آیا درمان ام اس امکان‌پذیر است؟ داروهای مؤثر کدامند؟

خیلی از ما درباره علائم و شرایط زندگی مبتلایان به ام اس از گوشه و کنار شنیده‌ایم. اما هنگامی که فردی درباره کنترل علائم و درمان ام اس می‌پرسد، این احتمال مطرح می‌شود که شخص عزیزی که می‌شناسد درگیر این بیماری شده باشد. در چنین شرایطی اصلاً نباید به شنیده‌ها اعتماد کرد. به‌خصوص درباره چنین بیماری‌هایی که پژوهشگران علم پزشکی به طور مداوم در زمینه تشخیص و درمان آن‌ها به داده‌های جدید دست می‌یابند.

در این مقاله قصد داریم به گزینه‌های کنترل و درمان ام اس بپردازیم. همچنین شما را با روش‌هایی آشنا خواهیم کرد که یک بیمار می‌تواند برای مدیریت علائم خود در خانه به کار بگیرد.

بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا ام اس چیست؟

بیماری مالتیپل اسکلروزیس (MS) مغز و نخاع را تحت تأثیر قرار داده و باعث بروز عوارضی مانند مشکلات بینایی، ناتوانی در حرکت اندام‌های انتهایی، اختلال در حس و از بین رفتن تعادل می‌شود. ام اس یک بیماری مادام‌العمر است که گاهی اوقات باعث ناتوانی جدی بدن می‌شود اگرچه گاهی هم آن را به صورت خفیف مشاهده می‌کنیم.

میانگین امید به زندگی در افراد مبتلا به این بیماری اندکی کاهش می‌یابد. در بسیاری از موارد نیز درمان علائم امکان‌پذیر است. این بیماری در هر سنی ممکن است به سراغ ما بیاید؛ اما در دهه 20 و 30 زندگی بیشتر خود را نشان می‌دهد که البته در زنان 2 تا 3 برابر مردان بوده و یکی از شایع‌ترین علل ناتوانی در افراد بالغ جوان نیز محسوب می‌شود.

نشانه‌های زودرس بیماری ام اس عبارتند از:

• مشکل در راه رفتن
• احساس خستگی
• ضعف یا اسپاسم عضلانی
• تاری دید یا دوبینی
• بی‌حسی و گزگز در نقاط مختلف بدن
• مشکلات جنسی
• مشکل در کنترل مثانه یا روده
• درد
• افسردگی
• مشکلات تمرکز و حافظه

آیا ام اس درمان دارد؟

متاسفانه تاکنون درمان قطعی برای مالتیپل اسکلروزیس پیدا نشده است؛ اما مفید بودن برخی اقدامات درمانی برای تسریع بهبودی پس از حملات، کند کردن روند پیشرفت بیماری و مدیریت علائم اثبات شده است. در برخی از افراد نیز علائم به قدری خفیف است که انجام هیچ درمانی ضروری نیست. در گروهی نیز پس از یک حمله، علائم بیماری تا مدت‌ها فروکش می‌کند.

درمان حملات ام اس

• کورتیکو استروئیدها: این داروها مانند پردنیزون خوراکی و متیل پردنیزولون وریدی برای کاهش التهاب عصبی تجویز می‌شوند. عوارض جانبی احتمالی کورتیکو استروئیدها عبارتند از: بی‌خوابی، افزایش فشار خون، افزایش سطح گلوکز خون، نوسانات خلقی و احتباس مایعات.
• تعویض پلاسما (پلاسمافرزیس): در این روش بخش مایع خون (پلاسما) برداشته شده و از سلول‌های خونی جدا می‌شود. سپس سلول‌های خونی با یک محلول پروتئینی (آلبومین) مخلوط و دوباره وارد بدن بیمار می‌شود. اگر علائم بیماری تازه و شدید بوده و استروئیدها اثرگذار نباشد، از روش تعویض پلاسما استفاده می‌شود.

درمان‌های تعدیل‌کننده پیشرفت بیماری

داروی اکرلیزوماب (Ocrelizumab) تنها درمان تعدیل‌کننده بیماری (DMT) مورد تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده برای ام اس پیش‌رونده اولیه است. پیشرفت بیماری در کسانی که این درمان را دریافت کرده‌اند، کمتر بوده است. برای ام اس عودکننده – فروکش‌کننده چندین درمان تعدیل‌کننده قابل استفاده است. بیشترین پاسخ ایمنی مرتبط با ام اس در مراحل اولیه بیماری رخ می‌دهد. درمان تهاجمی با این داروها در زودترین زمان ممکن می‌تواند میزان عود و شکل‌گیری آسیب‌های جدید را کاهش دهد و به طور بالقوه از خطر آتروفی مغز و افزایش ناتوانی بکاهد.

بسیاری از درمان‌های تعدیل‌کننده بیماری که برای ام اس استفاده می‌شود، خطرات قابل توجهی برای سلامتی دارد. انتخاب درمان مناسب برای بیمار بستگی به عوامل زیادی دارد از جمله مدت و شدت بیماری، اثربخشی درمان‌های قبلی، سایر مشکلات مربوط به سلامت، هزینه و وضعیت باروری. معمولاً برای درمان ام اس عودکننده – فروکش‌کننده از داروهای تزریقی و خوراکی استفاده می‌شود.

درمان‌های تزریقی ام اس

• داروهای اینترفرون بتا: این داروها از رایج‌ترین داروهایی هستند که برای درمان ام اس تجویز می‌شود. آن‌ها در زیر پوست یا داخل عضله تزریق شده و دفعات عود و شدت بیماری را کاهش می‌دهند. از عوارض جانبی اینترفرون‌ها می‌توان به علائم شبه آنفلوانزا و ایجاد واکنش در محل تزریق اشاره کرد. از آنجایی که آسیب کبدی نیز یکی از عوارض جانبی احتمالی اینترفرون است، برای بررسی آنزیم‌های کبدی باید آزمایش خون انجام شود. افرادی که اینترفرون مصرف می‌کنند، ممکن است آنتی‌بادی‌های خنثی‌کننده‌ای تولید کنند که اثربخشی دارو را کاهش می‌دهد.
• گلاتیرامر استات: این دارو که در زیر پوست تزریق می‌شود، به جلوگیری از حمله سیستم ایمنی بدن به میلین (غلاف پوشاننده سلول‌های عصبی) کمک می‌کند. عوارض جانبی احتمالی آن تحریک پوست در محل تزریق است.

انفوزیون‌ها

• اکرلیزوماب: این آنتی‌بادی مونوکلونال انسانی تنها درمان تعدیل‌کننده بیماری و تأییدشده توسط سازمان غذا و داروی ایالات متحده برای درمان هر دو نوع عودکننده – فروکش‌کننده و پیش‌رونده اولیه است. کارآزمایی‌های بالینی نشان داده است که این دارو میزان عود را در بیماری عودکننده کاهش داده و باعث جلوگیری از تشدید ناتوانی و از کار افتادگی در هر دو شکل بیماری می‌شود. اکرلیزوماب از طریق انفوزیون داخل وریدی توسط پزشک متخصص تزریق می‌شود. عوارض جانبی احتمالی شامل تحریک در محل تزریق، فشار خون پایین، تب و حالت تهوع است. افراد مبتلا به عفونت هپاتیت B ممکن است نتوانند این دارو را مصرف کنند. اکرلیزوماب همچنین ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌ها و برخی از انواع سرطان به‌ویژه سرطان سینه را افزایش دهد.
• ناتالیزوماب: این دارو برای جلوگیری از حرکت سلول‌های ایمنی بالقوه آسیب‌رسان از جریان خون به مغز و نخاع طراحی شده است. ممکن است برای برخی از افراد مبتلا به ام اس شدید به عنوان خط اول درمان یا در برخی دیگر به عنوان خط دوم درمان در نظر گرفته شود. این دارو خطر بروز نوعی عفونت ویروسی مغز به نام لوکوانسفالوپاتی چندکانونی پیش‌رونده (PML) را در افرادی افزایش می‌دهد که در بدنشان آنتی‌بادی علیه ویروس ایجادکننده این عفونت (ویروس JC) وجود دارد. افرادی که این آنتی‌بادی را ندارند، کمتر در معرض خطر بروز عفونت PML هستند.
• آلمتوزوماب: این دارو با هدف قرار دادن پروتئین روی سطح سلول‌های ایمنی و کاهش گلبول‌های سفید خون به کاهش عود بیماری ام اس کمک می‌کند. این اتفاق می‌تواند آسیب عصبی بالقوه ناشی از گلبول‌های سفید را محدود کند اما خطر ابتلا به عفونت‌ها و اختلالات خودایمنی از جمله بیماری‌های خودایمنی تیروئید و بیماری نادر کلیوی ناشی از سیستم ایمنی را نیز افزایش می‌دهد. درمان با آلمتوزوماب به صورت پنج روز متوالی تزریق دارو و یک سال بعد، سه روز تزریق است. بروز واکنش ناشی از تزریق آلمتوزوماب رایج است. در برخی کشورها افرادی که تحت درمان با این دارو هستند، باید در یک برنامه ویژه پایش ایمنی دارو ثبت‌نام کنند. آلمتوزوماب معمولاً برای مبتلایان به ام اس تهاجمی یا به عنوان خط دوم درمان برای بیمارانی که داروهای دیگر در درمان آن‌ها اثرگذار نبوده است، توصیه می‌شود.

درمان‌های خوراکی ام اس

• فینگولیمود: مصرف یک بار در روز این داروی خوراکی میزان عود بیماری را کاهش می‌دهد. ضربان قلب و فشار خون به مدت شش ساعت پس از اولین دوز باید تحت نظر باشد زیرا ممکن است ضربان قلب پس از مصرف دارو کند شود. عفونت‌های جدی نادر، سردرد، فشار خون بالا و تاری دید نیز از دیگر عوارض جانبی این دارو محسوب می‌شود.
• دی متیل فومارات: مصرف دو بار در روز این داروی خوراکی میزان عود بیماری را کاهش می‌دهد. عوارض جانبی احتمالی این دارو شامل برافروختگی، اسهال، حالت تهوع و کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون است. در زمان مصرف این دارو باید به طور منظم آزمایش خون انجام شود.
• دیروکسیمل فومارات: مصرف این کپسول به صورت دو بار در روز و مشابه با دی متیل فومارات است؛ اما معمولاً عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کند. مصرف آن برای درمان شکل‌های عودکننده ام اس مورد تأیید است.
• تری فلونوماید: مصرف یک بار در روز این داروی خوراکی میزان عود بیماری را کاهش می‌دهد. تری فلونوماید ممکن است باعث آسیب کبدی، ریزش مو و عوارض جانبی دیگر شود. مصرف این دارو در مردان و زنان با بروز نقایص مادرزادی در جنین در ارتباط است. بنابراین در زمان مصرف این دارو و تا دو سال پس از آن باید از بارداری پیشگیری شود. زوج‌هایی که تمایل به بارداری و فرزندآوری دارند، باید با پزشک خود درباره راه‌های افزایش سرعت دفع دارو صحبت کنند. در زمان مصرف این دارو باید به طور منظم آزمایش خون انجام شود.
• سیپونیمود: تحقیقات نشان می‌دهد که مصرف یک بار در روز این داروی خوراکی میزان عود ام اس را کاهش داده و به کند کردن پیشرفت بیماری کمک می‌کند. این دارو برای درمان ام اس پیش‌رونده ثانویه نیز مورد تأیید است. عوارض جانبی احتمالی شامل عفونت‌های ویروسی، مشکلات کبدی، کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون، تغییر در ضربان قلب، سردرد و مشکلات بینایی است. سیپونیمود برای جنین در حال رشد مضر است. بنابراین زنانی که احتمال بارداری در آن‌ها وجود دارد، باید هنگام مصرف و تا 10 روز پس از قطع این دارو از روش‌های پیشگیری از بارداری استفاده کنند. در برخی افراد باید ضربان قلب و فشار خون به مدت شش ساعت پس از مصرف اولین دوز پایش شود. در زمان مصرف این دارو باید به طور منظم آزمایش خون انجام گیرد.
• کلادریبین: این دارو به طور کلی به عنوان خط دوم درمان برای مبتلایان به ام اس عودکننده – فروکش‌کننده تجویز می‌شود. مصرف آن برای ام اس پیش‌رونده ثانویه نیز مورد تأیید است. این دارو در دو دوره درمانی و در یک بازه دو هفته‌ای برای یک دوره دو ساله تجویز می‌شود. عوارض جانبی آن شامل عفونت‌های دستگاه تنفسی فوقانی، سردرد، تومورها، عفونت‌های جدی و کاهش سطح گلبول‌های سفید خون است. زنان باردار یا شیرده و همچنین افرادی که عفونت‌های مزمن فعال یا سرطان دارند، نباید این دارو را مصرف کنند. مردان و زنان باید در هنگام مصرف این دارو و تا شش ماه پس از آن از روش‌های جلوگیری از بارداری استفاده کنند. در زمان مصرف این دارو ممکن است لازم باشد که به طور منظم آزمایش خون انجام شود.

