دوران یائسگی در زنان بخشی طبیعی از زندگی آن‌ها است که خواه ناخواه همه آن را تجربه می‌کنند. برای اینکه با این تغییر راحت‌تر کنار بیایید و بتوانید آن را بهتر مدیریت کنید، لازم است اطلاعات خود را درباره یائسگی افزایش دهید.
هرچه آگاهی شما از دوران یائسگی بیشتر باشد، از تغییرات این دوران کمتر نگران خواهید شد و بهتر می‌توانید علائم آزاردهنده آن را کنترل کنید.
در مقاله پیش رو، تغییرات دوران یائسگی را به زبانی ساده و علمی بیان کرده‌ایم و به پرسش‌های رایج درباره یائسگی مانند علائم و سن یائسگی در زنان پاسخ داده‌ایم.
یائسگی چیست؟
زنان پس از سن خاصی، یائسگی را تجربه می‌کنند. یائسگی به معنای نداشتن عادت ماهانه به مدت یک سال است. سن یائسگی زنان متفاوت است، اما به طور معمول در اواخر دهه 40 یا اوایل دهه 50 زندگی (بین 45 تا 55 سالگی) رخ می‌دهد.
یائسگی سه مرحله دارد:
- پیش یائسگی (perimenopause): دورانی است که تغییرات هورمونیِ منجر به یائسگی آغاز و سیکل قاعدگی نامنظم شده است. در این دوران، ممکن است فرد برخی علائم یائسگی مانند گرگرفتگی را تجربه کند.
- یائسگی (menopause): هنگامی که تولید هورمون‌های مسئول قاعدگی متوقف شده و فرد برای 12 ماه متوالی پریود نشده است. هنگامی که این اتفاق رخ دهد، فرد وارد دوران پس‌یائسگی میشود.
- پس یائسگی (postmenopause): این دوران هنگامی است که علائم یائسگی مانند گرگرفتگی، ملایم شده یا به طور کل برطرف شده‌اند. دوران پس‌یائسگی تا پایان عمر ادامه دارد. فرد در این دوران نابارور است زیرا تخمدان‌های او دیگر تخمک آزاد نمی‌کنند.
علت یائسگی چیست؟
علت اصلی یائسگی، کاهش طبیعی هورمون‌های تولید مثلی در اثر افزایش سن است. هنگامی که خانمی به اواخر دهه 30 و ابتدای دهه 40 زندگی خود نزدیک میشود، تولید استروژن و پروژسترون در تخمدان‌های او کاهش می‌یابد. این دو هورمون، عامل تنظیم قاعدگی هستند. با کاهش این هورمون‌ها، به تدریج از قدرت باروری زن نیز کاسته میشود.
یائسگی ممکن است به دلایل دیگری نیز پیش از موعد طبیعی آن رخ دهد؛ مانند جراحی خارج کردن تخمدان‌ها (oophorectomy)، جراحی برداشتن رحم (hysterectomy)، درمان سرطان مانند شیمی‌درمانی، یا به دلایل ژنتیکی.
علائم یائسگی
یائسگی و کاهش تولید استروژن و پروژسترون، تغییرات زیادی را در بدن خانم‌ها ایجاد می‌کند. اولین علامت یائسگی، به هم ریختگی پریود است.
در مراحل بعد، علائم یائسگی شامل موارد زیر است:
- گرگرفتگی
- تعریق شبانه
- افزایش وزن
- تغییرات تناوبی خُلق و تحریک‌پذیری
- سختی خواب
- خارش واژن و وولوا
- تغییرات شناختی (به خصوص ضعف حافظه، مانند مشکل در به یاد آوردن اسامی و آدرس‌ها، عدم تمرکز و ناتوانی در حفظ رشته تفکر)
یکی دیگر از علائم میتواند از دست دادن کنترل مثانه و تکرر ادرار باشد. فرد ممکن است به طور ناگهانی احساس نیاز به دفع ادرار کند یا هنگام ورزش، عطسه یا خنده به طور غیرارادی مقداری ادرار دفع کند. در این هنگام بهترین کار مراجعه به پزشک است. همچنین عفونت مثانه نیز میتواند در این دوره رخ دهد.
به علاوه، ممکن است تغییرات ظاهری در بدن رخ دهد. کمر فرد میتواند بزرگ‌تر شود. همچنین، ماهیچه‌ها از دست رفته و تجمع چربی بیشتر میشود. پوست نیز میتواند نازک‌تر شود.
خشکی واژن نیز از علائم یائسگی در زنان است. در دوران یائسگی، واژن به دلیل آتروفی (تحلیل رفتن) خشک شده و بافت آن نیز نازک و ملتهب میشود. به همین دلیل ممکن است مقاربت برای خانم‌ها دردناک شود.
روان کننده‌ها، کرم‌های استروژن یا محصولات دیگر مانند انواع ژل بهداشتی بانوان که در داروخانه‌ها بدون نسخه در دسترس هستند، برای درمان خشکی واژن به شما کمک می‌کنند.
استفاده از محصولاتی که به طور اختصاصی برای دوران یائسگی طراحی شده‌اند، مانند ژل بهداشتی بانوان یائسه، علاوه بر رفع خشکی واژن، میتواند در تنظیم pH ناحیه تناسلی نیز موثر باشد.
یائسگی خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها نظیر پوکی استخوان را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، ممکن است در دوران یائسگی، به مراقبت پزشکی نیاز داشته باشید یا تصمیم بگیرید که درباره علائم و روش‌های درمانی برای بهبود علائم یائسگی با پزشک مشورت کنید.
دوران یائسگی از چه سنی شروع میشود؟
همان‌طور که گفته شد، ممکن است از چند سال قبل از یائسگی، بانوان تغییرات قابل توجهی را در چرخه‌های ماهانه خود مشاهده کنند، اما میانگین سن شروع یائسگی در اغلب جوامع، 51 سال است. قاعدگی بیشتر زنان در بازه سنی بین 45 تا 55 سال متوقف میشود. البته، در بسیاری موارد، مراحل آغازین کاهش عملکرد تخمدان‌ها از سال‌ها قبل از آن شروع شده است. بعضی خانم‌ها نیز حتی تا اواخر دهه 50 سالگی خود همچنان پریود می‌شوند.
طبق بررسی‌های علمی، عوامل ژنتیکی در تعیین سن یائسگی تأثیرگذارند؛ اما علاوه بر آن، عواملی مانند سیگار کشیدن و شیمی‌درمانی با کاهش عملکرد تخمدان می‌توانند منجر به یائسگی زودرس شوند.
گرگرفتگی ناشی از یائسگی
گرگرفتگی شایع‌ترین علامت یائسگی در زنان است. حدود 75 درصد زنان در دوران یائسگی گرگرفتگی را تجربه می‌کنند، گرگرفتگی ممکن است در طول روز یا شب رخ دهد. در صورتی که گرگرفتگی از کیفیت خواب شبانه فرد بکاهد، حتماً باید با کمک پزشک تعدیل شود. خواب ناسالم و ناکافی در این دوران، میتواند علاوه بر آسیب‌های جسمی و روانی، تمام عوارض یائسگی را نیز تشدید کند.
همچنین، برخی زنان دردهای عضلانی و مفصلی (Arthralgia) یا نوسانات خلقی را در دوران یائسگی تجربه می‌کنند. تشخیص اینکه این علائم بر اثر تغییرات هورمونی، شرایط زندگی یا خود روند افزایش سن ایجاد شده‌اند، دشوار است.
چطور تشخیص دهیم که دچار گرگرفتگی شده‌ایم؟
در حین گرگرفتگی، حس می‌کنید که دمای بدنتان بالا رفته است. گرگرفتگی بر نیمه بالایی بدن شما تأثیر می‌گذارد. حتی ممکن است رنگ پوست شما قرمز شود یا اینکه لکه‌های قرمزی روی آن دیده شود. احساس شدید گرما ممکن است به تعریق، تپش قلب و احساس گیجی منجر شود.
گاهی بعد از گرگرفتگی سردتان میشود. این مشکل ممکن است هر روز و حتی چند بار در روز رخ دهد. همچنین، احتمال دارد به مدت یک سال یا حتی چندین سال آن را تجربه کنید.
دوری از عوامل محرک گرگرفتی، تعداد دفعات بروز آن را کاهش می‌دهد. موارد زیر از عوامل محرک گرگرفتگی هستند:
- مصرف الکل یا کافئین
- خوردن غذاهای پرادویه و تند
- خوردن قندهای ساده مانند شیرینی‌جات
- استرس
- حضور در مکان‌های بسیار گرم
- اضافه وزن
- سیگار کشیدن
چگونه می‌توانیم گرگرفتگی و علائم آن را کاهش دهیم؟
در ادامه، نکات ساده‌ای مطرح شده است که رعایت آن‌ها به شما کمک می‌کند گرگرفتگی و آزار ناشی از آن را کاهش دهید:
- به جای یک لایه لباس ضخیم، چند لایه لباس نازک بپوشید تا در صورت شروع گرگرفتگی، بتوانید به راحتی از تعداد لایه‌های لباس خود بکاهید.
- در فضای خانه یا محل کار خود از پنکه استفاده کنید. پنکه‌های کوچک دستی و قابل حمل می‌توانند بسیار به شما کمک کنند.
- تمرینات تنفسی را در طول گرگرفتگی انجام دهید تا شدت تپش قلب و گرما را به حداقل برسانید.
- داروهایی مانند قرص‌های ضد بارداری، هورمون‌درمانی یا حتی داروهای دیگر ممکن است گرگرفتگی شما را کاهش دهند. البته استفاده از این داروها بدون مشورت و مجوز متخصص زنان، میتواند به جای سودبخشی، عوارض بیشتری ایجاد کند. هرگز به صورت خودسر از داروهای هورمونی استفاده نکنید.
- اگر علی‌رغم رعایت این موارد، باز هم مدیریت گرگرفتگی برایتان دشوار است، به پزشک مراجعه کنید. به خصوص اگر گرگرفتگی، کیفیت خواب شبانه شما را تحت‌تأثیر قرار داده است.
یائسگی در زنان چه تأثیری بر سلامت استخوان‌ها دارد؟
کاهش تولید استروژن ممکن است بر میزان کلسیم استخوان‌های شما تأثیر بگذارد. این موضوع به طور قابل ملاحظه‌ای، تراکم استخوان را کاهش می‌دهد، به همین دلیل، ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شوید. همچنین، این موضوع شما را نسبت به شکستگی‌های لگن، ستون فقرات و سایر استخوان‌ها آسیب پذیرتر می‌کند.
بسیاری از زنان، طی چند سال اول پس از آخرین قاعدگی خود، کاهش سریع تراکم استخوان را تجربه می‌کنند. این مسئله یکی از دلایلی است که باید حتماً با آغاز یائسگی تحت نظر پزشک باشید. پوکی استخوان یک مسئله بسیار بسیار جدی است.
جلوگیری از پوکی استخوان در دوران یائسگی
برای حفظ سلامت استخوان‌ها نکات زیر را رعایت کنید:
- غذاهایی بخورید که مقدار زیادی کلسیم دارند، مانند لبنیات یا سبزی‌هایی که برگ‌شان تیره است.
- با مشورت پزشک یا دکتر داروساز، مکمل ویتامین D مصرف کنید.
- به طور منظم ورزش کنید و در تمرین‌های روزانه خود، به هیچ عنوان از حرکات فشاری و تمرین با وزنه‌های ورزشی، غافل نشوید. (با مشورت مربی متخصص)
- الکل مصرف نکنید.
- سیگار نکشید.
- برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوان، داروهایی نیز وجود دارند که می‌توانید برای مصرف آن با پزشک خود مشورت کنید.
آیا یائسگی منجر به بروز بیماری قلبی میشود؟
مشکلاتی نظیر گیجی، عدم تمرکز یا تپش قلب ممکن است در دوران یائسگی خود را نشان دهند؛ زیرا با کاهش سطح استروژن، از میزان انعطاف‌پذیری رگ‌های خونی کاسته میشود و این مسئله بر جریان خون تأثیر می‌گذارد.
توجه به وزن بدن، داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل، ورزش منظم و ترک سیگار احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد.
ارتباط دوران یائسگی در زنان با افزایش وزن چیست؟
تغییرات هورمونی دوران یائسگی ممکن است وزن شما را افزایش دهد. با این حال، احتمال دارد افزایش سن نیز در بالا رفتن وزن تأثیر داشته باشد.
برای کنترل وزن خود، رژیم غذایی متعادلی داشته باشید و به طور منظم ورزش کنید. اضافه وزن خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، دیابت و بیماری‌های دیگر را نیز افزایش می‌دهد.
برای کنترل وزن خود در دوران یائسگی به نکات زیر توجه کنید:
- برای کنترل وزن‌تان، سبک زندگی سالمی را انتخاب کنید.
- یک رژیم غذایی مناسب داشته باشید، رژیمی حاوی غذاهای غنی از کلسیم و با قند پایین. رژیم غذایی مدیترانه‌ای میتواند انتخاب خوبی باشد.
- هر روز یا نهایتاً سه روز در هفته ورزش کنید. هفته‌ای مجموعاً 150 دقیقه ورزش متوسط یا 90 دقیقه ورزش سنگین‌تر مانند دویدن.
- تمرینات قدرتی را نیز در برنامه ورزشی روتین خود بگنجانید. سه روز در هفته، حرکات قدرتی با شدت پایین، متناسب با قدرت و توان بدنی خودتان.
نکته: اگر تاکنون به طور مرتب ورزش نمی‌کردید یا هیچ‌گاه حرکات قدرتی (مانند ورزش با وزنه و پیلاتس) انجام نداده‌اید، پیش از شروع این نوع ورزش، حتماً از پزشک بخواهید یک تست سنجش تراکم استخوان برای شما درخواست کند. اگر دچار پوکی استخوان باشید، ورزش‌های قدرتی در معکوس کردن روند پوکی استخوان و افزایش تراکم آن بسیار مفید هستند، فقط لازم است بنا به شدت پوکی استخوان فعلی خود، ورزش‌های خاصی را برای شروع انتخاب کنید.
آیا جایگزینی هورمون گزینه مناسبی برای درمان مشکلات دوران یائسگی در زنان است؟
سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) چندین روش هورمون درمانی را برای درمان گرگرفتگی ناشی از یائسگی در زنان و جلوگیری از کاهش تراکم استخوان تأیید کرده است. مزایا و خطرات این روش‌ها، بسته به میزان سلامت، شدت گرگرفتگی و میزان از دست دادن تراکم استخوان شما متفاوت است.
از آنجا که این روش‌های درمانی ممکن است برای شما مناسب نباشند، قبل از هرگونه هورمون‌درمانی با پزشک خود مشورت کنید.
آیا درمان غیرهورمونی برای علائم یائسگی وجود دارد؟
هورمون‌درمانی برای همه مناسب نیست. زیرا ممکن است به دلیل شرایط جسمی خاص یا ابتلا به برخی بیماری‌ها، نتوانید با خیال راحت از هورمون درمانی بهره ببرید یا به دلایل شخصی، نخواهید از این روش درمانی استفاده کنید. تغییر سبک زندگی به شما کمک می‌کند که بدون نیاز به مداخله هورمونی، از تجربه علائم دوران یائسگی در زنان رهایی یابید.
تغییرات سبک زندگی شامل موارد زیر است:
- کاهش وزن
- ورزش
- کاهش دمای اتاق
- پرهیز از غذاهایی که علائم دوران یائسگی در زنان را تشدید می‌کنند
- پوشیدن لباس‌های نخی سبک
- لباس پوشیدن به صورت چند لایه (به جای یک لباس ضخیم) برای کاهش دادن پوشش در زمان آغاز گرگرفتگی
روش‌های دیگری نظیر درمان‌های گیاهی، خودتلقینی، طب سوزنی، برخی داروهای ضدافسردگی (با دوز کم) و گروهی دیگر از داروها ممکن است در کاهش گرگرفتگی مفید باشند.
برای جلوگیری از کاهش تراکم استخوان، می‌توانید با مشورت و مجوز پزشک خود، از داروهای زیر استفاده کنید. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) این داروها را تأیید کرده است:
- بیس فسفونات‌ها، مانند رزیدرونات و زولدرونیک اسید
- تعدیل‌کننده‌های انتخابی گیرنده استروژن (SERM) مانند رالوکسیفن
- کلسی‌تونین
- دنوزوماب
- هورمون پاراتیروئید، مانند تری پاراتاید
- برخی از محصولات استروژن
سخن پایانی
دوران یائسگی بخشی طبیعی از چرخه زندگی تمام خانم‌ها است. هنگام یائسگی میزان استروژن و پروژسترون بدن کاهش می‌یابد. به دنبال آن، احتمال ابتلا به بیماری‌های خاصی مانند پوکی استخوان یا بیماری‌های قلبی-عروقی افزایش می‌یابد.
برای مدیریت یائسگی در زنان داشتن رژیم غذایی سالم ضروری است. همچنین، باید به مقدار کافی ورزش کنید تا به اضافه وزن ناخواسته دچار نشوید و از پوکی استخوان نیز پیشگیری یا آن را درمان کنید. چنانچه علائم ناخوشایند یائسگی بر عملکرد و زندگی روزانه یا خواب شبانه شما تأثیر می‌گذارد یا متوجه هر چیز غیرطبیعی‌ای شدید که به بررسی دقیق‌تری نیاز دارد، با پزشک خود تماس بگیرید. سلامتی و آسایش شما در این دوران بسیار مهم است. علائم یائسگی را در سکوت تحمل نکنید، بسیاری از آن‌ها را می‌توان با روش‌های گفته شده در این مقاله یا نهایتاً با دارودرمانی به کمک پزشک برطرف کرد.
نوبت شما
آیا شما یائسگی را تجربه کرده‌اید یا نزدیک به این دوران هستید؟ نظر شما درباره دوران یائسگی در زنان چیست؟ ما نظرهای شما را می‌خوانیم و به پرسش‌هایتان پاسخ می‌دهیم. پس در قسمت «بیان نظر» با ما در ارتباط باشید.
منابع:
https://www.nia.nih.gov/health/what-menopause
https://www.womenshealth.gov/menopause/menopause-basics
https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/gynecology
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/hot-flashes/diagnosis-treatment/drc-20352795
تیم نویسندگان
دکتر مهدیه بهشادفر
