آلزایمر چیست و چه تأثیری بر روند زندگی فرد مبتلا دارد؟

هنگامی که مردم درباره چالش‌ها و سختی‌های بیماری‌های خاص صحبت می‌کنند، اغلب گمان می‌کنند درد و ضرورت انجام‌دادن جراحی، بدترین ره‌آورد این نوع بیماری‌هاست. این در حالی است که انواعی از بیماری‌ها وجود دارند که ممکن است دردی به دنبال نداشته یا به جراحی نیازی نداشته باشند، اما بسیار سخت‌تر از بیماری‌هایی باشند که جراحی یکی از گزینه‌های درمانی آن‌ها است. بیماری‌های تحلیل‌برنده عصبی (نورودِژِنراتیو) از سخت‌ترین نوع بیماری‌ها هستند و آلزایمر یکی از آن‌هاست.

بیماری آلزایمر چیست؟

بیماری آلزایمر نوعی اختلال مغزی است که در آن حافظه و مهارت‌های تفکر به‌تدریج از بین می‌رود، تا جایی که فرد در نهایت در انجام‌دادن ساده‌ترین فعالیت‌ها دچار مشکل می‌شود. در بیش‌تر افرادی که نوع دیررس آلزایمر را تجربه می‌کنند، علائم در اواسط دهه 60 سالگی زندگی آن‌ها ظاهر می‌شود. علائم نوع زودرس آلزایمر، بین دهه 30 تا 60 سالگی فرد ظاهر می‌شود و شیوع آن بسیار کم است. آلزایمر شایع‌ترین علت دمانس (زوال عقل) در بین سالمندان است.

بیماری آلزایمر چه تغییراتی در مغز ایجاد می‌کند؟

این بیماری به نام دکتر آلویز آلزایمر نام‌گذاری شده است. در سال 1906، دکتر آلزایمر متوجه تغییراتی در بافت مغز زنی شد که بر اثر نوعی بیماری روانی غیرعادی فوت کرده بود. علائم این بیمار مواردی نظیر از دست‌دادن حافظه، مشکلات زبانی و رفتارهای غیر قابل ‌پیش‌بینی بودند. پس از مرگ این بیمار، دکتر آلزایمر بافت مغز او را مطالعه و بررسی کرد. وی متوجه شد در بافت مغز، توده‌های غیرعادی (که امروزه پلاک‌های آمیلوئیدی نامیده می‌شوند) و دسته‌های درهم پیچیده‌ای از فیبرها (که امروزه توده‌های نوروفیبریلار یا تائو نامیده می‌شوند) وجود دارد.

امروزه، وجود این پلاک‌ها و توده‌ها در مغز از نشانه‌های اصلی بیماری آلزایمر محسوب می‌شود. نشانه دیگر این بیماری، از بین‌رفتن ارتباطات بین سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در مغز است. نورون‌ها پیام‌های عصبی را به بخش‌های متفاوت مغز انتقال می‌دهند. هم‌چنین وظیفه انتقال اطلاعات از مغز به عضلات و اندام‌های بدن بر عهده آن‌ها است. به‌نظر می‌رسد تغییرات پیچیده دیگری در مغز نیز در بروز این بیماری نقش دارد.

آسیب ناشی از آلزایمر، ابتدا نواحی‌ای از مغز نظیر هیپوکمپ را که با حافظه مرتبط هستند، درگیر می‌کند. در ادامه این اختلال، نواحی دیگری از قشر مغز که مسئول فعالیت‌های گوناگونی مانند زبان، استدلال و رفتار اجتماعی هستند، تخریب می‌شود. در نهایت، بخش‌های وسیعی از مغز تخریب شده و آسیب می‌بینند.

علائم بیماری آلزایمر چیست؟

مشکلات حافظه معمولاً یکی از اولین علائم آلزایمر است. با این حال، علائم اولیه این بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است. عوارضی مانند افت عملکرد سایر جنبه‌های تفکر مانند یافتن کلمات مناسب حین صحبت‌کردن، مشکلات بینایی/ فضایی و اختلال در استدلال یا قضاوت می‌تواند نشانه دیگری از مراحل اولیه بیماری آلزایمر باشد.

اختلال شناختی خفیف یا به اختصار MCI، عارضه‌ای است که می‌تواند علامت اولیه‌ای از این بیماری باشد، با این حال همه افراد مبتلا به این عارضه، به آلزایمر مبتلا نخواهند شد.

افراد مبتلا به آلزایمر در انجام‌دادن کارهای روزانه خود مانند رانندگی‌کردن، پختن غذا یا پرداخت قبوض با مشکل روبه‌رو می‌شوند. آن‌ها ممکن است یک سؤال را چندین بار تکرار کنند، به راحتی گم شوند، وسایل را گم کنند، آن‌ها را در جاهای عجیب ‌و غریب قرار دهند یا ساده‌ترین موارد برایشان گیج‌کننده باشد. با پیشرفت بیماری، فرد مبتلا رفته‌رفته، نگران، عصبانی یا حتی خشن می‌شود.

تشخیص آلزایمر

پزشکان برای تشخیص اینکه فردِ دارای مشکلات حافظه، به آلزایمر مبتلا است یا خیر، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. برای تشخیص آلزایمر، پزشک ممکن است:

• از شخص مشکوک و خانواده‌اش درباره سلامت کلی، مصرف دارو، رژیم غذایی، سابقه پزشکی و دارویی، توانایی مدیریت فعالیت‌های روزانه، توانایی حل مسأله، توجه، شمارش و مهارت‌های زبانی فرد مشکوک، سؤالاتی بپرسد.
• تست‌هایی برای ارزیابی حافظه، توانایی حل مسأله، توجه، شمارش و مهارت‌های زبانی فرد انجام دهد.
• برای کمک به شناسایی سایر علل احتمالی مشکل، درخواست آزمایش ادرار، خون یا دیگر آزمایش‌های معمول را بدهد.
• از مایع مغزی-نخاعی یا خون نمونه گرفته تا سطح پروتئین‌های مرتبط با آلزایمر و زوال عقل را ارزیابی کند.
• تست‌های اسکن مغزی مانند CT،MRI یا PET انجام دهد تا از اینکه مشکلات حافظه ناشی از آلزایمر است، اطمینان یابد.

طول عمر فرد مبتلا به این بیماری چقدر است؟

فاصله زمانی بین تشخیص بیماری تا مرگ متفاوت است. این فاصله زمانی، در افرادی که هنگام تشخیص بیش از 80 سال سن دارند، 3 تا 4 سال و در افرادی که هنگام تشخیص کم‌تر از 80 سال دارند، 10 سال یا بیش‌تر است.

در حال حاضر در ایالات متحده آمریکا، بیماری آلزایمر ششمین عامل مرگ‌ومیر محسوب می‌شود اما برآوردهایی که اخیراً انجام شده نشان می‌دهند این اختلال ممکن است پس از بیماری‌های قلبی و سرطان، در جایگاه سومین عامل مرگ‌ومیر در افراد مسن قرار گیرد.

در حال حاضر، درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد. با این حال خوشبختانه در سال‌های اخیر پیشرفت‌های چشمگیری در زمینه تولید و ارزیابی درمان‌های جدید انجام شده است و چندین دارو که در زمینه بهبود آلزایمر نقش دارند، تائیدیه سازمان غذا و داروی آمریکا را دریافت کرده‌اند.

همچنین اخیراً مشخص شده است اگر در سنین پایین‌تر، التهاب در بدن کنترل شود، احتمال ابتلا به آلزایمر در سنین بالاتر کاهش می‌یابد.

راهکارهای درمانی آلزایمر

بیماری آلزایمر اختلال پیچیده‌ای است، بنابراین بعید به‌نظر می‌رسد یک دارو یا یک مداخله درمانی بتواند این بیماری را در همه افراد به یک شکل کنترل کند. خوشبختانه در سال‌های اخیر محققان در مسیر شناخت هرچه بیشتر بیماری آلزایمر پیشرفت چشمگیری داشته‌اند و حاصل تلاش‌های آن‌ها داروهایی است که اکنون در مراحل پایانی کارآزمایی بالینی به سر می‌برند.

تاکنون تعدادی از داروهای تجویزی برای کنترل علائم این بیماری تائیدیه‌های لازم را از سازمان غذا و داروی آمریکا دریافت کرده‌اند. در 7 ژوئن 2021، سازمان غذا و داروی آمریکا داروی آدوکانوماب (Aducanumab) جدیدترین داروی آلزایمر را تأیید کرد. این دارو، به کاهش رسوبات آمیلوئیدی در مغز کمک کرده و ممکن است باعث کندترشدن پیشرفت بیماری شود. البته تأثیرگذار بودن این دارو بر علائم و نتایج بالینی، مانند افت عملکرد شناختی و زوال عقل، هنوز تأیید نشده است. برخی متخصصان به همین دلیل که مشخص نیست این دارو واقعاً چقدر در کنترل علائم زوال شناختی مؤثر باشد، آن را تجویز نمی‌کنند.

اکثر داروهای موجود برای بیمارانی که در مراحل اولیه و میانی این بیماری هستند، مؤثرند. البته توجه داشته باشید هیچ‌یک از داروهای موجود، درمان قطعی آلزایمر نیستند.

درمان بیماری خفیف تا متوسط

درمان علائم آلزایمر می‌تواند برای مدتی طولانی به فرد مبتلا، احساس آرامش، وقار و استقلال داده و باعث آرامش خیال بیشتر و کمک به مراقبان بیمار شود. داروهای گالانتامین، ریواستیگمین و دونپزیل برای تسکین علائم آلزایمر خفیف تا متوسط تجویز می‌شوند. این داروها، به کاهش یا حتی کنترل علائم رفتاری و شناختی آلزایمر کمک می‌کنند.

داروهایی که علل زمینه‌ای یک بیماری را هدف قرار می‌دهند، داروها یا درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری (به اختصار DMT) نامیده می‌شوند. در حال حاضر، آدوکانوماب تنها داروی تعدیل‌کننده بیماری است که برای درمان این بیماری تأیید شده است. این دارو، یک آنتی‌بادی انسانی یا داروی ایمونوتراپی است که پروتئین آمیلوئید بتا را هدف قرار داده و به کاهش پلاک‌های آمیلوئیدی مغز (شاخصه اصلی بیماری آلزایمر) کمک می‌کند.

مطالعات بالینی انجام‌شده، تنها اثربخشی آدوکانوماب را در بیمارانی که در مراحل اولیه این بیماری هستند یا اختلالات شناختی آن‌ها خفیف است بررسی کرده‌اند. محققان همچنان به بررسی خود در این زمینه ادامه می‌دهند که آیا این دارو بر سرعت افت عملکرد شناختی طی زمان مؤثر است یا خیر.

درمان بیماری متوسط تا شدید

ممانتین دارویی است که برای درمان آلزایمر متوسط تا شدید تجویز می‌شود. این دارو بر کاهش علائم بیماری اثرگذار است، به گونه‌ای که برخی افراد را قادر می‌سازد برخی از عملکردهای خاص روزانه خود را برای مدت طولانی‌تری (نسبت به حالتی که این دارو را مصرف نکنند) انجام دهند. برای مثال، ممانتین به فردی که در مراحل پایانی بیماری قرار دارد کمک می‌کند تا بتواند برای مدت طولانی‌تری (بیش از چند ماه) به طور مستقل از توالت استفاده کند. این مورد می‌تواند مزیت مطلوبی برای بیمار و مراقب او باشد.

سازمان غذا و داروی آمریکا هم‌چنین داروی دونپزیل، پچ پوستی ریواستیگمین و داروی ترکیبی ممانتین و دونپزیل را برای بهبود آلزایمر متوسط تا شدید تأیید کرده است.

کنترل علائم رفتاری بیماری

ازجمله علائم رفتاری شایع بیماری آلزایمر می‌توان به بی‌خوابی، سرگردانی، سراسیمگی، بی‌قراری، اضطراب، پرخاشگری و افسردگی اشاره کرد. محققان همچنان در حال مطالعه و بررسی علت بروز این علائم و یافتن راهکار درمانی، اعم از دارویی و غیر دارویی، برای کنترل آن‌ها هستند. مطالعات نشان می‌دهند درمان علائم رفتاری این بیماری، باعث راحتی و آرامش بیشتر فرد بیمار شده و مدیریت کارها را برای مراقبان بیمار تسهیل می‌کند. متخصصان بر این باورند که داروهای کنترل‌کننده علائم رفتاری باید زمانی استفاده شوند که سایر راهکارهایی که در آن‌ها به مصرف دارو نیازی نیست، مؤثر نباشند.

آینده درمان بیماری آلزایمر

دانشمندان در حال مطالعه و بررسی راه‌های گوناگونی هستند تا به کمک آن‌ها بتوانند علائم آلزایمر را درمان کرده و البته منشأ بروز این بیماری را نیز ردیابی کنند. در کارآزمایی‌های بالینی، محققان در حال توسعه و ارزیابی مداخلات درمانی متنوع نظیر ایمونوتراپی، درمان‌های دارویی، تقویت مهارت‌های شناختی، فعالیت بدنی و درمان‌هایی برای بیماری‌های قلبی-عروقی و دیابت هستند.

از تجربه خودتان بگویید

آیا شما تا به حال با فردی که به آلزایمر مبتلا است در ارتباط بوده‌اید؟ اگر چنین ارتباطی داشته‌اید، از تجربه‌هایتان در این زمینه برایمان بنویسید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید