بیماری زونا در اثر حمله مجدد ویروس عامل آبله مرغان به بدن بروز پیدا می‌کند. به این معنا که هر کسی که علائم این بیماری در او دیده شود، معمولاً ده‌ها سال قبل به بیماری آبله مرغان مبتلا شده است.
عامل هر دو بیماری زونا و آبله مرغان، ویروسی به نام واریسلا زوستر (Varicella Zoster) است. اما با وجود یکی بودن عامل بیماری، نشانه‌ها و علائم این دو بیماری با هم تفاوت دارند. بیماری آبله مرغان باعث بروز تاول‌های خارش‌دار در نواحی پشت، سینه و صورت شده و به تدریج به سایر نقاط بدن منتشر می‌شود. این در حالی است که بیماری زونا با ظهور راش پوستی به همراه درد تیرکشنده اعلام حضور می‌کند و علائم معمولاً در یک طرف بدن فرد ظاهر می‌شوند. برای اطلاع بیشتر در رابطه با علائم، عوامل خطر و راهکارهای درمانی بیماری زونا تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
زونا چیست؟
زونا یا همان هرپس زوستر، بیماری است که سبب بروز بثورات پوستی دردناک می‌شود. این بیماری توسط ویروس عامل آبله مرغان یعنی همان واریسلا زوستر ایجاد می‌شود. به این شکل که پس از گذراندن دوران نقاهت بیماری آبله مرغان که معمولاً در سنین پایین فرد را مبتلا می‌کند، ویروس عامل این بیماری در برخی از سلول‌های عصبی فرد همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد و در سال‌های بدن تحت شرایطی، دو مرتبه بروز می‌کند.
بیماری زونا کدام نواحی بدن را درگیر می‌کند؟
این ویروس در بسیاری از افراد بزرگسال به طور غیرفعال باقی می‌ماند و هرگز علائم زونا را در بدن ایجاد نمی‌کند. اما در یک سوم افراد، این ویروس مجدداً فعال شده و سبب بروز بیماری زونا می‌شود. راش‌های ناشی از بیماری زونا را در نقاط مختلف بدن از جمله پشت و اطراف چشم‌ها یا گوش‌ها می‌توان مشاهده کرد.
زونای چشمی
زونای چشمی نوعی عفونت ویروسی دردناک در ناحیه چشم‌ها است که میتواند سبب تورم پلک‌ها شود. در اکثر افراد، زونای چشمی با بروز راش و تاول در نواحی پیشانی، بینی و قسمت فوقانی پلک مشخص می‌شود. این عارضه با علائمی مانند درد و گزگز یک‌طرفه در ناحیه پیشانی و یا بینی شروع می‌شود. از جمله علائم این بیماری می‌توان به درد، قرمزی، تورم، حساسیت به نور و تاری دید اشاره کرد. این بیماری در صورت پیشرفت ممکن است سبب از بین رفتن بینایی و یا کوری شود. بنابراین به محض تشخیص، فوراً باید درمان را آغاز کرد.
زونا در ناحیه پشت بدن
زونا سبب بروز تاول‌های دردناک در یک سمت بدن می‌شود. امکان بروز بثورات پوستی در نقاط مختلف پشت بدن وجود دارد. با از بین رفتن راش‌های پوستی (دانه‌های ریز و قرمز)، تاول‌های به وجود آمده نیز ترکیده و پوسته‌پوسته می‌شوند. به طور معمول راش‌های پوستی در این نوع از زونا در فاصله زمانی ۲ تا ۴ هفته از بین می‌روند.
زونای گوش
زونای گوش که به نام سندرم رمزی هانت نیز شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که ویروس واریسلا زوستر، اعصاب صورت را در نزدیکی یکی از گوش‌های شما تحت تأثیر قرار دهد. علاوه‌بر بثورات دردناک زونا، این بیماری میتواند باعث فلج صورت و کاهش شنوایی در گوش آسیب‌دیده شود. درمان سریع زونای گوش میتواند خطر بروز عوارضی مانند ضعف دائمی عضلات صورت و ناشنوایی را کاهش دهد.
علل بروز زونا
بسیاری از افراد در دوران کودکی به بیماری آبله مرغان مبتلا می‌شوند اما با برطرف شدن علائم بیماری، ویروس عامل آن به صورت نهفته (غیرفعال) در سیستم عصبی فرد باقی می‌ماند. خوشبختانه، سیستم ایمنی بدن در طی سال‌ها، این ویروس را تحت کنترل خود قرار می‌دهد؛ با این حال ممکن است پس از سال‌ها ویروس واریسلا زوستر مجدداً فعال‌شده و سبب بروز بیماری زونا شود.
علت اصلی فعال شدن ویروس زونا در مراحل بعدی زندگی هنوز ناشناخته است؛ با این حال به نظر می‌رسد بیشتر موارد ابتلا به این بیماری به دلیل کاهش سطح ایمنی بدن باشند.
نکته: امکان ابتلای مجدد به بیماری زونا وجود دارد، اما بسیار نادر است.
عوامل احتمالی بروز بیماری زونا
از جمله عواملی که باعث بروز بیماری زونا می‌شوند، می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- سن بالا: با بالا رفتن سن، ایمنی بدن کاهش پیدا می‌کند؛ به همین دلیل است که بیشتر افراد مبتلا، بیش از ۷۰ سال سن دارند.
- استرس فیزیکی و عاطفی: مواد شیمیایی که در بدن به دنبال بروز استرس ترشح می‌شوند، سبب اختلال عملکرد سیستم ایمنی می‌شوند.
- ویروس HIV و بیماری ایدز: افراد مبتلا به بیماری ایدز در مقایسه با افراد دیگر بیشتر در خطر ابتلا به بیماری زونا هستند زیرا سیستم ایمنی در این بیماران ضعیف است.
- پیوند مغز استخوان که به تازگی صورت گرفته باشد: مراحل پیش از انجام پیوند، سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند.
- پیوند عضوی که اخیراً صورت گرفته باشد: در این شرایط شما باید به منظور جلوگیری از پس زدن عضو پیوندی، از داروهایی استفاده کنید که سیستم ایمنی بدن را سرکوب می‌کنند.
- شیمی درمانی: داروهای شیمی درمانی که معمولاً برای درمان سرطان مورد استفاده قرار می‌گیرند، به طور موقت سبب تضعیف سیستم ایمنی بدن می‌شوند.
با این حال، افراد جوانی که هیچ کدام از عوامل خطر ذکرشده را ندارند هم ممکن است به زونا مبتلا شوند.
علائم و مراحل بیماری زونا
زونا سبب بروز بثورات پوستی دردناک و تاول روی پوست شما می‌شود. مراحل بروز این بیماری به این ترتیب است:
- قبل از ظهور بثورات پوستی: یک الی دو روز پیش از ظهور راش‌های پوستی، شما ممکن است علائمی نظیر درد، سوزش و گزگز را در ناحیه‌ای از پوست که بثورات در آنجا ظاهر خواهند شد، تجربه کنید. برخی افراد قبل از بروز بثورات پوستی دچار نوعی احساس برق‌گرفتگی روی پوست خود می‌شوند.
- بروز بثورات پوستی: در این مرحله راش‌های پوستی دردناک و تاول روی پوست ظاهر می‌شوند. بروز این علائم در بدن اغلب یک‌طرفه بوده و معمولاً روی تنه قابل مشاهده است. با این حال این ضایعات می‌توانند در هر نقطه‌ای از بدن ظاهر شوند. برخی افراد پس از ظهور بثورات پوستی دچار تاول‌های بیشتری می‌شوند و این‌طور به نظر می‌رسد که این راش‌ها در حال گسترش و تشدید هستند.
- محو شدن بثورات پوستی: به محض برطرف شدن بثورات پوستی، تاول‌های به وجود آمده رفته‌رفته باز شده و شروع به خونریزی و پوسته‌پوسته شدن می‌کنند. در بسیاری از افراد راش‌های پوستی زونا بین دو تا چهار هفته محو می‌شوند.
در کنار بروز راش‌های پوستی دردناک و تاول، برخی افراد ممکن است علائم زیر را نیز تجربه کنند:
- تب
- سردرد
- دردهای عضلانی
- دل درد
- استفراغ
این علائم نیز با محو شدن راش‌های پوستی به تدریج برطرف می‌شوند.
راهکارهای درمانی زونا
هیچ درمان قطعی برای بیماری زونا وجود ندارد با این حال داروهای خاصی برای کنترل علائم آن در بازار موجود است. این داروها عبارت‌اند از:
داروهای ضد ویروسی
مصرف این داروها میتواند عوارض و مشکلات ناشی از این بیماری را کاهش داده و سبب توقف زودتر علائم آن شود؛ مخصوصاً اگر این داروها طی ۷۲ ساعت پس از ظهور علائم اولیه زونا مصرف شوند. مصرف این داروها همچنین می‌توانند از بروز دردی که ممکن است ماه‌ها و یا حتی سال‌ها پس از ابتلا به بیماری زونا حس شوند (نورالژی پس از زونا) جلوگیری کند. از جمله این داروها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیکلوویر
- والاسیکلوویر
داروهای مسکن بدون نسخه
این داروها می‌توانند در کاهش درد ناشی از این بیماری مؤثر باشند:
- استامینوفن
- ایبوپروفن
سایر داروها
در صورتی که بثورات پوستی ناشی از زونا باعث ابتلای فرد به عفونت‌های باکتریایی شوند، پزشک معالج ممکن است داروهای آنتی‌بیوتیک را نیز تجویز کند.
همچنین در صورتی که زونا نواحی‌ای مانند چشم‌ها و یا سایر نقاط صورت را درگیر کرده باشد، مصرف داروهای ضد التهابی مانند پردنیزون نیز توصیه می‌شود.
درمان خانگی زونا
در کنار مصرف داروها، به‌کارگیری درمان‌های خانگی نیز میتواند سبب کاهش شدت برخی از علائم زونا شود.
اسانس‌های روغنی (اسنشال اویل)
برخی از اسانس‌های روغنی حاوی موادی هستند که به بهتر شدن سوزش پوست و التیام زخم‌ها کمک می‌کنند. این روغن‌ها دارای خواص ضدالتهابی و ضدمیکروبی هستند و باعث تسریع روند بهبودی زخم‌ها و تاول‌ها می‌شوند. این روغن‌ها عبارتند از:
- روغن بابونه
- روغن اکالیپتوس
- روغن درخت چای
در برخی موارد، اسانس‌های روغنی می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک شوند. درنتیجه قبل از استفاده از این اسانس‌ها، آن‌ها را روی قسمت کوچکی از پوست خود امتحان کنید.
کمپرس سرد
قرار دادن یک پارچه خنک یا کمپرس سرد در محل تاول‌ها برای تسکین خارش و کاهش التهاب مؤثر است.
دوش آب سرد
حمام کردن یا گرفتن دوش آب سرد به‌صورت روزانه، با استفاده حداقلی از مواد شوینده شیمیایی، میتواند به تمیز نگه‌داشتن زخم‌ها و تاول‌ها و کاهش خطر ایجاد عفونت کمک کند.
آیا زونا واگیردار است؟
بله. شما در صورت ابتلا به این بیماری می‌توانید ویروس واریسلا زوستر را به افرادی که تاکنون به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند و واکسن دریافت نکرده‌اند، منتقل کنید. تا زمانی که تمامی بثورات پوستی به وجود آمده به صورت پوسته‌پوسته درنیامده‌اند، شما ناقل این بیماری هستید و تا آن زمان باید سعی کنید از این افراد فاصله بگیرید:
- زنان بارداری که تاکنون به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند.
- افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، به عنوان مثال کسانی که تحت شیمی‌درمانی هستند.
- نوزادان کمتر از یک ماه (مگر اینکه نوزاد خودتان باشد؛ زیرا کودک شما توسط سیستم ایمنی بدن خودتان از ویروس محافظت می‌شود و آنتی‌بادی‌ها به بدن او نیز منتقل می‌گردد.)
توجه: امکان ابتلا به زونا در اثر تماس با فرد مبتلا به این بیماری یا بیماری آبله مرغان وجود ندارد. با این حال دقت کنید در صورتی که شما قبلاً آبله مرغان نگرفته باشید، ممکن است از فرد مبتلا به زونا دچار آبله مرغان شوید.
تاول‌های به وجود آمده حاوی ویروس‌های زنده هستند. بنابراین زمانی که فرد مبتلانشده به آبله مرغان، در تماس مستقیم با یک تاول باز و یا مایع ناشی از آن قرار بگیرد، ویروس به او منتقل شده و دچار بیماری آبله مرغان می‌شود.
آیا زونا میتواند خطرناک باشد؟
زونا دارای عوارضی است که می‌توانند خطرناک باشند. از جمله این عوارض می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نورالژی (درد عصبی) پس از زونا: در برخی افراد، درد زونا پس از برطرف شدن تاول‌ها نیز ادامه پیدا می‌کند؛ به این حالت نورالژی پس از زونا گفته می‌شود. نورالژی زمانی رخ می‌دهد که فیبر‌های عصبی آسیب‌دیده، سیگنال‌های عصبی گمراه‌کننده و اغراق‌آمیزی از درد را از سمت پوست به مغز ارسال می‌کنند.
- از دست دادن بینایی: بروز علائم زونا در نواحی داخلی و پیرامون چشم (زونای چشمی) میتواند سبب عفونت دردناک چشم شده و در نهایت به از دست رفتن بینایی منجر شود.
- مشکلات سیستم عصبی: زونا ممکن است سبب التهاب مغز و یا همان انسفالیت، فلج صورت و همچنین مشکلات تعادلی و شنوایی شود.
- عفونت‌های پوستی: در صورتی که تاول‌های زونا به درستی درمان نشوند، امکان ابتلای فرد به عفونت‌های باکتریایی پوست وجود دارد.
- ضعف عضلات صورت و کم شنوایی دائمی: برای اکثر افراد، کاهش شنوایی و فلج صورت مرتبط با زونای گوش موقتی است. با این حال، میتواند دائمی شود.
زونا در زنان
بررسی‌ها نشان می‌دهد شیوع زونا در اغلب رده‌های سنی در بانوان بیشتر از آقایان است . زنان خصوصاً در آغاز دوران یائسگی در مقایسه با آقایان بیشتر به زونا مبتلا می‌شوند. علت این امر میتواند تغییرات هورمونی در پاسخ ایمنی ایجادشده در بدن آن‌ها باشد. این تغییرات در دوران یائسگی میتواند میزان ابتلا به بیماری‌های مرتبط با سیستم ایمنی مانند بیماری‌های قلبی، دیابت، آرتریت (التهاب مفاصل) و بیماری ام اس (مالتیپل اسکلروزیس) را افزایش دهد.
ابتلا به زونا در افراد مسن
اگرچه افراد ممکن است در هر سنی به بیماری زونا مبتلا شوند، با این حال میزان ابتلای افراد بین سنین ۶۰ تا ۸۰ سال به این بیماری بیشتر است. در سن ۶۰ سالگی، از هر سه نفر یک نفر به زونا مبتلا می‌شود. به همین دلیل، ابتلا به زونا خطر مرگ را در افراد مسن افزایش می‌دهد.
تقریباً یک نفر از هر شش فرد مبتلا به زونا که در سنین بالای ۶۰ سال هستند، درد شدیدی را تجربه می‌کنند. با بالا رفتن سن، فرد درد ناشی از زونا را در بازه زمانی طولانی‌تری تجربه خواهد کرد.
توصیه‌هایی برای مقابله با بیماری زونا
در صورت ابتلا به زونا، بهتر است برای داشتن شرایط بهتر به توصیه‌های زیر عمل کنید:
- لباس‌های گشاد که از الیاف طبیعی تهیه شده‌اند، بپوشید.
- برای تسکین عوارض پوستی‌تان بهتر است حمام بلغور جو دوسر بگیرید و یا از لوسیون کالامین استفاده کنید.
- برای تسکین درد و تسریع روند خشک شدن تاول‌ها بهتر است روی تاول‌ها یک پارچه خنک قرار دهید.
- بهتر است محل راش و تاول‌ها تمیز باقی بماند. سعی کنید تاول‌ها را نخارانید زیرا این کار سبب عفونی شدن این نواحی و بر جای ماندن اثر آن به صورت درازمدت می‌شود.
- با انجام کارهای مختلف نظیر تماشای تلویزیون، مطالعه، صحبت با دوستان، گوش‌دادن به موسیقی‌های آرامش‌بخش و یا انجام فعالیت‌های سرگرم‌کننده مانند باغبانی و یا کارهای هنری، ذهن‌تان را از تمرکز بر روی درد و علائم این بیماری دور کنید.
- علاوه‌بر استراحت کافی، سعی کنید رژیم غذایی متعادلی داشته باشید.
- حتی با وجود ابتلا به زونا می‌توانید فعالیت‌های ورزشی سبک مانند کشش و یا پیاده‌روی را در برنامه روزانه خودتان داشته باشید. البته بهتر است پیش از انجام یک روتین ورزشی جدید با پزشک‌تان مشورت کنید.
- از استرس دوری کنید. هرگونه استرس میتواند درد شما را تشدید کند. مدیتیشن و انجام فعالیت‌های ورزشی، دو راه مهم برای کاهش استرس و اضطراب است.
- احساساتتان را در رابطه با دردی که تجربه می‌کنید با خانواده و یا دوستان‌تان به اشتراک بگذارید و از آن‌ها همدلی طلب کنید.
همچنین شما می‌توانید با انجام کارهای زیر امکان انتقال این ویروس به سایر افراد را کاهش دهید:
- حفظ فاصله با افرادی که تاکنون به آبله مرغان مبتلا نشده‌اند و یا واکسن آن را دریافت نکرده‌اند و همچنین افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
- پوشاندن بثورات پوستی
- عدم تماس و یا خاراندن راش‌های پوستی
- شست‌وشوی مرتب دست‌ها
سخن پایانی
زونا یک بیماری ویروسی است که در اغلب موارد ابتلا به آن اجتناب‌ناپذیر است. اگر شما بیش از ۶۰ سال سن دارید، باید نسبت به تاول‌هایی که روی پوست بدنتان ظاهر می‌شوند حساس باشید. این عفونت ویروسی در صورت عدم رسیدگی ممکن است بسیار خطرناک باشد. شما باید به محض تشخیص زونا هرچه سریع‌تر روند درمانی را آغاز کنید و از داروها جهت مدیریت آن استفاده کنید.
تجربه شما
در صورتی که شما هم تجربه‌ای از ابتلا و درمان بیماری زونا دارید آن را با خوانندگان دیگر به اشتراک بگذارید.
منابع:
https://www.nhs.uk/conditions/shingles
https://www.nia.nih.gov/health/shingles
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/14979582
https://www.aad.org/public/diseases/a-z/shingles-symptoms
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/11036-shingles
https://www.medicarefaq.com/blog/complications-of-shingles-in-the-elderly
https://www.webmd.com/skin-problems-and-treatments/shingles/shingles-skin
https://www.medicalnewstoday.com/articles/shingles-on-the-back#rash-development
https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/infections-and-poisoning/shingles
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/shingles/symptoms-causes/syc-20353054
https://myhealth.alberta.ca/health/AfterCareInformation/pages/conditions.aspx?hwid=ack4333
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ramsay-hunt-syndrome/symptoms-causes/syc-20351783
https://www.menopause.org/for-women/menopauseflashes/women’s-health-and-menopause/shingles-everything-you-never-thought-to-ask-(and-how-to-prevent-it)
تیم نویسندگان
شهره اسمعیلی
شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.
مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997
دکتر مهدیه بهشادفر
