هر آنچه که باید در مورد علل، علائم، عوارض و راه‌های درمان ورم معده بدانید

پوشش داخلی معده از آن در برابر اسید معده و آنزیم‌ها محفاظت می‌کند. اما گاهی اوقات این پوشش دچار التهاب می‌شود که به آن ورم معده یا گاستریت می‌گویند. شکم درد، سوء‌هاضمه، نفخ و حالت تهوع ازجمله علائم گاستریت هستند. گاستریت ممکن است به صورت ناگهانی (حاد) و یا به‌تدریج (مزمن) ظاهر شود. عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری یکی از شایع‌ترین علل این عارضه به حساب می‌آید. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با علت، علائم و راهکارهای درمانی ورم معده، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.

ورم معده چیست؟

گاستریت در واقع یک اصطلاح کلی برای گروهی از وضعیت‌های پزشکی است که همگی منجر به التهاب پوشش داخلی معده می‌شوند. این التهاب می‌تواند باعث تورم و قرمز شدن داخلی‌ترین لایه معده شود. ممکن است به همین دلیل باشد که بعضی گاستریت را علاوه‌بر التهاب معده با نام ورم معده نیز می‌شناسند. التهاب به‌وجودآمده در گاستریت معمولاً ناشی از مصرف طولانی‌مدت برخی مسکن‌های خاص و یا عفونت ایجادشده توسط هلیکوباکتر پیلوری (باکتری عامل بیشتر زخم‌های معده) است. مصرف بیش از حد الکل هم می‌تواند با بروز ورم معده مرتبط باشد.

انواع ورم معده

گاستریت دو نوع اصلی دارد:

• گاستریت فرسایشی: این نوع گاستریت می‌تواند سبب التهاب، از بین رفتن پوشش داخلی معده و ایجاد زخم شود. عوامل مختلفی نظیر مصرف الکل، استعمال دخانیات، استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و کورتیکوستروئیدها، عفونت‌های ویروسی و باکتریایی و استرس ناشی از بیماری و یا جراحت می‌توانند در ایجاد این نوع گاستریت نقش داشته باشند.
• گاستریت غیر فرسایشی: نوع غیر فرسایشی گاستریت سبب التهاب پوشش داخلی معده می‌شود، اما سلول‌های پوشاننده آن را از بین نمی‌برد.

گاستریت مزمن یا گاستریت حاد

گاستریت می‌تواند به دو صورت مزمن یا حاد وجود داشته باشد. تفاوت‌های این دو نوع گاستریت عبارتند از:

• گاستریت حاد معمولاً در اثر وجود یک عفونت و یا یک عامل محرک ایجاد شده و می‌تواند در نهایت به ناراحتی معده منجر شود. اما با مصرف دارو و برطرف کردن علت آن، قابل درمان است.
• گاستریت مزمن عارضه‌ای است که در آن پوشش داخلی معده به واسطه عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری آسیب می‌بیند. این نوع گاستریت معمولاً باعث سوء‌هاضمه و یا درد نمی‌شود؛ اما در مراحل پیشرفته احتمال بروز آنمی (کم خونی) ناشی از کمبود ویتامین B12 افزایش می‌یابد.

علل بروز ورم معده

گاستریت به دلیل تضعیف و یا تخریب سلول‌های پوشاننده معده ایجاد می‌شود. موارد زیر ازجمله عوامل دخیل در بروز این مشکل هستند:

• مصرف الکل: نوشیدنی‌های حاوی الکل می‌توانند سبب تحریک و از بین رفتن بافت پوششی معده شوند.
• بیماری خودایمنی: شرایطی که در آن سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سالم بافت پوششی معده حمله می‌کند.
• عفونت باکتریایی: عفونت ناشی از هلیکوباکتر پیلوری علت اصلی بروز گاستریت مزمن و بیماری زخم معده است. این باکتری از طریق از بین بردن پوشش محافظ معده سبب بروز التهاب می‌شود.
• ریفلاکس صفرا: کبد برای هضم چربی‌های موجود در مواد غذایی صفرا تولید می‌کند. ریفلاکس صفرا زمانی اتفاق می‌افتد که صفرا به‌جای روده کوچک، به داخل معده ریخته می‌شود.
• مصرف برخی داروها: استفاده مداوم از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و یا کورتیکواستروئیدها برای کنترل دردهای مزمن، می‌تواند سبب تحریک پوشش داخلی معده شود.
• مشکلات جسمانی: بروز یک بیماری و یا جراحت شدید و ناگهانی می‌تواند منجر به بروز ورم معده شود. اغلب اوقات حتی اگر عضوی به غیر از معده آسیب ببیند، امکان بروز گاستریت وجود دارد. سوختگی‌های شدید یا جراحات مغزی از علل شایع بروز ورم معده محسوب می‌شوند.

علائم و نشانه‌های ورم معده

علائم گاستریت لزوماً در همه افراد درگیر این وضعیت بروز پیدا نمی‌کنند. این علائم شامل موارد زیر است:

• سوزش در ناحیه فوقانی معده (مانند سوزش سر دل) که ممکن است با غذا خوردن بهتر یا بدتر شود.
• حالت تهوع
• استفراغ
• بی‌اشتهایی
• سکسکه
• اسهال
• نفخ و بادگلو
• احساس سیری ناخوشایند بعد از غذا خوردن
• کاهش وزن
• بوی بد دهان
• وجود خون در استفراغ و یا مدفوع

تشخیص ورم معده

پزشک جهت تشخیص ورم معده سؤالاتی در رابطه با علائم و سوابق پزشکی‌‌تان از شما می‌پرسد و شما را معاینه می‌کند. علاوه‌بر این، پزشک ممکن است یک یا چند مورد از آزمایشات زیر را نیز تجویز کند:

• تست تنفسی اوره: شما در طول این تست، باید یک کپسول یا مایع حاوی اوره (نوعی ماده رادیوکتیو بی‌خطر) را بلعیده و سپس نفس خود را به داخل یک کیسه مخصوص، بدمید. هلیکوباکتر پیلوری، اوره را به دی‌اکسید کربن تبدیل می‌کند. بنابراین درصورتی که این باکتری در معده شما وجود داشته باشد، دی اکسید کربن بیشتری در تست تنفس شما مشاهده می‌شود.
• آزمایش خون: به کمک آزمایش خون، می‌توان سطح آنتی‌بادی‌هایی که با هلیکوباکتر پیلوری مبارزه می‌کنند را بررسی کرد.
• آزمایش مدفوع: این آزمایش وجود هلیکوباکتر پیلوری را در مدفوع بررسی می‌کند.
• آندوسکوپی فوقانی: پزشک شما ممکن است از آندوسکوپ (نوعی لوله نازک و بلند مجهز به دوربین) برای بررسی وضعیت معده شما استفاده کند. این لوله از طریق مری به معده وارد شده و امکان بررسی پوشش داخلی معده را به پزشک می‌دهد. پزشک ممکن است طی آندوسکوپی، یک نمونه بافتی (بیوپسی) از پوشش داخلی معده جهت بررسی وجود عفونت، تهیه کند.
• معاینه بخش فوقانی دستگاه گوارش: پیش از این نوع معاینه، شما باید یک ماده نوشیدنی غلیظ و گچی به نام باریم را بخورید. این مایع با پوشاندن جدار داخلی معده، به تولید تصاویر اشعه ایکس با جزئیات بیشتر کمک می‌کند.

درمان ورم معده

پیش از درمان گاستریت، شناسایی عامل به‌وجودآورنده آن از اهمیت بالایی برخوردار است. به عنوان مثال، نوعی از گاستریت حاد که درنتیجه مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی و یا مصرف الکل ایجاد می‌شود، ممکن است با قطع مصرف این موارد، بهبود یابد.

