اگر شما هم جزو افرادی هستید که با دیابت دست‌وپنجه نرم می‌کنید، لازم است برای جلوگیری از بروز برخی از عوارض شایع این بیماری مانند زخم پای دیابتی، اقداماتی را انجام داده و مراقب سلامت پاهای خود باشید. هنگامی‌که متوجه وجود زخم در پاهایتان شدید، حتی اگر درد ندارید، باید فوراً به پزشک مراجعه کنید. سهل‌انگاری در درمان این زخم‌ها، می‌تواند سبب ایجاد عفونت و گسترش زخم به قسمت‌های دیگر پا مانند استخوان شود. ما در این مقاله در ارتباط با زخم پای دیابتی، علائم، درمان و مراقبت‌های خانگی از آن صحبت کرده‌ایم. با ما همراه باشید.
زخم پای دیابتی چیست؟
زخم پا ممکن است به شکل یک شکاف در پوست یا زخمی عمیق‌تر نمایان شده و می‌تواند سریع عفونی شود. این زخم‌ها امکان دارد در اثر خراش‌های جزئی یا بریدگی‌هایی که به‌آرامی بهبود می‌یابند، ایجاد شوند. یکی از مهم‌ترین دلایل بروز این زخم‌ها پوشیدن کفش‌های نامناسب است. افراد به‌محض مشاهده این زخم‌ها، باید فوراً برای درمان آن اقدام کنند و درباره بهترین و مؤثرترین راه‌های کنترل زخم از پزشک متخصص کمک بگیرند.
نکته: حدود ۱۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت ممکن است به زخم پای دیابتی دچار شوند.
شایع‌ترین علل بروز زخم پای دیابتی
علل شایع بروز زخم پای دیابتی عبارتند از:
- قند خون بالا
- نوروپاتی دیابتی (تخریب اعصاب بدن؛ به‌ویژه دست‌ها و پاها)
- گردش خون ضعیف (بیماری عروق محیطی)
- آسیب پاها (تحریک پوست پاها یا ایجاد زخم روی آن‌ها)
قند خون بالا
به وضعیتی که در آن مقدار قند (گلوکز) موجود در خون بالاتر از حد طبیعی باشد، قند خون بالا ( هیپرگلیسمی) می‌گویند. از دلایل عمده قند خون بالا می‌توان به وجود مقادیر پایین هورمون انسولین در خون و یا مقاومت بدن به انسولین اشاره کرد. هیپرگلیسمی درمان‌نشده می‌تواند منجر به بروز مشکلاتی مانند زخم پای دیابتی، مشکلات بینایی و نارسایی کلیه شود.
نوروپاتی دیابتی
دیابت کنترل‌نشده می‌تواند به اعصاب پاها آسیب بزند که درنتیجه آن:
- افراد سرما، گرما یا درد را در پاهای خود احساس نمی‌کنند. به این وضعیت، «نوروپاتی دیابتی حسی» می‌گویند. به‌دلیل فقدان حس در پاها، فرد متوجه وجود زخم یا بریدگی نمی‌شود. درنتیجه، احتمال گسترش زخم و عفونی‌شدن آن افزایش می‌یابد.
- عضلات به‌درستی کار نمی‌کنند. بنابراین، پا به‌شکل صحیح تراز نشده و فشار روی ناحیه‌‌ای از آن بیشتر از سایر قسمت‌ها می‌شود.
گردش خون ضعیف
دیابت باعث تضعیف گردش خون در افراد می‌شود. اگر گردش خون مناسب در بدن وجود نداشته باشد، زخم‌ها و بریدگی‌ها دیرتر بهبود می‌یابند. طولانی‌شدن فرآیند بهبود عفونت، فرد را در معرض ابتلا به زخم‌های عمیق‌تر و بزرگتر یا قانقاریا (مرگ بافت در اثر کمبود خون‌رسانی) قرار می‌دهد.
آسیب پا
وجود ناهنجاری در ساختار پا، یکی از دلایل ایجاد زخم پای دیابتی است. این ناهنجاری‌ها با وارد کردن فشارهای غیرعادی به بخش‌هایی از پا، خصوصاً کف پا، این اندام را مستعد زخم‌شدن می‌کنند.
علائم زخم پای دیابتی
اگر دیابت دارید باید مراقب علائم زیر باشید:
- هرگونه تغییر در پوست یا ناخن پا، ازجمله بریدگی، تاول، پینه یا زخم
- ترشح مایع یا چرک
- بوی بد
- درد
- قرمز شدن
- تغییر رنگ پوست
- تورم
معاینه برای تشخیص زخم پای دیابتی
معاینه پای دیابتی برعهده پزشک متخصص است. معاینات پا عموماً شامل مراحل زیر می‌شود:
ارزیابی کلی زخم پای دیابتی
به‌منظور ارزیابی کلی وضعیت زخم پای دیابتی، پزشک:
- درباره سابقه سلامتی فرد و سایر ناهنجاری‌های ساختاری و مشکلات مربوط به پا از او سؤال می‌پرسد.
- کفش‌های بیمار را بررسی می‌کند. اگر کفش‌های بیمار راحت و قالب پاهایش نباشند، می‌توانند باعث ایجاد تاول، زخم و پینه در پاها شوند.
ارزیابی پوست
مرحله بعد معاینات پا، بررسی پوست است. در این مرحله پزشک:
- ناخن‌های پا را از نظر ترک یا عفونت قارچی بررسی می‌کند.
- به دنبال مشکلات پوستی گوناگون ازجمله خشکی، ترک‌خوردگی، پینه، تاول و زخم می‌گردد.
- بین انگشتان پا را برای وجود علائم عفونت قارچی بررسی می‌کند.
ارزیابی‌های عصبی
این ارزیابی‌ها شامل تست‌های مختلفی می‌شوند. با انجام ارزیابی‌های عصبی موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند:
- حس کردن لرزش
- حساسیت پا به لمس
- حس کردن درد
- عکس‌العمل غیرارادی مچ پا در برابر ضربه
ارزیابی عضلانی اسکلتی
در این مرحله، پزشک متخصص ناهنجاری‌ها و بدشکلی‌های پاهای بیمار را بررسی می‌کند.
ارزیابی عروقی
پزشک درصورت مشاهده علائم گردش خون ضعیف در فرد، ممکن است از سونوگرافی داپلر (نوعی روش تصویربرداری) برای بررسی چگونگی گردش خون در پاها استفاده می‌کند.
درجه‌بندی شدت زخم پای دیابتی
پس از تشخیص زخم، پزشک آن را درجه‌بندی کرده و بر این اساس، درمان را شروع خواهد کرد. یکی از درجه‌بندی‌های رایج را واگنر در سال ۱۹۸۱ انجام داده است که در آن زخم‌ها براساس عمقشان به شش دسته تقسیم می‌شوند:
- درجه ۰: پوست سالم و بدون زخم
- درجه ۱: زخم سطحی
- درجه ۲: عمیق‌تر شدن زخم و درگیر شدن استخوان، تاندون و مفاصل پا
- درجه ۳: عمیق‌تر شدن زخم همراه با عفونت استخوان یا ایجاد آبسه
- درجه ۴: قانقاریای جزئی پا
- درجه ۵: قانقاریای تمام قسمت‌های پا
روش‌های درمان زخم پای دیابتی
امروزه درمان زخم پای دیابتی به شکل‌های متفاوتی انجام می‌شود، ازجمله این روش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) کنترل عفونت با آنتی بیوتیک
زخم‌های پای دیابتی مستعد عفونت هستند و اغلب چند نوع میکروب در ایجاد آن‌ها دخالت دارند. برای مدیریت و کنترل عفونت این زخم‌ها، لازم است عفونت به‌درستی تشخیص داده شود.
در کنترل عفونت با آنتی‌بیوتیک موارد زیر مورد بررسی قرار می‌گیرند:
- نشانه‌های رایج التهاب ازجمله گرما، قرمزی، درد هنگام لمس و تورم
- میزان عفونت
- درگیری بافت‌های عمیق و یا استخوان‌ها
- وجود آبسه
درصورت عدم مشاهده علائم بالینی عفونت، لازم است تا نمونه‌ای از زخم برای کشت تهیه شود. به‌صورت کلی، نمونه‌برداری از زخم به‌ویژه در مواقعی که عفونت متوسط تا شدید است، باید پیش از شروع درمان با آنتی‌بیوتیک صورت بگیرد.
مطابق با مطالعات انجمن بیماری‌های عفونی آمریکا (IDSA)، بسته به شدت عفونت، آنتیبیوتیکها باید بین یک تا سه هفته مصرف شوند.
2) دبریدمان زخم پای دیابتی
برای عملکرد بهینه آنتیبیوتیکها، دبریدمان (تخلیه عفونت از طریق برداشتن بافت‌های مرده) یک گام مهم به شمار می‌آید. این فرآیند به تشکیل بافت پیوندی جدید همراه با مویرگ‌های خونی کمک کرده و فشار کف پا را در نواحی پینه‌‌بسته کاهش می‌دهد.
چناچه پس از دبریمان، پزشک درباره وسعت بافت عفونی و مرده تردید داشته باشد، انجام مجدد جراحی ضروری خواهد بود.
3) کاهش فشار از روی زخم پای دیابتی
خودداری از وارد کردن فشار به کف پا و ایستادن روی آن در تسریع روند بهبود زخم و جلوگیری از بازگشت آن مؤثر است. فشار روی زخم را می‌توان با انتخاب کفش مناسب و استفاده از کفی‌ها، بوت‌ها و واکرهای مخصوص کاهش داد. روش درمانی، بسته به محل زخم و سابقه بیماری عروق محیطی انتخاب می‌شود. گچ‌گرفتن کامل پا یکی از روش‌های تأثیرگذار در کاهش فشار روی زخم پای دیابتی است. افراد با بیماری عروق محیطی شدید یا بیماران دارای عفونت، نباید از روش‌ها و ابزارهایی مانند گچ‌گرفتن که برای طولانی‌مدت پا را احاطه می‌کنند، استفاده کرد.
مطالعات نشان داده‌اند که گچ‌گرفتن کامل پا، فشار را در جلوی پا حداکثر تا ۸۷ درصد کاهش داده و درنتیجه فشار وزن بدن در کف پا و همچنین ساق پا توزیع می‌شود.
4) پانسمان زخم پای دیابتی
پانسمان کردن زخم به حفظ رطوبت، جذب ترشحات، جلوگیری از عفونت زخم و بهبود آن کمک می‌کند. پانسمان‌هایی که در زخم‌های دیابتی استفاده می‌شوند نباید چسبنده باشند؛ مانند بانداژ.
5) کنترل قند خون
در کل، به بیماران دیابتی توصیه می‌شود که میزان گلوکز خون خود را کنترل کنند. این امر برای بهبود زخم پاهای بیمار و همچنین کاهش عفونت در آن‌ها ضرورت دارد.
بنابر نتایج چندین مطالعه، بین کنترل قند خون و بهبود زخم پای دیابتی یک ارتباط مستقیم وجود دارد. علاوه‌بر این، مطالعه‌ای دیگر که اثرات میزان قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع دو را ارزیابی می‌کرد، نشان داد افرادی که کنترل شدیدی روی قند خون خود داشتند، ۳۵ درصد کمتر در معرض خطر قطع عضو قرار گرفتند.
6) جراحی
بسیاری از زخم‌های دیابتی غیرعفونی هستند و انجام جراحی ضرورتی ندارد. اما در موارد زیر ممکن است انجام جراحی ضرورت پیدا کند:
- برای برداشتن فشار از روی ناحیه آسیب‌دیده
- برای اصلاح بدشکلی‌های پا مانند پای چکشی، انحراف شست پا یا برآمدگی‌های استخوانی
- عفونت استخوان
زمان بهبود زخم به عوامل گوناگونی بستگی دارد و می‌تواند بین چند هفته تا چند ماه متغیر باشد. این موارد عبارتند از:
- اندازه و محل زخم
- میزان فشار روی زخم در اثر راه‌رفتن یا ایستادن روی پا
- میزان تورم پا
- مشکلات مرتبط با گردش خون
- سطح قند خون
- درمان‌هایی که برای بهبود زخم انجام می‌شوند
درمان خانگی زخم پای دیابتی
اگر به زخم پای دیابتی مبتلا هستید، پزشک ممکن است راهکارهای زیر را برای مراقبت از زخم به شما توصیه کند.
- شست‌وشوی ناحیه آسیب‌دیده با یک صابون ملایم
- تمیز و خشک نگه داشتن زخم
- تعویض پانسمان طبق دستور پزشک
- مصرف دارو
- افزایش مصرف مایعات (از پزشک خود درباره میزان آب مصرفی روزانه مشورت بگیرید)
- پیروی از یک رژیم غذایی سالم
- ورزش منظم
- پوشیدن کفش مناسب
- استفاده از باند کشی فشاری یا جوراب فشاری طبق دستور پزشک
پیشگیری از بروز زخم پای دیابتی
مراقبت از پاها در پیشگیری از بروز زخم پای دیابتی مؤثر بوده و باعث شناسایی زخم در مراحل ابتدایی آن می‌شود. این مراقبت‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:
- سیگار نکشیدن
- شستن روزانه پا
- بررسی روزانه پا
- با دقت کوتاه کردن ناخن پا
- معاینه منظم پا توسط پزشک
- پوشیدن جوراب تمیز و خشک
- عدم تخلیه پینه و سایر ضایعات پا
- عدم راه رفتن به صورت پا برهنه حتی در خانه
سخن پایانی
افراد مبتلا به دیابت باید با مشاهده کوچکترین نشانه‌های آسیب به پا، فوراً به پزشک مراجعه کنند. درمان هرچه زودتر این زخم‌ها، از عفونی‌شدن و گسترش آن‌ها به استخوان‌ها و مفاصل جلوگیری می‌کند. اگر افراد دیابتی دچار بی‌حسی در ناحیه پا باشند، درد را احساس نمی‌کنند و ممکن است متوجه وجود زخم در پای خود نشوند. درنتیجه در این افراد اقدامات پیشگیرانه بسیار حائز اهمیت هستند. کنترل قند خون، بررسی منظم پاها و پوشیدن کفش مناسب ازجمله این راهکارها به حساب می‌آیند.
تجربه شما
همان‌طور که در این مقاله خواندیم، زخم پای دیابتی ممکن است در هر فرد مبتلا به دیابت اتفاق بیفتد. آیا شما در اطرافیان خود فردی را می‌شناسید که به این عارضه دچار شده باشد؟ چه علائمی داشته است؟ و برای درمان آن چه اقداماتی انجام داده است؟ اگر در این زمینه اطلاعاتی دارید، با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
منابع:
https://www.webmd.com/diabetes/foot-problems
https://medlineplus.gov/lab-tests/diabetic-foot-exam
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC8771264
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5793889
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3508111
https://www.medicalnewstoday.com/articles/diabetic-ulcers
https://link.springer.com/book/10.1007/978-1-4471-4525-7
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/21510-diabetic-feet
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17169-foot-and-toe-ulcers
https://surgery.ucsf.edu/conditions–procedures/diabetic-foot-ulcers.aspx
تیم نویسندگان
شهره اسمعیلی
شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.
مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997
دکتر مهدیه بهشادفر
دکتر زهرا کلاهدوز
