روتاویروس: علت ابتلا، علائم و روش‌های درمان آن در کودکان و بزرگسالان

اسهال یکی از بیماری‌هایی است که والدین کودکان زیر پنج سال بسیار از آن شکایت دارند. در بسیاری از موارد دلیل ابتلا به اسهال در کودکان و نوزادان، ویروسی بسیار مسری به نام روتاویروس است. اسهال ناشی از این ویروس در برخی از نوزادان و کودکان ممکن است به ‌اندازه‌ای شدید باشد که آن‌ها دچار کم‌آبی شده و نیاز به مراقبت‌های اورژانسی یا بستری‌شدن در بیمارستان داشته باشند. در این مقاله ما درباره روتاویروس، علائم، راه‌های انتقال و درمان آن صحبت می‌کنیم. پس با ما همراه باشید.

روتاویروس چیست؟

اگر در زیر میکروسکوپ به روتاویروس نگاه کنید، آن را به صورت دایره‌ای شکل می‎‌بینید. همین ویژگی، دلیل نامگذاری روتاویروس به این اسم است؛ چراکه در لاتین، روتا به معنای چرخ است.

روتاویروس عفونت دستگاه گوارش است و یکی از رایج‌ترین علل اسهال در نوزادان و خردسالان در جهان به حساب می‌آید. علاوه‌بر اسهال شدید، این میکروارگانیسم باعث التهاب معده و روده شده و با استفراغ، تب، درد در ناحیه شکم و کمبود آب در نوزادان، خردسالان و بعضی از بزرگسالان همراه است. مصرف دارو می‌تواند به برطرف شدن علائم این بیماری کمک کند؛ اما هیچ درمان قطعی‌ای برای آن وجود ندارد.

علت ابتلا به روتاویروس

روتاویروس از دو روز پیش از ظهور علائم در مدفوع فرد بیمار یافت می‌شود. ویروس در این دوران به‌سادگی از طریق تماس دست با دهان انتشار می‌یابد؛ حتی اگر هیچ یک از علائم بیماری در فرد مشاهده نشود. اگر مبتلا به روتاویروس باشید و دست‌های خود را بعد از استفاده از دستشویی یا تعویض پوشک کودک مبتلا به این ویروس یا کمک به کودک برای اجابت مزاج نشویید، ویروس می‌تواند به تمام اجسامی که آن‌ها را لمس کرده‌اید مانند غذا، اسباب‌بازی و ظروف منتقل شود. در این صورت اگر فرد دیگری دست‌های شسته‌نشده شما یا یک شی‌ء آلوده به ویروس را لمس کند و سپس به صورت یا دهان خودش دست بزند، امکان سرایت عفونت به او نیز وجود دارد. این ویروس می‌تواند روی سطوحی که ضدعفونی نشده‌اند، برای هفته‌ها یا ماه‌ها زنده بماند.

امکان ابتلا به روتاویروس بیش از یک بار، حتی درصورت واکسینه‌شدن، وجود دارد. با این وجود، در صورت ابتلای مجدد، شدت این بیماری معمولاً کمتر است.

علائم روتاویروس

رایج‌ترین علائم روتاویروس شامل اسهال آبکی شدید، استفراغ، تب و یا درد در ناحیه شکم است.

علائم معمولاً دو روز بعد از مواجهه فرد با ویروس ظاهر می‌شوند. استفراغ و اسهال آبکی می‌توانند سه تا هشت روز ادامه یابند. سایر علائم شامل از دست دادن اشتها و دهیدراتاسیون (از دست دادن آب بدن) می‌شوند که ممکن است مخصوصاً برای نوزادان و خردسالان خطرناک باشد.

علائم کم‌آبی بدن شامل موارد زیر می‌شود:

• کاهش ادرار
• خشکی دهان و گلو
• احساس گیجی هنگام ایستادن
• گریه با اشک‌ کم یا بدون اشک
• خواب‌آلودگی یا بهانه‌گیری غیرمعمول

چرا خطر کم‌آبی در کودکان جدی است؟

دهیدراتاسیون به این معنا است که بدن کودک شما به اندازه کافی آب و املاح برای عملکرد صحیح ندارد. دقت کنید که کودکان کمتر از یک سال به‌راحتی دچار کم‌آبی می‌شوند.

بیشتر اوقات، کودکان مبتلا به دهیدراتاسیون به تزریق سرم برای جایگزینی آب ازدست‌رفته احتیاج دارند. در موارد دهیدراتاسیون شدید، کودک ممکن است دچار تشنج (تجربه حرکات ناگهانی و نامنظم بدن) یا شوک شود که ممکن است جان او را به خطر بیندازد.

چه افرادی در معرض خطر ابتلا به روتاویروس هستند؟

معمولاً کودکانی که در مهدکودک‌ها یا مکان‌هایی که کودکانی زیادی حضور دارند، زمان می‌گذرانند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به روتاویروس هستند. کودکان سه‌ماهه تا سه‌ساله که واکسینه نشده‌اند، به نوع شدیدتر این بیماری مبتلا می‌شوند.

آیا بزرگسالان هم به روتاویروس آلوده می‌شوند؟

عفونت روتاویروس در بزرگسالان هم اتفاق می‌افتد. اما شدت بیماری در افراد بالغ نسبت به کودکان کمتر است. بزرگسالانی که در معرض خطر ابتلا به روتاویروس هستند شامل این گروه از افراد می‌شوند:

• افرادی که بیش از 65 سال سن دارند.
• کسانی که از کودکان آلوده به روتاویروس مراقبت می‌کنند.
• افرادی که سیستم ایمنی تضعیف‌شده دارند.

راه های انتقال روتاویروس

ورود روتاویروس به دهان، باعث آلوده‌شدن به این عفونت می‌شود. در صورت رعایت نکردن موارد زیر امکان آلوده‌شدن با این ویروس وجود دارد:

• دستان خود را پس از تماس با مدفوع آلوده به این ویروس نشویید و به دهان خود بزنید.
• سطوح و اجسام آلوده به این ویروس را لمس کنید و سپس به دهان خود دست بزنید.
• غذای آلوده به این ویروس را بخورید.

افرادی که آلوده به روتاویروس هستند این ویروس را از طریق مدفوع خود دفع می‌کنند. ویروس از این راه وارد محیط شده و می‌تواند باعث آلودگی سایر افراد شود. امکان انتقال ویروس، از زمان شروع بروز علائم بیماری در فرد و در طی سه روز اول بعد از بهبودی وجود دارد. البته ممکن است حتی پیش از بروز علائم نیز ویروس به دیگران سرایت کند. در افرادی با سیستم ایمنی تضعیف‌شده، امکان شناسایی ویروس حتی پس از گذشت سی روز از ابتلا به این عفونت نیز وجود دارد.

روتاویروس به‌راحتی بین نوزادان و کودکان منتقل می‌شود. این ویروس می‌تواند به اعضای خانواده و سایر افرادی که در تماس نزدیک با کودک مبتلا هستند نیز سرایت کند. زمستان و بهار (دی تا خرداد) بازه زمانی است که امکان ابتلا کودکان به این ویروس بسیار بیشتر می‌شود.

برای کنترل شیوع این بیماری، رعایت نکات بهداشتی مانند شستن صحیح دست‌ها مهم هستند، اما کافی نیستند. واکسیناسیون بهترین راه برای محافظت از کودکتان در برابر روتاویروس است.

واکسن روتاویروس

واکسن روتاویروس توسط دو برند مختلف، RotaTeq و Rotarix، عرضه می‌شود که در تعداد دوز مصرفی و ظرفیت با هم تفاوت دارند. RotaTeq واکسنی پنج‌ظرفیتی است که در سه دوز و در سنین دو، چهار و شش ماهگی باید به کودک داده شود. این در حالی است که Rotarix تک‌ظرفیتی و دو دوزی محسوب شده و واکسیناسیون با آن باید در سنین دو و چهارماهگی صورت بگیرد.
لازم به ذکر است که این واکسن‌ها خوراکی هستند و آمارها نشان می‌دهند که از 70 تا 74% عفونت‌های روتاویروسی جلوگیری می‌کنند.

واکسن روتاویروس در چه سنی باید دریافت شود؟

اولین دوز واکسن روتاویروس باید تا قبل از پانزده هفتگی به نوزاد داده شود. علاوه بر این، کودکان باید تا قبل از هشت ماهگی همه دوزهای واکسن را دریافت کنند.

درمان روتاویروس

هیچ درمان اختصاصی برای عفونت روتاویروس وجود ندارد و آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضدویروس به درمان این عفونت کمکی نمی‌کنند.

در صورت ابتلا به این بیماری، بزرگ‌ترین دغدغه پیشگیری از دهیدراتاسیون کودک است. برای جلوگیری از کم‌آبی بدن در طول دوره بیماری، باید به میزان کافی به کودک آب داده شود. اگر کودک شما دچار اسهال شدید است، از پزشک بخواهید تا برای فرزندتان محلول‌های خوراکی آب‌رسان بدن (ORS) تجویز کند؛ مخصوصاً اگر اسهال برای چند روز پیاپی ادامه دارد. البته می‌توانید ساشه‌های ORS را بدون تجویز پزشک هم از داروخانه‌ها تهیه کنید.

محلول‌های آب‌رسان برای جایگزینی مواد معدنی ازدست‌رفته در کودکان، نسبت به آب یا سایر مایعات تأثیر بیشتری دارند. در موارد دهیدراتاسیون شدید، ممکن است نیاز به تزریق وریدی مایعات در بیمارستان باشد.

نکته: مصرف داروهای ضداسهال در مورد عفونت‌های روتاویروسی توصیه نمی‌شوند.

درمان خانگی روتاویروس

اگر نوزاد شما بیمار است، کمی به او مایعات بدهید. درصورت شیردهی، به فرزندتان اجازه دهید که از شیر مادر تغذیه کند. اگر هم کودک شما با شیرخشک تغذیه می‌شود، به او مقدار کمی محلول‌ خوراکی آب‌رسان یا شیرخشک (بدون رقیق کردن) بدهید.

در صورتی که کودکان با سن بالاتر بیمار شدند، آن‌ها را تشویق به استراحت کنید. به کودکان خود غذاهای ساده که شکر افزوده ندارند مانند نان‌ها یا بیسکویت‌های سبوس‌دار، گوشت بدون ‌چربی، ماست، میوه یا سبزیجات بدهید. مصرف میزان کافی آب و محلول‌های آب‌رسان خوراکی نیز در این دوران حائز اهمیت است. دقت کنید که نوشیدن هر نوع مایعی برای کودک شما مناسب نیست؛ به عنوان مثال، از تغذیه فرزندتان با نوشابه، آب سیب و یا محصولات لبنی به‌غیر از ماست و غذاهای شیرین که باعث تشدید اسهال می‌شوند، خودداری کنید.

نکته: به طور کلی از مصرف مواد تحریک‌کننده معده مانند غذاهای پُر ادویه، کافئین، الکل و نیکوتین پرهیز کنید.

در هنگام ابتلا به روتاویروس چه غذاهایی بخوریم؟

قانون اول تغذیه هنگام اسهال، مصرف غذاهای ساده است. در این دوره از خوردن غذاها و نوشیدنی‌هایی دیرهضم، خودداری کنید.

رژیم غذایی بِرَت (BRAT)

اگر در حال دست‌وپنجه نرم کردن با روتاویروس هستید، باید غذاهای سبک و نرم را در رژیم غذایی روزانه خود بگنجانید تا به سیستم گوارش شما فشار وارد نشود. به این منظور می‌توانید از رژیم غذایی برت استفاده کنید. غذاهای موجود در رژیم غذایی برت حاوی مقادیر کم فیبر، پروتئین و چربی هستند. همین امر به بهبود دستگاه گوارش کمک‌ می‌کند.

• موز: نشاسته موجود در میوه‌ها، به جذب آب موجود در روده کمک کرده و باعث سفت‌شدن مدفوع می‌شود. علاوه‌بر این، موز منبع سرشاری از پتاسیم است. زمانی که اسهال دارید، مقادیر زیادی پتاسیم از دست می‌دهید و با مصرف این میوه می‌توانید پتاسیم ازدست‌رفته را جایگزین کنید.
• برنج: هضم برنج سفید راحت‌تر از برنج قهوه‌ای است و توصیه می‌شود در هنگام اسهال از برنج سفید استفاده کنید.
• سس سیب: از سس‌های سیبی استفاده کنید که در تهیه آن‌ها شیرین‌کننده‌های صنعتی به کار گرفته نشده است.
• نان: از نان‌های تهیه‌شده با آرد سفید به جای نان سبوس‌دار استفاده کنید؛ چراکه هضم آن‌ها راحت‌تر است.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده افزایش اسهال یا استفراغ در کودک خود، به پزشک مراجعه کنید. اگر علائم کم‌آبی مانند رنگ پریده، لب‌های خشک، چشمان گودرفته و پوشک خشک را بیش از هشت ساعت در فرزند خود مشاهده کردید، حتماً با پزشک تماس بگیرید.

سخن پایانی

روتاویروس میکروارگانیسمی است که باعث بروز علائم گاستروانتریت (التهاب معده و روده) شده و بیشتر در کودکان و نوزادان مشاهده می‌شود. اما این امر به معنای عدم ابتلای بزرگسالان به آن نیست.

ازجمله عوارض این بیماری کم‌آبی شدید در کودکان است که می‌تواند عواقب ناخوشایندی نظیر بستری‌شدن در بیمارستان و یا حتی مرگ را به همراه داشته باشد. به همین علت، در صورت مشاهده نشانه‌های کم‌آبی مراجعه به پزشک از اهمیت بالایی برخوردار است.

تجربه شما

در صورتی که شما هم تجربه‌ای از ابتلای کودک و یا نوزادتان به روتاویروس دارید و یا راه‌های دیگری برای کنترل و درمان آن می‌شناسید، می‌توانید در اینجا با دیگر خوانندگان به اشتراک بگذارید.