علاوه‌بر حذف عامل به‌وجودآورنده ورم معده، استفاده از برخی داروها نیز در درمان آن مؤثر است. ازجمله این داروها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آنتی‌بیوتیک: پزشک ممکن است برای از بین بردن هلیکوباکتر پیلوری در دستگاه گوارش، ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌های کلاریترومایسین و آموکسی سیلین و یا مترونیدازول را تجویز کند. حتماً دوره درمان با آنتی‌بیوتیک‌ را که معمولاً بین ۷ تا ۱۴ روز است، کامل کرده و در کنار آن، داروهای کاهش‌دهنده میزان اسید معده هم مصرف کنید. پس از تکمیل دوره درمان، پزشک مجدداً وجود باکتری در معده را مورد بررسی قرار می‌دهد.
• داروهای مهارکننده تولید اسید معده: این داروها شامل امپرازول، لانسوپرازول، رابپرازول، پنتوپرازول و داروهای دیگر می‌شوند که بدون نسخه یا با تجویز پزشک در دسترس هستند. مصرف طولانی‌مدت این داروها، مخصوصاً در دوزهای بالا، می‌تواند خطر شکستگی‌های لگن، مچ دست و ستون فقرات را افزایش دهد. به‌منظور کاهش این خطرات، از پزشک خود بپرسید که آیا مصرف مکمل‌های کلسیم می‌تواند در این زمینه به شما کمک کند.
• داروهای کاهش‌دهنده تولید اسید معده: این داروها، میزان اسید معده را کاهش داده و درنتیجه سبب تسکین درد و تسریع روند بهبود ورم معده می‌شوند. ازجمله این داروها می‌توان به فاموتیدین، سایمتیدین و نیزاتیدین اشاره کرد که بدون نسخه یا با تجویز پزشک در دسترس هستند.
• داروهای خنثی‌کننده اسید معده: پزشک ممکن است در روند درمان گاستریت، استفاده از آنتی‌اسیدها را به شما توصیه کند. آنتی‌اسیدها از طریق خنثی‌سازی اسید معده، اثر تسکینی سریع دارند و بسته به نوع ترکیبات اصلی‌شان می‌توانند باعث یبوست یا اسهال شوند. اگرچه این داروها در رفع فوری علائم ورم معده مؤثر هستند، اما معمولاً به‌عنوان اولین گزینه درمانی در نظر گرفته نمی‌شوند. داروهای مهارکننده و کاهش‌دهنده اسید معده اثربخشی بهتر و عوارض کمتری دارند.

عوارض گاستریت

عدم درمان گاستریت ممکن است منجر به بروز مشکلاتی جدی شود. ازجمله:

• آنمی (کم‌خونی): هلیکوباکتر پیلوری از طریق ایجاد گاستریت و یا زخم معده سبب خون‌ریزی و درنتیجه کاهش تعداد گلبول‌های قرمز خون می‌شود.
• آنمی پرنیشیوز: گاستریت خودایمنی می‌تواند بر نحوه جذب ویتامین B12 در بدن تأثیر بگذارد. سطح طبیعی این ویتامین برای تولید گلبول‌های قرمز خون ضروری بوده و پایین بودن آن منجر به بروز آنمی پرنیشیوز می‌شود.
• پریتونیت (التهاب صفاق): گاستریت می‌تواند سبب تشدید زخم‌ معده شود. زخم‌هایی که جداره معده را تخریب می‌کنند، باعث نشت محتویات معده به داخل فضای شکمی می‌شوند. باکتری‌ها نیز می‌توانند از طریق این زخم‌ها وارد حفره شکمی شده و عفونت خطرناکی به‌نام التهاب صفاق را ایجاد می‌کنند.
• سرطان معده: گاستریت ناشی از عفونت هلیکوباکتر پیلوری یا بیماری‌های خودایمنی می‌تواند سبب ایجاد توده‌هایی در مخاط معده شود که خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش می‌دهند.

گاستریت و خطر ابتلا به سرطان معده

به نظر می‌رسد که ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری، عامل اصلی سرطان معده، مخصوصاً در نواحی پایینی (دیستال) آن است. عفونت مزمن ناشی از این باکتری می‌تواند منجر به گاستریت آتروفیک (التهاب مزمن و نازک‌شدن جداره معده همراه با تغییر در سلول‌های پوشش معده) و سایر تغییرات پیش‌سرطانی پوشش داخلی معده شود.

میزان عفونت هلیکوباکتر پیلوری در افراد مبتلا به سرطان معده در مقایسه با افرادی که به این نوع سرطان مبتلا نیستند، بیشتر است. این عفونت همچنین با ابتلا به برخی از انواع لنفوم‌های معده (برخی از انواع سرطان) ارتباط دارد. با این وجود، بیشتر افرادی که این باکتری را در معده خود دارند، هرگز به سرطان مبتلا نمی‌شوند.

آیا ورم معده مسری است؟

ورم معده مسری نیست، با این وجود، هیلوباکتر پیلوری می‌تواند از مسیر مدفوعی-دهانی به دیگران منتقل شود. شستن دست‌ها پیش‌ از تماس با مواد غذایی و همچنین رعایت اصول بهداشتی مرتبط با تصفیه آب آشامیدنی و فاضلاب، اولین مرحله جلوگیری از انتشار این باکتری است. بسیاری از افراد پس از آلوده‌شدن به هلیکوباکتر پیلوری، می‌توانند به گاستریت مبتلا می‌شوند.

آیا گاستریت خطرناک است؟

همان‌طور که پیش‌تر هم اشاره شد، این وضعیت ممکن است به‌صورت گاستریت حاد و یا مزمن ظاهر شود. همچنین، ورم معده امکان ابتلا به انواع زخم‌های معده و یا حتی سرطان معده را افزایش می‌دهد. با این حال گاستریت در بسیاری از افراد عارضه‌ای جدی محسوب نمی‌شود و فرد با درمان مؤثر، به‌سرعت بهبود پیدا می‌کند.

چگونه می‌توان از بروز ورم معده جلوگیری کرد؟

هیلکوباکتر پیلوری اصلی‌ترین علت بروز گاستریت محسوب می‌شود، اما اکثر افراد از ابتلای خود به این عفونت اطلاعی ندارند. این باکتری به سهولت قابل انتقال است. با این حال شما می‌توانید با رعایت صحیح اصول بهداشتی مانند شستن دست‌ها، خطر ابتلا به این عفونت را کاهش دهید.

همچنین شما می‌توانید با انجام اقداماتی، احتمال بروز سوء‌هاضمه و سوزش سر دل را که ارتباط مستقیمی با گاستریت دارند، محدود کنید. اقدامات پیشگیرانه لازم در این زمینه عبارتند از:

• اجتناب از مصرف غذاهای چرب، سرخ‌شده، تند و یا اسیدی
• کاهش مصرف کافئین
• عدم مصرف الکل
• خوردن وعده‌های غذایی کم‌حجم‌تر در طول روز
• کنترل استرس
• عدم مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی
• دراز نکشیدن به مدت ۲ الی ۳ ساعت پس از غذا

سخن پایانی

ورم معده در جوامع مختلف عارضه شایعی محسوب می‌شود و عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. هلیکوباکتر پیلوری، عامل اصلی بروز گاستریت مزمن به شمار می‌آید. عدم درمان گاستریت می‌تواند منجر به بروز عوارض گوناگونی مانند کم‌خونی شود. بنابراین، انجام معاینات پزشکی به‌منظور یافتن علت اصلی ورم معده و انتخاب بهترین روش درمان ضروری است. ازجمله راه‌های جلوگیری از ابتلا به عفونت هلیکوباکتر پیلوری و درنتیجه ورم معده، می‌توان به رعایت بهداشت فردی و شستن دست‌ها، مخصوصاً هنگامی که بیرون از منزل غذا می‌خورید، اشاره کرد.

تجربه شما

آیا شما یا اطرافیانتان تا به حال به ورم معده مبتلا شده‌اید؟ برای درمان آن چه کرده‌اید؟ اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید، آن را با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.