هایپرترمی: پیشگیری، علائم و روش‌های درمان

وقتی به گرم‌ترین روزهای سال نزدیک می‌شویم، باید مراقب باشیم. هایپرترمی (گرم شدن بیش از حد بدن) در اغلب مناطق جغرافیایی کشور ما بسیار محتمل است.

اگرچه افزایش دما و رطوبت بالا حتی برای یک جوان سالم نیز می‌تواند مشکل‌ساز شود، اما همراه‌شدن این دو مسئله برای افراد مسن و ناتوان جدی‌تر است و اگر وضعیت به‌درستی مدیریت نشود، می‌تواند به درد و حتی مرگ منجر شود.

پس خوب است به این موضوع دقیق‌تر بپردازیم تا بدانیم وقتی دما افزایش می‌یابد و هوا شرجی است چه اتفاقی رخ می‌دهد؟ در این وضعیت، برای خنک نگه داشتن بدن چه کاری می‌توان انجام داد؟

هایپرترمی چیست؟

هایپرترمی به وضعیتی گفته می‌شود که درجه حرارت بدن از حد طبیعی بالاتر می‌رود. این مسئله به دلیل نارسایی مکانیسم‌های تنظیم‌کننده گرما در بدن در مقابله با گرمای ناشی از محیط ایجاد می‌شود.

خستگی گرمایی، سنکوپ گرمایی (گیجی ناگهانی پس از قرارگرفتن طولانی‌مدت در معرض گرما)، گرفتگی عضلانی ناشی از گرما، گرمازدگی و گرماگرفتگی (وضعیتی که با ضعف عمومی عضلانی، تعریق بیش از حد ناگهانی، تهوع و استفراغ و از حال رفتن همراه است) از اشکال رایج هایپرترمی هستند. خطر ابتلا به این عارضه‌ها ممکن است در ترکیب با عواملی مانند دمای هوا، وضعیت سلامت عمومی و سبک زندگی فردی افزایش یابد.

آیا هایپرترمی مشابه تب است؟

هایپرترمی مانند تب نیست. هنگامی که شما هایپرترمی داشته باشید، دمای بدن‌تان از «نقطه تنظیم» خاصی که هیپوتالاموس (بخشی از مغز) آن را کنترل می‌کند، بالاتر می‌رود. اما وقتی تب دارید، خود هیپوتالاموس «نقطه تنظیم» بدن را افزایش می‌دهد. این افزایش عمدی دمای بدن، تلاش بدن برای مبارزه با یک بیماری یا عفونت است.

علت هایپرترمی

اکثر ما از طریق تبخیر از پوست، ریه‌ها و نیز واکنش‌های غدد درون‌ریز و سیستم عصبی خودمختار (اتونوم) که باعث گشاد شدن رگ‌های خونی و افزایش برون‌ده قلبی، ضربان قلب و تعریق می‌شوند، گرمای بدن‌مان را از دست داده یا گرمای بیشتری را از بدن‌مان به محیط بیرون منتقل می‌کنیم.

گرما از بدن خارج می‌شود زیرا دمای محیط پایین‌تر (خنک‌تر) از دمای بدن است. حالا اگر محیط گرم‌تر از دمای بدن یا رطوبت آن بسیار زیاد باشد، این مکانیسم‌ها ممکن است از کار بیفتند و گرما در بدن باقی بماند؛ چنین شرایطی باعث افزایش دمای مرکزی بدن می‌شود.

برخی از عوامل مرتبط با سن یا وضعیت جسمانی آسیب‌پذیر هم می‌توانند مکانیسم‌های تنظیم گرما را تحت تأثیر قرار دهند.

انواع مختلف هایپرترمی

هایپرترمی به گروهی از بیماری‌های گرمایی گفته می‌شود که شامل موارد زیر (از خفیف‌ترین تا شدیدترین حالت) است:

1) گرفتگی عضلانی ناشی از گرما: وقتی مقدار زیادی الکترولیت (املاح و سایر مواد مهم در مایعات بدن) را از طریق تعریق از دست می‌دهید، ممکن است گرفتگی عضلانی رخ دهد. گرفتگی عضلانی ناشی از گرما اغلب در بازوها، دست‌ها، ساق پا و پا اتفاق می‌افتد.

2) گرماگرفتگی: گرماگرفتگی (وضعیتی که با ضعف عمومی عضلانی، تعریق بیش از حد ناگهانی، تهوع و استفراغ و از حال رفتن همراه است) جدی‌تر از گرفتگی عضلانی ناشی از گرما است. در این وضعیت، دمای بدن ممکن است تا 40 درجه سانتی‌گراد برسد. گرماگرفتگی می‌تواند به گرمازدگی منجر شود.

3) بثورات گرمایی: وقتی در معرض هوای گرم و مرطوب باشید و زیاد عرق کنید، ممکن است دچار نوعی تحریک پوستی به نام بثورات گرمایی شوید. این عارضه به شکل مجموعه‌ای از جوش‌ها یا تاول‌های کوچک قرمزرنگ پدیدار می‌شود. بثورات گرمایی معمولاً در محل خم‌شدن آرنج، زیر سینه‌ها، نزدیک کشاله ران یا بالای سینه و گردن ایجاد می‌شود.

4) استرس گرمایی: اگر شغلی دارید که شما را به کار در شرایط گرم ملزم می‌کند ممکن است استرس گرمایی برایتان پیش بیاید. آتش‌نشان‌ها، معدنچی‌ها و کارگران ساختمانی، مثال‌هایی از افراد حاضر در این مشاغل هستند. استرس گرمایی می‌تواند به گرمازدگی یا گرماگرفتگی منجر شود.

5) گرمازدگی: شدیدترین حالت هایپرترمی، گرمازدگی است. گرمازدگی یک وضعیت تهدیدکننده حیات است و باعث می‌شود دمای بدن به بالای 40 درجه سانتی‌گراد برسد. این موضوع باعث می‌شود مشکلاتی در مغز و سایر اندام‌ها به وجود بیاید. گرمازدگی، به‌ویژه اگر دمای بدن از 41 درجه سانتی‌گراد بالاتر برود، خطرناک است.

هایپرترمی بدخیم چیست؟

هایپرترمی بدخیم یک بیماری ژنتیکی است که می‌تواند با مصرف ترکیب خاصی از آرام‌بخش‌ها و داروهای بیهوشی برای اقدامات پزشکی، اتفاق بیفتد. اگر به این بیماری مبتلا هستید، ممکن است دمای بدن‌تان به طور خطرناکی حین یا بعد از عمل جراحی افزایش یابد.

بدن افرادی که به هایپرترمی بدخیم دچارند، معمولاً پس از چندین‌بار قرارگرفتن در معرض برخی داروها واکنش نشان می‌دهد. هرچند ممکن است این واکنش در همان مصرف اول نیز رخ بدهد.

علائم هایپرترمی

سردرد، حالت تهوع و خستگی پس از قرارگرفتن در معرض گرما، نشان‌دهنده نوعی بیماری مرتبط با گرما است. گرمازدگی و گرماگرفتگی دو نوع رایج هایپرترمی هستند. علائم آن‌ها را بخوانید و به خاطر بسپارید!

علائم گرماگرفتگی

• از دست‌دادن اشتها
• حالت تهوع
• استفراغ
• سرگردانی
• افت فشار خون وضعیتی (افت فشار خون در اثر تغییر وضعیت بدن از خوابیده به نشسته یا از نشسته به ایستاده)
• احتمال گرفتگی عضلانی
• دمای بدن عادی یا افزایش‌یافته
• احساس تشنگی و ضعف
• احتمال سبکی سر، گیجی یا از دست‌دادن هوشیاری

علائم گرمازدگی

• بالارفتن دمای بدن به میزان زیاد و خطرناک
• عدم تعریق، پوست برافروخته و خشک
• اختلال شدید سیستم عصبی مرکزی:
  • احتمال تجربه سبکی سر، گیجی، سردرد، ضعف، تنگی نفس یا مشکل در تنفس و نیز حالت تهوع
  • تندخویی
  • رفتار عجیب و غریب
  • بهت‌زدگی
  • احتمال تشنج
  • از دست‌دادن هوشیاری

• رخوت، منگی یا کما
• نبض آهسته و ضعیف یا ضربان قوی و سریع
• فشار خونی که ممکن است پایین باشد
• اختلالات قلبی
• اسیدوز متابولیک (بالارفتن میزان اسید بدن در اثر عواملی که یا تولید مواد اسیدی را زیاد می‌کنند یا دفع اسید از بدن را کم می‌کنند)
• آلکالوز تنفسی (اختلال درتعادل اسید-باز ناشی از کاهش فشار دی اکسید کربن در ریه)
• سطح بسیار پایین پتاسیم

گرمازدگی تهدیدی برای جان فرد است و پزشک باید فوراً به آن رسیدگی کند.

چه عواملی احتمال هایپرترمی را افزایش می‌دهند؟

در ادامه عواملی را می‌خوانید که احتمال افزایش بیش از حد دمای بدن و هایپرترمی را افزایش می‌دهند.

عوامل خطرساز در سبک زندگی

سبک زندگی افراد می‌تواند زمینه‌ ابتلا به هایپرترمی را فراهم کند. شما هم ممکن است در معرض ابتلا به هایپرترمی باشید اگر:

• به اندازه کافی مایعات مصرف نمی‌کنید.
• در خانه‌ای بدون تهویه مناسب زندگی می‌کنید.
• در تحرک مشکل دارید و دسترسی مناسب به وسایل حمل و نقل ندارید.
• لباس‌های زیادی می‌پوشید.
• در فصول گرم از لباس‌هایی با الیاف نایلونی استفاده می‌کنید.
• به مکان‌های بسیار شلوغ می‌روید.
• بدن‌تان واکنش مناسبی به آب و هوای گرم یا مرطوب ندارد.
• نمی‌توانید با شرایط آب و هوایی سازگار شوید.

افراد مسن، به‌ویژه آن‌هایی که دچار بیماری‌های مزمن هستند، باید در روزهای گرم و مرطوب، خصوصاً روزهایی که هشدار آلودگی هوا هم وجود دارد، در خانه بمانند.

عوامل خطرساز مرتبط با سلامت بدن

عوامل مرتبط با سلامتی که برخی از آن‌ها بیشتر در میان افراد مسن شایع است و ممکن است خطر هایپرترمی را افزایش دهند، عبارتند از:

• کم‌آبی بدن
• تغییرات پوستی مرتبط با بالا رفتن سن؛ مانند اختلال در گردش خون و ناکارآمدی غدد عرق.
• بیماری‌های قلبی، ریوی و کلیوی و هم‌چنین هر بیماری‌ای که باعث ضعف عمومی یا تب شود.
• فشار خون بالا یا سایر عارضه‌هایی که به ایجاد تغییر در رژیم غذایی نیاز دارند. برای مثال، افرادی که رژیم‌های غذایی با نمک محدود دارند، ممکن است بیشتر در معرض خطر باشند. با این حال، قرص‌های نمک را نباید بدون مشورت با پزشک مصرف کرد.
• کاهش تعریق، ناشی از داروهایی مانند مدرها، آرام‌بخش‌ها، مسکن‌ها و برخی داروهای قلب و فشار خون.
• مصرف چندین دارو برای عارضه‌های متفاوت. با این حال، نباید مصرف داروهای تجویزشده را قطع کنید. به جای آن، مشکلات احتمالی را با پزشک درمیان بگذارید.
• داشتن اضافه وزن یا کمبود وزن قابل توجه.
• نوشیدن مشروبات الکلی.
• سن بیشتر از ۶۵ یا کمتر از ۴ سال.
• داشتن بیماری‌هایی که توانایی تعریق را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند؛ مانند سیستیک فیبروزیس.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

هنگامی با پزشک خود تماس بگیرید که خودتان یا فرد دیگری:

• تب بالا دارید.
• در راه‌رفتن، تنفس یا صحبت‌کردن مشکل دارید.
• بیش از حد عرق کرده‌اید.
• سطح هوشیاری پایین آمده است.
• فرد گیج یا سرگردان به‌نظر می‌رسد.

هایپرترمی چگونه تشخیص داده می‌شود؟

کادر درمان با بررسی علائم، معاینه‌های فیزیکی و اندازه‌گیری دمای بدن، هایپرترمی را تشخیص می‌دهند. در این راستا، ممکن است آزمایش خون یا ادرار هم از شما گرفته شود.

درمان هایپرترمی

همان‌طور که پیش از این گفتیم، در میان اشکال گوناگون هایپرترمی، گرمازدگی جدی‌ترین حالت آن است و به مراقبت‌های متفاوت و درمان فوری نیاز دارد. بنابراین، ما درباره درمان هایپرترمی در دو بخش صحبت می‌کنیم:

1) درمان اشکال مختلف هایپرترمی به جز گرمازدگی

اگر علائم بیماری ناشی گرمای خفیف تا متوسط را تجربه می‌کنید، باید:

• فعالیت بدنی را متوقف کرده و در محیطی خنک و دارای تهویه مناسب استراحت کنید.
• لباس‌های سنگین یا تنگ را از بدن خارج کنید.
• نوشیدنی‌های کمی شور بنوشید تا الکترولیت‌های از دست‌رفته را جایگزین کنید. می‌توانید نوشیدنی‌های ورزشی یا آب را با مقداری نمک مخلوط کنید. از خوردن نوشیدنی‌های کافئین‌دار خودداری کنید.
• کمپرس خنک (مانند حوله مرطوب و خنک) روی پوست خود بگذارید. اما هرگز یخ را روی پوست قرار ندهید.
• پوست تحریک‌شده را خشک نگه دارید. از پودر یا پماد برای کاهش ناراحتی ناشی از بثورات پوستی استفاده کنید.
• ماهیچه‌ای را که دچار گرفتگی شده به‌آرامی بکشید.

معمولاً این وضعیت را می‌توانید با درمان خانگی برطرف کنید. اما در برخی موارد، ممکن است کادر درمان، مایع داخل وریدی (IV) را از طریق کاتتر در دستتان تزریق کنند تا مایع از دست‌رفته جبران شود (دریافت سرم).

2) درمان گرمازدگی

گرمازدگی یک وضعیت اورژانسی پزشکی است که به درمان در بیمارستان نیاز دارد. در این وضعیت، تا وقتی منتظر هستید آمبولانس برسد، سعی کنید تا حد امکان فرد را خنک کنید. برای این کار:

• در صورت امکان، فرد را در آب خنک غوطه‌ور کنید.
• به فرد آب بپاشید و به سرتاسر بدن او هوا بدمید (خنک‌کردن تبخیری).
• کمپرس یخ را روی گردن، کشاله ران و زیر بغل بمالید.
• از دادن هر گونه دارو از جمله آسپرین و استامینوفن خودداری کنید.

اگر به گرمازدگی دچار شده باشید، در بیمارستان ممکن است به شما مایعات وریدی سردشده تزریق شود. هم‌چنین ممکن است کادر درمان شست‌وشو (لاواژ) با آب سرد را تجویز کند. در این روش، حفره‌های بدن را با آب سرد شست‌وشو می‌دهند.

پیشگیری از هایپرترمی

در بیشتر موارد می‌توان از هایپرترمی جلوگیری کرد. برای اینکه به این وضعیت مبتلا نشوید بهتر است:

• از فعالیت بدنی شدید در هوای گرم و مرطوب خودداری کنید.
• نوشیدنی‌های ورزشی، آب یا سوپ آبکی کم‌نمک مصرف کنید.
• هرگز کودکان (یا حیوانات خانگی) را در فضاهای بسته و گرم مانند اتومبیل رها نکنید.
• در زمان اوج گرمای هوا در محل‌هایی که دستگاه تهویه مطبوع و تصفیه هوای مناسب دارند، بمانید.
• اگر در هوای گرم بیرون از منزل هستید، لباس‌های سبک، گشاد و رنگ روشن بپوشید.
• لباس‌های خود را از پارچه‌های با الیاف نخی انتخاب کرده و به میزان تهویه پارچه توجه کنید.

اگر به خاطر شغل‌تان یا به خاطر فعالیت‌های ورزشی مجبور هستید در گرما بمانید، اجازه دهید ابتدا بدن‌تان به‌تدریج با گرما سازگار شود. دو هفته قبل از اینکه کارهای طاقت‌فرسا بکنید، کارهای سبک انجام دهید یا فعالیت‌های ورزشی ملایم داشته باشید. سپس، کم‌کم بدن خود را در برابر دمای بالا مقاوم کنید. به شیوه‌ای برنامه‌ریزی کنید که تا حد امکان کار را در ساعات اولیه صبح که هوا خنک‌تر است، انجام دهید. در حین کار نیز از نوشیدن مایعات غیرکافئینی و فاقد قند و شیرین‌کننده‌های مصنوعی غافل نشوید.

عوارض هایپرترمی

بیماری‌های مرتبط با گرما، در اکثر موارد، پس از استراحت در محیطی خنک و جایگزینی الکترولیت‌های از دست‌رفته، کاملاً بهبود می‌یابند. اما شدیدترین نوع هایپرترمی که گرمازدگی است، می‌تواند به آسیب دائمی اعضای بدن یا حتی مرگ منجر شود.

سخن پایانی

هایپرترمی یا بیماری گرمایی، وضعیتی است که در آن دمای بدن از حالت طبیعی بالاتر می‌رود. این وضعیت معمولاً در نتیجه فعالیت بدنی زیاد در هوای گرم و مرطوب اتفاق می‌افتد. نوزادان، سالمندان، ورزشکاران و افرادی که در فضای باز کار می‌کنند، بیشتر از سایرین در معرض خطر هایپرترمی هستند. بیماری‌های گرمایی می‌توانند از خفیف (گرفتگی عضلانی در اثر گرما یا گرماگرفتگی) تا شدید (گرمازدگی) متغیر باشند. افراد مبتلا به بیماری‌های گرمایی باید فوراً بدن خود را خنک کنند.

بنابراین نیاز است کاملاً از خطرات گرمازدگی آگاه باشید. همان‌طور که گفتیم، گرمازدگی خطرناک‌ترین حالت هایپرترمی است و زمانی اتفاق می‌افتد که بدن تحت تأثیر گرما قرار گرفته، نتواند دمای خود را کنترل کند و در نتیجه دما به میزان قابل توجهی افزایش یابد (معمولاً به بالای 40 درجه سانتی‌گراد برسد).

بدن زمانی به این دما می‌رسد که اندام‌های داخلی در حال از کار افتادن هستند و با علائمی مانند تغییر وضعیت ذهنی (مانند سردرگمی یا تندخویی)، نبض سریع و قوی، عدم تعریق، پوست خشک و برافروخته، غش کردن، تلوتلو خوردن یا کما مواجه می‌شوید. اگر این علائم را در یک فرد، به ویژه فردی مسن دیدید، فوراً مراقبت‌های پزشکی اورژانسی را برای او فراهم کنید.

دیدگاه شما

آیا شما تجربه‌ای در مورد هایپرترمی یا یکی از انواع آن دارید؟ آیا در شرایطی هستید که احتمال ابتلا به این وضعیت برای شما بالاست، از چه روش‌هایی برای پیشگیری از آن استفاده می‌کنید؟ نظرات و تجربیات خود را برای ما بنویسید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید