از فشار خون بالا به‌عنوان قاتل خاموش یاد می‌شود؛ چراکه هیچ علامت مشخصی ندارد. این وضعیت به‌آرامی بدن را تخریب کرده و به مغز، قلب، کلیه‌ها و سایر اندام‌ها آسیب می‌رساند. با مصرف دارو و ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی و سبک زندگی می‌توان با فشار خون بالا مقابله کرد؛ مانند مصرف نمک به‌میزان کم و فعالیت بدنی بیشتر. ما در این مقاله درباره علل بروز فشار خون بالا، درمان، پیشگیری و عوارض آن صحبت می‌کنیم. پس تا انتهای این مقاله همراه ما باشید.
فشار خون بالا
فشار خون بالا وضعیت رایجی است که بر سرخرگ‌ها اثر می‌گذارد. تحت این شرایط فشاری که بر سرخرگ‌ها وارد می‌شود به‌طور مداوم بالا است. مرز بین فشار خون طبیعی و فشار خون بالا ثابت نیست و به شرایط هر فرد بستگی دارد. بااین‌حال، بیشتر پزشکان بر این موضوع توافق دارند که فشار خون مطلوب برای فرد سالم حدود 120/80 میلی‌متر جیوه است.
البته برخی دیگر از منابع، مقادیر بالای 140/80 میلی‌متر جیوه را فشار خون بالا قلمداد می‌کنند.
علت‌های بروز فشار خون بالا (پرفشاری خون)
از هر ۱۰ فرد مبتلا به فشار خون بالا، یک نفر درنتیجه یک بیماری زمینه‌ای یا مصرف دارویی خاص به این وضعیت دچار می‌شود. ازجمله عوامل مؤثر در بروز این وضعیت می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- سیگار کشیدن
- اضافه وزن یا چاقی
- عدم تحرک
- مقدار بالای نمک در غذا
- استرس
- سن بالا
- ژنتیک
- سابقه خانوادگی ابتلا به فشار خون بالا
- نوشیدن بیش از حد قهوه (یا نوشیدنی‌های کافئین‌دار)
- عدم مصرف مقدار کافی میوه و سبزیجات
- زندگی در مناطق محروم
- بارداری
- مصرف قرص ضدبارداری
بیماری‌هایی که موجب فشار خون بالا می‌شوند عبارتند از:
- بیماری‌های کلیوی
- دیابت
- عفونت‌های کلیوی طولانی‌مدت (مزمن)
- آپنه خواب (وقفه تنفسی در خواب)
- آسیب به مویرگ‌های ریز درون کلیه‌ها (گلومرولونفریت)
- تنگی شریان‌های تأمین‌کننده خون کلیه
- مشکلات هورمونی؛ مانند کم‌کاری تیروئید، پرکاری تیروئید
- لوپوس (بیماری که در آن سیستم ایمنی به بخش‌هایی از بدن مثل پوست، مفاصل و اندام‌ها حمله می‌کند)
علائم فشار خون بالا
بیشتر افراد مبتلا به فشار خون بالا هیچ علائمی ندارند؛ حتی اگر فشار خون آن‌ها تا میزان خطرناکی بالا برود. شما ممکن است سال‌ها و بدون بروز هیچ‌گونه علامتی به فشار خون بالا مبتلا باشید.
برخی از افراد مبتلا به پرفشاری خون ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:
- سردردهای شدید
- درد قفسه سینه
- گیجی
- مشکلات تنفسی
- حالت تهوع
- استفراغ
- تاری دید یا سایر تغییرات در بینایی
- اضطراب
- سردرگمی
- وزوز گوش
- خونریزی از بینی
- ضربان قلب غیرطبیعی
بااین‌حال، این علائم اختصاصی نیستند و معمولاً زمانی بروز می‌کنند که فشار خون بسیار بالا رفته و به مرحله خطرناک یا تهدیدکننده زندگی برسد.
انواع فشار خون بالا
فشار خون بالا دو نوع اصلی دارد: پرفشاری خون اولیه و پرفشاری خون ثانویه.
پرفشاری خون اولیه
در بیشتر بزرگسالان، هیچ دلیل مشخصی برای ابتلا به فشار خون بالا وجود ندارد. به این وضعیت، فشار خون بالای اولیه یا اساسی گفته می‌شود. این مشکل به‌تدریج و در طول سال‌ها به وجود می‌آید. تشکیل و تجمع پلاک در شریان‌ها که به آن تصلب شرایین گفته می‌شود، خطر ابتلا به فشار خون بالا را افزایش می‌دهد.
پرفشاری خون ثانویه
پرفشاری خون ثانویه شرایطی است که در نتیجه بیماری دیگری ایجاد شده است. این وضعیت می‌تواند ناشی از بیماری‌های کلیوی، شریانی، قلبی یا غدد درون‌ریز باشد.
نکته: امکان بروز فشار خون بالای ثانویه در دوران بارداری هم وجود دارد.
تشخیص فشار خون بالا
برای اندازه‌گیری پرفشاری خون ثانویه از دستگاه فشارسنج استفاده می‌شود. به‌منظور تشخیص این وضعیت، فشار خون باید 3 تا 6 بار در زمان‌های مختلف سنجیده شود.
انجام آزمایش‌های زیر نیز می‌تواند به تشخیص دقیق فشار خون بالا کمک کنند.
- آزمایش خون اغلب برای بررسی میزان پتاسیم، سدیم، کراتینین، قند خون، کلسترول کل و تری گلیسیرید استفاده می‌شود.
- آزمایش ادرار می‌تواند به تشخیص بیماری‌هایی که باعث فشار خون بالا می‌شوند، کمک کند.
- سونوگرافی کلیه‌ها برای تشخیص بیماری‌های کلیوی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ چراکه بسیاری از بیماری‌های کلیوی با فشار خون بالای ثانویه مرتبط هستند.
- نوار قلب به تشخیص این موضوع که آیا فشار خون بالای ثانویه ناشی از مشکل قلبی است یا خیر، کمک می‌کند.
درمان فشار خون بالا
فشار خون بالا با تغییر سبک زندگی و مصرف دارو قابل درمان است.
درمان دارویی فشار خون بالا
بنابر تشخیص پزشک، گاهی نیاز به استفاده از دارو برای درمان فشار خون بالا است. این داروها به شکل قرص هستند و معمولاً باید یک بار در روز مصرف شوند. برخی از قرص‌های فشار خون عبارتند از:
- مهارکننده‌های آنزیم تبدیل‌کننده آنژیوتانسین (ACE inhibitors): انالاپریل، لیزینوپریل، پریندوپریل، رامیپریل
- مسدودکننده‌های گیرنده آنژیوتانسین- ۲ (ARBs): ایربسارتان، لوزارتان، والزارتان و اولمسارتان
- مسدودکننده‌های کانال کلسیمی: آملودیپین، فلودیپین، نیفدیپین یا دیلتیازم و وراپامیل
- داروهای مدر (ادرار آور): اینداپامید
- مسدودکننده‌های گیرنده آدرنرژیک بتا: آتنولول و بیزوپرولول
- مسدودکننده‌های گیرنده آدرنرژیک آلفا: دوکسازوسین
نکته: تجویز این داروها به میزان فشار خون، سن و نژاد افراد بستگی دارد.
تغییرات رژیم غذایی و سبک زندگی
افراد مبتلا به فشار خون، صرف‌نظر از مصرف دارو، باید در سبک زندگی خود نیز تغییراتی ایجاد کنند. در ادامه به برخی از این تغییرات اشاره شده است.
1) کاهش وزن
در افراد دارای اضافه‌وزن، کاهش وزن حتی به میزان اندک هم می‌تواند باعث کاهش فشار خون شود. به‌عنوان مثال، 5 کیلوگرم کاهش وزن، فشار خون سیستولیک را تا حدود 7 میلی‌متر جیوه کاهش می‌دهد. بنابراین بهتر است شاخص توده بدنی (BMI) خود را در محدوده سالم نگه دارید.
2) ورزش کردن به‌طور منظم
انجام ورزش‌های هوازی به‌صورت منظم، فشار خون را کاهش می‌دهد. این کاهش در افرادی که فشار خون بالاتری دارند، بیشتر است. تحقیقات نشان داده‌اند که افزایش فعالیت بدنی حتی به‌میزان اندک، باعث کاهش فشار خون می‌شود.
3) داشتن تغذیه سالم
استفاده از مقادیر اندک نمک در رژیم غذایی و مصرف میوه و سبزیجات به‌مقدار زیاد، در پایین آوردن فشار خون مؤثر هستند. پیروی از یک رژیم غذایی کم‌چرب که حاوی مقدار بالای فیبر است، مانند غلات کامل، نان، پاستا و مقدار زیادی میوه و سبزیجات، به کاهش فشار خون کمک می‌کند.
4) کاهش مصرف نمک (سدیم)
کاهش مصرف سدیم حتی به‌میزان اندک، می‌تواند باعث بهبود سلامت قلب و کاهش فشار خون تا حدود 5 تا 6 میلی‌متر جیوه شود. در کل، میزان مصرف سدیم را به 2300 میلی‌گرم یا کمتر در روز کاهش دهید.
برای کاهش سدیم در رژیم غذایی:
- برچسب روی مواد غذایی را بخوانید: به دنبال مواد غذایی و نوشیدنی‌هایی با مقدار سدیم کم باشید.
- کمتر غذاهای فرآوری‌شده بخورید: مقدار اندکی سدیم به‌طور طبیعی در غذاها وجود دارد و بیشتر آن در طول فرآیند فرآوری به مواد غذایی افزوده می‌شود.
- به غذایتان نمک نزنید: از گیاهان و سایر ادویه‌ها برای طعم‌دهی به غذای خود استفاده کنید.
- غذای خانگی مصرف کنید: وقتی خودتان غذا می‌پزید، مقدار سدیم در غذا را مدیریت می‌کنید.
5) ترک سیگار
سیگار کشیدن فشار خون را بالا میبرد و درنتیجه ترک آن به کاهش فشار خون کمک می‌کند. این کار خطر بیماری قلبی را کاهش داده، سلامت عمومی را بهبود می‌بخشد و منجر به طول عمر بیشتر می‌شود.
6) استرس را کاهش دهید
تا حد امکان، میزان استرس خود را کاهش دهید. ازجمله روش‌های سالم مقابله با استرس می‌توان به شل کردن عضلات و تنفس عمیق اشاره کرد. خواب کافی نیز به کاهش استرس کمک زیادی می‌کند.
7) میزان مصرف کافئین را کاهش دهید
نوشیدن بیش از 4 فنجان قهوه در روز، ممکن است باعث افزایش فشار خون شود. نوشیدن چای و قهوه به‌عنوان بخشی از رژیم غذایی متعادل خوب است؛ اما این نوشیدنی‌ها نباید منبع اصلی یا تنها منبع دریافت مایعات باشند.
8) خواب شبانه خوبی داشته باشید
کمتر از 6 ساعت خواب شبانه با کیفیت پایین، به‌مدت چند هفته، می‌تواند منجر به فشار خون بالا شود.
رژیم غذایی DASH
رژیم غذایی DASH برنامه تغذیه‌ای است که به منظور کمک به پیشگیری یا درمان فشار خون بالا طراحی شده است. همچنین این رژیم غذایی به کاهش کلسترول LDL نیز کمک می‌کند.
پس از شروع رژیم تغذیه DASH، مهم است غذاهایی را انتخاب کنید که:
- غنی از پتاسیم، کلسیم، منیزیم، فیبر و پروتئین هستند.
- مقدار چربی اشباع اندکی دارند.
- مقدار نمک کمی دارند.
وعده‌های غذایی پیشنهادی
در رژیم غذایی DASH به مواد غذایی خاصی نیاز نیست و تأکید آن بر برنامه غذایی روزانه و هفتگی است. در این رژیم غذایی توصیه به رعایت موارد گفته‌شده در زیر می‌شود:
- مصرف میوه، سبزیجات و غلات کامل
- گنجاندن محصولات لبنی بدون چربی یا کم‌چرب، ماهی، بوقلمون، لوبیا و آجیل در رژیم غذایی
- محدود کردن مصرف نمک، شیرینی‌ها و نوشیدنی‌های حاوی قندهای افزودنی
عوارض جانبی فشار خون بالا
فشار خون بالا به‌آرامی و در طی سال‌ها، پیش از بروز هر نوع علامتی، بدن را تخریب می‌کند. پرفشاری خون در صورت عدم درمان، می‌تواند منجر به ناتوانی، کیفیت زندگی پایین یا حتی حمله قلبی یا سکته مغزی مرگ‌بار شود. ازجمله آسیب‌های ناشی از فشار خون بالا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) آسیب مغزی
عملکرد صحیح مغز به خون‌رسانی کافی به آن بستگی دارد. فشار خون بالا به شکل‌های زیر بر مغز تأثیر می‌گذارد:
- سکته خفیف مغزی
- سکته مغزی
- زوال عقل
- اختلال شناختی خفیف (به‌صورت مشکلات خفیف حافظه، زبان یا تفکر در مقایسه با سایر بزرگسالان هم‌سن بروز می‌کند)
2) حمله قلبی و بیماری قلبی
در صورت عدم درمان فشار خون بالا، این مشکل می‌تواند باعث انواع مختلفی از بیماری‌های قلبی-عروقی شود. برای مثال:
- حمله قلبی
- لخته خون
- آنوریسم (تورم دیواره رگ‌های خونی)
3) بیماری کلیوی
بزرگسالان مبتلا به دیابت، فشار خون بالا یا هر دو بیماری، در مقایسه با سایر افرادی که دچار این مشکلات نیستند، در معرض خطر بیشتر ابتلا به بیماری‌های کلیوی مزمن هستند.
4) آسیب چشم‌ها
فشار خون بالا می‌تواند باعث آسیب مویرگ‌های ظریفی که مسئول خون‌رسانی به چشم‌ها هستند، شود. درنتیجه ممکن است موارد زیر اتفاق بیفتد:
- آسیب رگ‌های خونی شبکیه چشم
- تجمع مایعات زیر شبکیه چشم
- آسیب اعصاب چشم
5) مشکلات جنسی
مشکلات نعوظ و حفظ آن ازجمله پیامدهای ناشی از فشار خون بالاست. چراکه کاهش جریان خون ناشی از فشار خون بالا می‌تواند از جریان یافتن خون به سمت آلت جنسی جلوگیری کند. در زنان فشار خون بالا می‌تواند باعث کاهش جریان خون به سمت واژن و درنتیجه مشکلاتی مانند خشکی واژن شود.
فشار خون بالا در سالمندان
در سالمندان بالای ۸۰ سال، فشار خون باید کمتر از 150/90 میلی‌متر جیوه در درمانگاه و هنگام جراحی و کمتر از 145/85 میلی‌متر جیوه در خانه باشد. در افراد کمتر از ۸۰ سال، مصرف دارو به کاهش فشار خون کمک می‌کند. اما دقت کنید در افرادی که بیش از ۸۰ سال سن دارند، فواید این داروها برای کاهش فشار خون چندان مشخص نیست.
عوارض فشار خون بالا در دوران بارداری
در صورت ابتلا به فشار خون بالا در دوران بارداری باید تحت نظر باشید. عوارض فشار خون بالا برای مادر و جنین می‌تواند شامل این موارد باشد:
- برای مادر: پره اکلامپسی (تورم دست‌ها و پاها در اثر فشار خون بالا)، سکته مغزی، نیاز به القای زایمان یا جدا شدن زودرس جفت از دیواره رحم
- برای جنین: فشار خون بالای مادر، دریافت میزان کافی اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز رشد را برای جنین دشوارتر می‌کند؛ درنتیجه ممکن است نیاز به زایمان زودرس باشد. وزن پایین نوزاد به هنگام تولد از دیگر عارضه‌های فشار خون بالای مادر برای جنین است.
آیا جنسیت در ابتلا به فشار خون بالا نقش دارد؟
مطالعات متعددی نشان داده‌اند که فشار خون بالای مزمن در مردان زیر 65 سال در مقایسه با زنان در همین گروه سنی، رواج بیشتری دارد. این تفاوت به‌ویژه در ابتدای جوانی بیشتر قابل توجه است. به‌عنوان مثال، نتایج مطالعه‌ای نشان داد که در میان جوانان 18 تا 29 ساله تنها 1.5 درصد از زنان و بیش از 5 درصد مردان فشار خون بالا داشتند.
آیا فشار خون بالا ژنتیکی است؟
بله. فشار خون بالا معمولاً در خانواده ارثی است. افرادی که والدینشان فشار خون بالا دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند، به‌ویژه اگر هر دو نفر والدین آن‌ها با این وضعیت دست‌وپنجه نرم می‌کنند. بااین‌حال، الگوی وراثت این بیماری هنوز شناخته‌شده نیست.
نتیجه‌گیری
گاهی اوقات وجود بیماری‌های زمینه‌ای یا افزایش سن می‌تواند منجر به بروز فشار خون بالا شود. درمان فشار خون بالا با مصرف دارو و داشتن سبک زندگی سالم، رژیم غذایی متعادل و انجام منظم فعالیت جسمانی امکان‌پذیر است. به‌عنوان مثال، رژیم غذایی DASH یکی از مؤثرترین روش‌ها برای پیشگیری یا کنترل فشار خون بالا است.
تجربه شما
شما چه تجربه‌ای از فشار خون بالا داشته‌اید؟ آیا توانسته‌اید با اصلاح سبک زندگی فشار خون خود را کنترل کنید یا داروها به شما کمک کرده‌اند؟ اگر در این خصوص تجربه‌ای دارید آن را با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
منابع
https://www.cdc.gov/bloodpressure/about.htm
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4896734
https://medlineplus.gov/genetics/condition/hypertension
https://www.healthdirect.gov.au/how-to-lower-blood-pressure
https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/hypertension
https://www.nhs.uk/conditions/high-blood-pressure-hypertension/causes
https://www.webmd.com/hypertension-high-blood-pressure/blood-pressure-causes
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/4314-hypertension-high-blood-pressure
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/high-blood-pressure/symptoms-causes/syc-20373410
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/secondary-hypertension/diagnosis-treatment/drc-20350684
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/secondary-hypertension/symptoms-causes/syc-20350679
https://www.nhsinform.scot/illnesses-and-conditions/heart-and-blood-vessels/conditions/high-blood-pressure-hypertension
https://www.heart.org/en/health-topics/high-blood-pressure/the-facts-about-high-blood-pressure/what-is-high-blood-pressure
تیم نویسندگان
شهره اسمعیلی
شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.
مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997
دکتر مهدیه بهشادفر
دکتر زهرا کلاهدوز