درمان علائم ام اس

یکی از درمان‌های اصلی علائم ام اس فیزیوتراپی است. فیزیوتراپی قدرت عضلانی ایجاد می‌کند و برخی از علائم ام اس را کاهش می‌دهد. در اینجا توضیحات مختصری درباره گزینه‌های درمانی علائم مالتیپل اسکلروزیس آورده شده است.

• فیزیوتراپی: یک فیزیوتراپیست یا کاردرمانگر می‌تواند تمرینات کششی و تقویتی را به شما آموزش داده و به شما نشان دهد که چگونه از ابزارهای کمکی برای انجام آسان کارهای روزانه استفاده کنید. فیزیوتراپی همراه با استفاده از وسایل کمک‌ حرکتی می‌تواند به کاهش ضعف پا و تقویت راه رفتن کمک کند.

• شل‌کننده‌های عضلانی: فرد مبتلا ممکن است سفتی یا اسپاسم ماهیچه‌ای دردناک یا غیر قابل کنترل را به‌ویژه در پاها تجربه کند. استفاده از شل‌کننده‌های عضلانی مانند باکلوفن، تیزانیدین و سیکلوبنزاپرین برای رفع این مشکل مؤثر خواهد بود. درمان با سم بوتولینوم نوع A (بوتاکس) نیز گزینه دیگری برای بیماران مبتلا به اسپاسم است.
• داروهایی برای کاهش خستگی: آمانتادین، مدافینیل و متیل فنیدات (ریتالین) ممکن است برای کاهش خستگی مرتبط با ام اس مفید باشد. برخی از داروهای مورد استفاده برای درمان افسردگی مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین نیز توصیه می‌شود.
• داروهایی برای افزایش سرعت راه رفتن: دالفامپریدین ممکن است به افزایش اندک سرعت راه رفتن در برخی افراد کمک کند. افرادی که سابقه تشنج یا اختلال عملکرد کلیه دارند، نباید از این دارو استفاده کنند.
• سایر داروها: در برخی مواقع نیز داروهایی برای بهبود افسردگی، درد، اختلال عملکرد جنسی، بی‌خوابی و مشکلات کنترل مثانه یا روده تجویز می‌شود.

سبک زندگی و درمان‌های خانگی ام اس

• استراحت کافی داشته باشید. عادات خواب خود را بررسی کنید تا مطمئن شوید که بهترین خواب ممکن را دارید. برای اطمینان از خواب کافی و بررسی اختلالات خواب مانند آپنه (وقفه تنفسی) انسدادی ممکن است لازم باشد که مورد ارزیابی و احتمالاً تحت درمان قرار بگیرید.
• ورزش کنید. اگر ام اس خفیف تا متوسط ​​دارید، ورزش منظم می‌تواند به بهبود قدرت، تون عضلانی (میزان کشش یا مقاومت در برابر حرکت عضله)، تعادل و هماهنگی شما کمک کند. اگر گرما شما را آزار می‌دهد، شنا یا سایر ورزش‌های آبی را امتحان کنید. سایر ورزش‌های ​​توصیه‌شده برای افراد مبتلا به ام اس عبارتند از: پیاده‌روی، حرکات کششی، ایروبیک کم‌برخورد، دوچرخه‌سواری ثابت، یوگا و تای‌چی.
• بدنتان را خنک کنید. در برخی افراد مبتلا به ام اس علائم بیماری با افزایش دمای بدن تشدید می‌شود. اجتناب از قرار گرفتن در معرض گرما و استفاده از لباس‌های خنک می‌تواند مفید باشد.
• از یک رژیم غذایی متعادل استفاده کنید. از آنجا که شواهد کمی در تأیید یک رژیم غذایی خاص وجود دارد، کارشناسان استفاده از یک رژیم غذایی سالم را توصیه می‌کنند. برخی از تحقیقات نشان می‌دهد که ویتامین D ممکن است مزایای قابل توجهی برای افراد مبتلا به ام اس داشته باشد.
• استرس را از خود دور کنید. استرس ممکن است علائم بیماری را تحریک یا تشدید کند. یوگا، تای‌چی، ماساژ، مدیتیشن و تنفس عمیق می‌توانند کمک‌کننده باشند.

روش‌های مدیریت استرس ناشی از بیماری ام اس

زندگی با هر بیماری مزمنی می‌تواند دشوار باشد، اما برای مدیریت استرس ناشی از زندگی با ام اس این پیشنهادها را در نظر بگیرید:

• فعالیت‌های عادی روزانه را تا جایی که می‌توانید، حفظ کنید.
• با دوستان و خانواده خود در ارتباط باشید.
• سرگرمی‌هایی را که از آن‌ها لذت می‌برید و قادر به انجام آن‌ها هستید، دنبال کنید.
• با یک گروه پشتیبانی در ارتباط باشید.
• احساسات و نگرانی‌های خود درباره زندگی با ام اس را با پزشک یا مشاور خود در میان بگذارید.

طب جایگزین

بسیاری از افراد مبتلا به ام اس از انواع درمان‌های جایگزین یا مکمل برای کنترل و بهبود علائم بیماری خود مانند خستگی و درد عضلانی استفاده می‌کنند. فعالیت‌هایی مانند ورزش، مدیتیشن، یوگا، ماساژ، رژیم غذایی سالم‌، طب سوزنی و تکنیک‌های تمدد اعصاب به تقویت سلامت ذهنی و جسمی کمک می‌کند. با این حال مطالعات کمی در تأیید اثربخشی این فعالیت‌ها برای مدیریت علائم ام اس وجود دارد. مطابق دستورالعمل‌های آکادمی نورولوژی آمریکا تحقیقات به طور واضح و قطعی نشان می‌دهد که عصاره خوراکی شاهدانه (OCE) علائم اسپاسم عضلانی و درد را بهبود می‌بخشد.

البته شواهدی وجود ندارد که نشان دهد انواع دیگر شاهدانه در مدیریت سایر علائم ام اس مؤثر است. مصرف 2000 تا 5000 واحد بین‌المللی ویتامین D3 در روز برای افراد مبتلا به ام اس توصیه می‌شود. ارتباط بین کمبود ویتامین D و ام اس با توجه به ارتباط قرار گرفتن در معرض نور خورشید و خطر ابتلا به ام اس تأیید می‌شود.

سخن پایانی

اگرچه در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود ندارد اما برخی درمان‌ها به بسیاری از بیماران کمک کرده‌اند تا زندگی بهتری داشته باشند. درمان‌های خود را جدی بگیرید و از هرگونه عامل استرس‌زا دوری کنید. افراد زیادی هستند که یک بار علائم مشابه ام اس را داشته‌اند و آن را برای همیشه پشت سر گذاشته‌اند؛ بدون اینکه علائم عودکننده‌ای داشته باشند. امیدوار باشید و هر کاری که می‌توانید برای حفظ آرامش خود در هنگام درمان این بیماری انجام دهید. احتمال زیادی وجود دارد که شما هم یکی از کسانی باشید که این علائم را دوباره تجربه نمی‌کنند.

تجربه شما

شما هم اگر تجربه‌ای از مواجهه با بیماری ام اس داشته‌اید، برای ما و مخاطبان این مقاله بنویسید که کدام شیوه درمان ام اس را مفیدتر می‌دانید؟ منتظر نوشته‌های ارزشمندتان هستیم.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید