم قلبی باشد. خبر خوب اینکه، عطسه به‌ عنوان عملکرد طبیعی بدن، در حالت عادی باعث چنین مکث‌های طولانی‌ای نمی‌شود. در مجموع، ریتم قلب شما با عطسه‌کردن تغییر می‌کند اما قطعاً متوقف نمی‌شود.

چرا هنگام عطسه چشم‌هایمان را می‌بندیم؟

تا به حال سعی کرده‌اید حین عطسه‌کردن چشم‌هایتان را باز نگه دارید؟ قطعاً متوجه شده‌اید این کار غیرممکن است. علت این اتفاق مشخص نیست. با این حال دانشمندان بر این باورند که عنگام عطسه‌کردن، مغز پیامی را برای بستن چشم‌ها ارسال می‌کند.

عطسه مانند پرش سریع پا هنگام برخورد چکش پزشکی به مفصل زانو، یک پاسخ غیر ارادی است. البته اگر تلاش کنید ممکن است بتوانید با چشمان باز عطسه کنید. اما نیرو و میل به بستن چشم‌ها هنگام عطسه بسیار قوی است و شما با این کار عملاً با عکس‌العمل طبیعی بدن خود مبارزه می‌کنید. در این روند، بدن همه تلاش خود را می‌کند تا راه‌های هوایی را پاک‌سازی کند. بنابراین بسته شدن چشم‌ها نیز بخشی از این هدف است. برخی افراد بر این باورند که بسته شدن چشم‌ها حین عطسه برای جلوگیری از ورود محرک‌ها به چشم‌ است.

چرا بیش از یک بار عطسه می‌کنیم؟

همه ما افرادی را می‌شناسیم که نه یک بار و نه دو بار بلکه سه بار یا بیشتر، پشت سر هم عطسه می‌کنند. اما علت این امر چیست؟ به‌نظر می‌رسد برخی اوقات، عطسه قدرت کافی برای بیرون راندن محرک‌ها از بدن را ندارد. پس نیاز است این فرآیند تکرار شود تا محرک از بینی خارج شود. همچنین عطسه ممکن است در نتیجه آلرژی و التهاب‌هایی که در بدن وجود دارند، تکرار شود.

چرا عطسه‌های ما صدادار است؟

صدای عطسه در اثر خروج سریع هوا از بینی و دهان ایجاد می‌شود. بلندی صدای عطسه یک فرد بسته به ظرفیت ریه‌های او، میزان و مدت‌زمان احتباس هوا در ریه‌ها پیش از وقوع آن بستگی دارد. به طور کلی، هرچه مدت‌زمان طولانی‌تری نفس خود را نگه دارید، شدت عطسه بیشتر خواهد بود.

طبق بررسی‌های انجام شده، شدت صدای عطسه یک فرد عادی زمانی که از فاصله 60 سانتی‌متری ثبت ‌شود، در حدود 90 دسی‌بل (dB) است (سطحی برابر با صدای ضبط‌شده از یک ماشین چمن‌زنی). در‌حالی‌که، شدت صوت عطسه با دهان بسته به حدود 80 دسی‌بل کاهش می‌یابد. البته عطسه با دهان بسته اصلا توصیه نمی‌شود.

نکته: شدت صدای یک مکالمه معمولی حدود 60 دسی‌بل است.

آیا نگه‌داشتن عطسه کار اشتباهی است؟

اگر احساس می‌کنید عطسه‌ای در راه است، نباید آن را نگه دارید یا از خروج آن ممانعت کنید. عطسه‌ها قدرتمند هستند و اگر آن‌ها را نگه دارید، باعث افزایش فشار در مجاری بینی و در نتیجه آسیب به عروق چشم، بینی یا پرده گوش می‌شوند.

طبق گزارش منتشرشده در مجله پزشکی بریتانیا، مردی 34 ساله سعی داشت عطسه شدید خود را فرو بخورد و همین موضوع باعث شد بخشی از گلویش پاره شود. این مرد بریتانیایی این کار را با بستن دهان و مسدودکردن راه‌های بینی خود انجام داد. نتیجه تلاش‌های او، سوراخ‌شدن ناحیه حلق بود. در ادامه، بلعیدن بدون درد شدید برای این فرد غیر ممکن شده و صدای خود را از دست داد.

این مرد به مدت یک هفته در بیمارستان بستری شد و در این مدت به کمک لوله تغذیه‌، غذا دریافت ‌کرد. علاوه بر این، برای جلوگیری از بروز عفونت بیشتر، آنتی‌بیوتیک وریدی برای او تجویز شد. هنگام ترخیص به این بیمار هشدار داده شد از این پس هرگز به هنگام عطسه مسیر دهان و بینی خود را مسدود نکند.

سنکوپ عطسه چیست؟

مطرح کردن موضوع سنکوپ عطسه بیشتر جهت آکاهی‌بخشی است ولی بعضی از افراد ممکن است این پدیده را تجربه کنند. واژه سنکوپ به معنای غش کردن یا از حال رفتن است. در این پدیده، ضربان قلب و فشار خون فرد به میزان قابل توجهی افت کرده تا حدی که احساس گیجی می‌کند و هوشیاری خود را از دست می‌دهد. با این حال، چنین پدیده‌ای حتی در میان افرادی که سنکوپ را تجربه می‌کنند بسیار نادر است.

مطالعه انجام‌شده روی بانوی مسنی که حین عطسه بیهوش شده بود نشان داد وی برای بیماری گلوکوم (افزایش فشار داخل چشم) تحت درمان با قطره چشمی مهارکننده گیرنده بتا بوده است. چنین داروهایی برای کاهش ضربان قلب نیز استفاده می‌شوند. در این فرد با توقف درمان، سنکوپ عطسه برطرف شد.

درنتیجه، اگر حین عطسه‌کردن احساس گیجی می‌کنید یا از حال می‌روید، حتماً دراین‌باره با پزشک خود مشورت کنید. اگر بیش از حد عطسه می‌کنید مشورت با متخصص آلرژی را فراموش نکنید.

چرا عطسه‌کردن به شیوه صحیح اهمیت دارد؟

هنگام عطسه، قطرات خارج‌شده از دهان و بینی می‌توانند تا دو متر جلوتر پرتاب شوند. این قطرات ممکن است روی سطوحی مانند میزها، نیمکت، دستگیره‌های در و همه اشیایی که زیاد لمس می‌شوند، ریخته شوند. بنابراین، اگر به ویروس تنفسی مبتلا باشید، دست افرادی که پس از شما این اشیا و سطوح را لمس می‌کنند به ویروس آلوده شده و درصورت تماس دست با بینی، دهان یا چشم‌ها، بیماری به آن‌ها نیز منتقل می‌شود.

بهترین راه برای عطسه‌کردن چیست؟

شاید تا پیش از این فکر می‌کردیم عطسه‌کردن روی دست‌ها کار صحیحی است، اما با وجود بیماری‌هایی مانند آنفلوانزا، سرماخوردگی و از همه مهم‌تر کووید-19، اکنون می‌دانیم راه‌های بهتری را باید برای عطسه‌کردن انتخاب کنیم.

اقدامات ساده‌ای وجود دارند که نیاز است هنگام عطسه‌کردن به آن‌ها توجه کنید. توجه به این موارد نه‌تنها از روی ادب و احترام بلکه برای کمک به کاهش انتشار هر نوع بیماری است.

• همیشه مجهز باشید و با خود دستمال به همراه داشته باشید.
• هنگام عطسه و سرفه دهان و بینی خود را با دستمال بپوشانید و دستمال را بلافاصله پس از استفاده دور بیندازید (فراموش نکنید دست‌های خود را پس از این کار بشویید).
• اگر به هر دلیلی دستمال نداشتید، در خم آرنج یا درون آستین خود عطسه یا سرفه کنید.
• روی دست‌های خود عطسه نکنید. اگر ناچار شدید این کار را بکنید بلافاصله بعد از آن دست‌های خود را بشویید.
• حتی‌الامکان سر خود را برگردانده و پشت به جمعیت عطسه یا سرفه کنید.
• حتی اگر برای عطسه از دستمال استفاده کردید، پس از دور انداختن آن، دست‌های خود را 20 ثانیه با آب و صابون بشویید. می‌توانید به جای شست‌وشو، از محصولات ضدعفونی‌کننده الکلی هم استفاده کنید.

سخن پایانی

عطسه واکنش طبیعی بدن است که به خروج محرک‌ها از مجاری تنفسی و حفظ سلامت بدن کمک می‌کند. این واکنش در اثر فعالیت هم‌زمان چندین اندام، تحت نظارت مرکز عطسه در مغز اتفاق می‌افتد. عواملی مانند آلرژن‌ها و عفونت‌هایی که مجاری تنفسی را تحریک می‌کنند، باعث عطسه‌کردن می‌شوند. عطسه‌ها معمولاً بی‌خطر هستند و تنها چند ثانیه طول می‌کشند. در مواردی نظیر عفونت‌های تنفسی، پیروی از اصول صحیح عطسه‌کردن از انتشار و انتقال عامل بیماری‌زا به سایر افراد جلوگیری می‌کند.

از تجربه خودتان بگویید

شما جزو کدام دسته از افراد هستید؟ آن‌هایی که عطسه خود را فرو می‌خورند یا آن‌هایی که آن را آزاد می‌کنند؟ آیا با خطرات فرو خوردن عطسه‌ آشنا بودید؟ آیا موارد بهداشتی را هنگام عطسه‌کردن رعایت می‌کنید؟ اگر اطلاعات جالبی درباره این موضوع دارید با ما به اشتراک بگذارید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید