شناخت علت یبوست و روش‌های درمان آن

یبوست یک بیماری شایع گوارشی است که ممکن است افراد در هر سنی به آن دچار شوند. زمانی که شخص به این بیماری مبتلا می‌شود، نمی‌تواند عمل دفع را به طور منظم انجام دهد و یا نمی‌تواند روده خود را به طور کامل تخلیه کند. شدت یبوست و مدت زمان ابتلا به آن، در افراد مختلف متفاوت است. بسیاری از افراد مدت کوتاهی دچار یبوست می‌شوند، اما برای برخی دیگر، یبوست ممکن است یک بیماری طولانی‌مدت (مزمن) باشد که باعث درد و ناراحتی قابل توجهی شده و کیفیت زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اگر شما هم جزو آن دسته افرادی هستید که گاهی دچار این مشکل می‌شوند، نگران نباشید. چراکه با داشتن سبک زندگی سالم می‌توانید احتمال ابتلا به یبوست را به طور محسوسی کاهش دهید. در ادامه مقاله همراه ما باشید تا در خصوص چرایی این مشکل و راه‌های درمان آن برای شما بیشتر توضیح دهیم.

یبوست چگونه ایجاد می‌شود؟

به طور کلی می‌توان گفت وقتی که روده بزرگ بخش زیادی از آب مواد دفعی را جذب ‌کند، یبوست ایجاد می‌شود. در نتیجه این اتفاق، مدفوع خشک و بافت آن سفت شده و دفع آن از بدن سخت و دشوار خواهد بود.

به طور معمول، زمانی که محتویات معده در کولون (روده بزرگ) حرکت می‌کند، آب آن در حین تشکیل مدفوع جذب می‌شود. سپس حرکات روده، مدفوع را به سمت رکتوم (راست‌روده) می‌رانند. تا زمانی که مدفوع به راست‌روده می‌رسد، بیشتر آب آن جذب شده و به صورت جامد در می‌آید. در صورتی که حرکات روده بزرگ آهسته یا کند باشد، مدفوع با سرعت بسیار کمی در روده حرکت می‌کند و بنابراین، بخش اعظمی از آب آن جذب می‌شود. در نتیجه همان‌طور که گفته شد بافت مدفوع سفت و سخت شده و عمل دفع با درد و به‌سختی انجام می‌شود.

علائم یبوست

اغلب افراد فقط دفع دشوار را به عنوان یبوست می‌شناسند، اما موارد دیگری نظیر مدفوع خشک یا تعداد کم دفع در هفته نیز از انواع یبوست هستند.

هر فرد ممکن است علائم این مشکل را به شکل متفاوتی تجربه کند، اما شایع‌ترین علائم یبوست به طور کلی شامل موارد زیر است:

• دفع دشوار و دردناک
• دفع مدفوع کمتر از سه بار در هفته
• احساس نفخ یا ناراحتی
• احساس بی‌حالی، خستگی و کندی
• درد شکمی

لازم است به این نکته دقت کنید که علائم یبوست ممکن است مشابه مشکلات و بیماری‌های دیگری نیز باشند.

آیا یبوست خطرناک است؟

اگر به طور منظم دفع مدفوع نداشته باشید، چندین عارضه ممکن است رخ دهند که برخی از آ‌ن‌ها به شرح زیر هستند:

• رگ‌های متورم و ملتهب در رکتوم یا راست‌روده (همورئید)
• پارگی مخاط مقعد در اثر عبور مدفوع سفت (شقاق مقعدی یا آنال فیشر)
• عفونی شدن بیرون‌زدگی‌هایی که گاهی در دیواره روده بزرگ ایجاد می‌شوند (دیورتیکول‌ها) در اثر مدفوع به دام افتاده (‌دیورتیکولیت)
• انباشته شدن مدفوع بیش از حد در راست‌روده و مقعد (‌سفت‌شدگی مدفوع)
• آسیب به عضلات کف لگن در اثر فشار برای دفع مدفوع. این ماهیچه‌ها به کنترل مثانه نیز کمک می‌کنند. فشار آوردن بیش از حد برای مدت زمان طولانی ممکن است باعث نشت ادرار از مثانه شود (بی‌اختیاری استرسی ادرار).

شیوع یبوست در زنان و مردان

طبق تحقیقات، شیوع یبوست در زنان 2 تا 3 برابر بیشتر از مردان است. مطالعات نشان می‌دهند انتقال غذا در روده بزرگ (زمانی که طول می‌کشد تا غذا از روده خارج شود)، در زنان کندتر از مردان صورت می‌گیرد. در نتیجه، احتمال ابتلا به یبوست در خانم‌ها بیشتر است.

علت یبوست

در بزرگسالان یبوست به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد. گاهی اوقات نیز این بیماری هیچ دلیل واضحی ندارد. برخی از دلایل احتمالی بروز یبوست عبارت‌اند از:

سبک زندگی ناسالم

• خوردن غذاهایی با فیبر کم
• عدم نوشیدن آب به میزان کافی (دهیدراتاسیون)
• ورزش نکردن به میزان کافی
• استرس
• ایجاد تغییرات در برنامه روزمره؛ مانند مسافرت، غذا خوردن یا خوابیدن در زمان‌های متفاوت
• خوردن مقادیر زیاد لبنیات و تخم مرغ
• خوردن شیرینی‌جات و مواد غذایی فراوری‌شده
• مقاومت در برابر میل به دفع مدفوع یا به تأخیر انداختن اجابت مزاج
• خواب ناسالم: طبق بررسی‌ها، خطر بروز یبوست در مردان با کم‌خوابی افزایش می‌یابد و در زنان با پرخوابی

داروها

• داروهای مسکن قوی مانند مخدرهای حاوی کدئین، اکسی‌کدون و هیدرومورفون.
• داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAID) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن.
• داروهای ضد افسردگی از جمله مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (مانند فلوکستین) یا ضد افسردگی‌های سه‌حلقه‌ای (مانند آمی‌تریپتیلین).
• آنتی‌اسیدهای حاوی کلسیم یا آلومینیوم.
• قرص آهن.
• داروهای ضد حساسیت (آلرژی)، مانند آنتی هیستامین‌ها (برای مثال دیفن هیدرامین).
• برخی از داروهای کنترل فشار خون، از جمله مهار‌کننده‌های کانال کلسیم (مانند وراپامیل، دیلتیازم و نیفدیپین) و مهارکننده‌های گیرنده بتا (مانند آتنولول).
• داروهای روان‌پزشکی، مانند کلوزاپین و الانزاپین.
• داروهای ضد تشنج و ضد صرع مانند فنی‌توئین و گاباپنتین.
• داروهای ضد تهوع، مانند اندانسترون.

بسیاری از داروها می‌توانند باعث یبوست شوند؛ بنابراین اگر دارویی مصرف می‌کنید و نگران این هستید که باعث یبوست شود، حتماً از پزشک یا داروساز در این مورد سؤال کنید.

بیماری‌ها و شرایط خاص

• اختلالات غدد درون‌ریز، مانند کم‌کاری تیروئید، دیابت، اورمی (وجود اوره در خون)، هایپرکلسمی (بالا بودن سطح کلسیم خون)
• سرطان روده بزرگ (کولورکتال)
• سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS)
• بیماری دیورتیکولی (عارضه‌ای که در اثر شکل‌گیری و التهاب بیرون‌زدگی‌های کوچک یا دیورتیکول‌ها در دیواره روده بزرگ ایجاد می‌شود).
• یبوست ناشی از اختلال در عملکرد عضلات تخلیه‌کننده مدفوع (نقص در هماهنگی عضلات کف لگن؛ این ماهیچه‌ها تکیه‌گاه اندام‌های داخل لگن و قسمت پایینی شکم بوده و برای کمک به دفع مدفوع لازم‌اند).
• اختلالات عصبی، از جمله آسیب نخاعی، ام اس (MS)، بیماری پارکینسون و سکته مغزی.
• سندرم روده تنبل (Lazy Bowel Syndrome). در این سندرم، حرکات روده بزرگ ضعیف بوده و مدفوع را داخل خود نگه می‌دارد.
• انسداد روده
• نقص‌های ساختاری در دستگاه گوارش از جمله فیستول (وجود سوراخ غیرطبیعی در دستگاه گوارش که باعث نشت محتویات آن به قسمت‌های دیگری از بدن می‌شود)، آترزی روده بزرگ (نوعی نقص مادرزادی که در آن بخشی از روده بزرگ به طور کامل مسدود شده یا تشکیل نشده‌است)، پیچ‌خوردگی روده که باعث انسداد آن می‌شود (Volvulus)، در‌هم‌روی روده (Intussusception)، مقعد بدون سوراخ یا چرخش غیرطبیعی روده (نوعی بیماری مادرزادی که در آن در طول تکامل جنین، روده‌ها به درستی یا به طور کامل در موقعیت نهایی طبیعی خود قرار نمی‌گیرند).
• بیماری‌های چندارگانی مانند آمیلوئیدوز (نوعی بیماری نادر که در آن پروتئینی به نام آمیلوئید در اندام‌هایی مانند قلب، کلیه‌ها، کبد، طحال، سیستم عصبی و دستگاه گوارش تجمع می‌یابد و باعث عملکرد نادرست آن‌ها می‌شود)، لوپوس و اسکلرودرما (نوعی بیماری نادر که منجر به ایجاد نواحی سخت و ضخیم در پوست و مشکلاتی در اندام‌های داخلی و عروق خونی می‌شود).
• بارداری

درمان یبوست

برای درمان تخصصی یبوست لازم است به پزشک مراجعه کنید. پزشک بر اساس مواردی که در ادامه خواهیم گفت، درمان لازم را برای شما تجویز خواهد کرد:

• سن، سلامت عمومی و سابقه پزشکی
• شدت یبوست
• میزان تحمل نسبت به داروها، روش‌ها و درمان‌های خاص
• انتظار از پیشرفت بیماری

اغلب اوقات، یبوست را می‌توان از طریق تغییرات در رژیم غذایی و سبک زندگی درمان کرد. این کار، علائم را بهبود داده و به پیشگیری از این بیماری کمک می‌کند.

روش‌های درمان یبوست به این شیوه، عبارت‌اند از:

• اصلاح رژیم غذایی. رژیم غذایی حاوی 20 تا 35 گرم فیبر در روز به تشکیل مدفوعی نرم و یکپارچه کمک می‌کند. مصرف غذاهایی مانند لوبیا، غلات کامل، غلات سبوس‌دار، میوه‌ها و سبزیجات تازه در افزودن فیبر به رژیم غذایی سودمندند. محدود کردن غذاهایی مانند بستنی، پنیر، گوشت و غذاهای فرآوری‌شده که حاوی فیبر کم یا بدون فیبر هستند نیز می‌تواند مفید باشد.
• پری‌بیوتیک‌ها و پروبیوتیک‌ها. مشکلات گوارشی، از جمله یبوست، ممکن است به دلیل عدم تعادل باکتری‌هایی رخ دهد که به طور طبیعی در روده زندگی می‌کنند. مکمل‌ها یا غذاهای حاوی پری‌بیوتیک مانند موز و بلغور جو دوسر و پروبیوتیک‌ها مانند ماست و غذاهای تخمیری می‌توانند در این موضوع کمک‌کننده باشند.
• ملین‌ها. پس از اطمینان از اینکه تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی در درمان یبوست مؤثر نیست، پزشک ممکن است داروهای ملین را تجویز کند.
• حذف یا تغییر دارویی که باعث یبوست شده است. اگر احتمال می‌دهید مشکل شما ناشی از یکی از داروهای مصرفی‌تان باشد، حتماً با پزشک خود مشورت کنید. قطع یا تغییر خودسرانه دارو می‌تواند عوارضی بسیار جدی‌تر از یبوست ایجاد کند.
• بیوفیدبک یا بازخورد زیستی. بازخورد زیستی، تکنیکی برای درمان یبوست مزمن ناشی از اختلال عملکرد مقعدی- راست روده‌ای (آنورکتال) است. این روش، ماهیچه‌هایی که آزاد شدن حرکات روده را کنترل می‌کنند، به کار می‌گیرد.

علاوه بر این شیوه‌های درمان، تغییرات سبک زندگی، مانند افزایش مصرف آب و نوشیدنی‌های طبیعی، ورزش منظم و در نظر گرفتن زمان کافی برای اجابت مزاج روزانه می‌تواند برای درمان یبوست سودمند باشد.

درمان سریع یبوست با ترکیبات گیاهی

• روغن زیتون. مصرف یک قاشق غذاخوری روغن زیتون، صبح‌ها به صورت ناشتا یبوست را در بسیاری از بزرگسالان سالم درمان می‌کند. یک مطالعه نشان داده است که روغن زیتون و روغن بادام شیرین می‌توانند به عنوان نرم‌کننده و ملین عمل کنند؛ البته در صورتی که مصرف آن‌ها بیشتر از ظرفیت جذب روده کوچک باشد.
• میوه یا آب آلو. آلو میوه‌ای است که چه خشک آن و چه آب آن در درمان یبوست مؤثر است. آلو خشک به طور گسترده به عنوان یک درمان طبیعی برای یبوست استفاده می‌شود. همچنین محبوب‌ترین آب‌میوه برای رفع یبوست، آب آلو است. هر لیوان 230 گرمی از آلو حاوی 2.6 گرم فیبر است. این میزان در حدود 10 درصد از نیاز روزانه شماست. درحالی‌که فیبر ممکن است مدفوع شما را حجیم کند، سوربیتول موجود در آب آلو به نرم شدن آن کمک کرده و دفع را راحت‌تر می‌کند. آب آلو همچنین منبع خوبی از ویتامین C و آهن است.
• میوه یا آب سیب. سیب سرشار از فیبر است. در واقع، یک سیب متوسط ​​با پوست (حدود 200 گرم) حاوی 4.8 گرم فیبر است که 19 درصد میزان مصرف توصیه شده روزانه (RDI) است. آب سیب ممکن است اثر ملین بسیار ملایمی داشته باشد. مصرف این میوه و آب آن اغلب برای کودکان مبتلا به یبوست توصیه می‌شود، چرا که نسبت فروکتوز به گلوکز و سوربیتول نسبتاً بالایی دارد.
• میوه یا آب گلابی. گلابی یکی دیگر از میوه‌های غنی از فیبر است. در یک گلابی متوسط (حدود 178 گرم) تقریباً 5.5 گرم فیبر وجود دارد. این رقم 22 درصد میزان مصرف توصیه شده روزانه (RDI) برای فیبر است. یکی دیگر از گزینه‌های عالی، آب گلابی است که میزان سوربیتول آن چهار برابر آب سیب است. آب این میوه برای کودکانی که به صورت دوره‌ای دچار یبوست می‌شوند نیز توصیه می‌شود.
• انجیر. انجیر برای افزایش مصرف فیبر و بهبود فرآیند دفع عالی است. یک انجیر خام متوسط ​​(حدود 50 گرم) حاوی 1.5 گرم فیبر است. علاوه بر این، فقط نصف فنجان (80 گرم) انجیر خشک حاوی 7.9 گرم فیبر است که تقریباً 32 درصد از میزان مصرف توصیه شده روزانه (RDI) است.
• اسفناج و سبزیجات دیگر. سبزی‌هایی مانند اسفناج، کلم بروکسل و کلم بروکلی نه تنها سرشار از فیبرند، بلکه منابع بسیار خوبی از فولات و ویتامین‌های C و K نیز هستند. این سبزیجات به افزایش حجم و وزن مدفوع کمک کرده و باعث می‌شوند مدفوع راحت‌تر از روده عبور کند.
• ریواس. ریواس گیاهی برگی است که به دلیل وجود برخی ترکیباتش، تحریک‌کننده روده شناخته می‌شود. این گیاه حاوی ترکیبی به نام سنوزید A است که بیشتر به نام «سنا» شناخته شده و یک ملین گیاهی محبوب است.
• بذر کتان. قرن‌هاست که بذر کتان به عنوان یک درمان سنتی برای یبوست استفاده می‌شود، زیرا دانه‌های آن دارای خواص ملین‌اند. علاوه بر این، دانه‌های کتان سرشار از فیبر غذایی محلول و نامحلول هستند که به هضم غذا نیز کمک می‌کنند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر یبوست بیش از ۲ تا ۳ هفته به طول انجامید، به پزشک مراجعه کنید تا از اینکه این مشکل ناشی از عارضه دیگری نیست، اطمینان یابید. همچنین اگر علائم زیر را مشاهده کردید نیز بهتر است با پزشک ملاقات کنید:

• قبلاً به یبوست مبتلا نشده بوده‌اید.
• در ناحیه شکم احساس درد کردید.
• در مدفوع خود خون مشاهده کردید.
• بدون تلاشی برای کاهش وزن، وزن از دست داده‌اید.

سخن پایانی

یبوست ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود و می‌تواند بسیار آزاردهنده و برای سلامتی ما مضر باشد. اما در بیشتر موارد، می‌توان با یک رژیم غذایی سالم که حاوی مقادیر کافی فیبر و مایعات است از آن جلوگیری کرد. بنابراین، مانند همیشه داشتن سبک زندگی سالم برای پیشگیری از بیماری‌ها را فراموش نکنید.

البته اگر علی‌رغم رعایت تمام موارد مربوط به سبک زندگی (تغذیه، خواب و غیره) باز هم مشکل شما پابرجا بود، حتماً لازم است برای بررسی‌های دقیق‌تر و پیشگیری از آسیب‌های یبیشتر به پزشک مراجعه کنید. متخصص گوارش یا متخصص داخلی می‌تواند در آغاز روند تشخیص و درمان به شما کمک کند و در صورت لزوم شما را به متخصص دیگری ارجاع دهد.

تجربه شما

اگر علاوه بر موارد ذکر شده شما هم تجربه خاصی از درمان یبوست داشته‌اید، می‌توانید آن را با سایر خوانندگان در میان بگذارید.