امروزه تنوع داروهای ضد افسردگی باعث شده است که پیدا کردن داروی مطلوب کار نسبتاً آسانی باشد. با این حال باید توجه داشته باشید که مزایای داروی انتخاب‌شده بیشتر از عوارض آن باشد. با مطالعه این مقاله می‌آموزید که پزشک چگونه داروهای ضد افسردگی را انتخاب می‌کند و البته اطلاعات مفیدی هم درباره چگونگی عملکرد این داروها به دست خواهید آورد.
آیا باید افسردگی را با دارو درمان کرد؟
این سؤال را از پزشک خود بپرسید. اگر حالتان خوب نیست و دیگران، از جمله دوستان و خانواده هم متوجه حال بد شما شده‌اند و این موضوع را به شما گوشزد میکنند، از پزشک خود درباره احتمال افسردگی سؤال کنید. اگر خلق‌‌وخوی شما، کار، زندگی و روابط خانوادگی و اجتماعی‌تان را بیش از دو هفته مختل کند، احتمالاً پزشک برایتان دارو تجویز خواهد کرد. برخی از افراد افسرده به علت رفتارهای نامتعارف اجتماعی ممکن است با مشکلات قانونی هم مواجه شوند. این مسئله ضرورت پیگیری و درمان را بیش از پیش آشکار می‌کند.
داروهای ضد افسردگی چگونه عمل میکنند؟
داروهای ضد افسردگی متنوعی در دسترس قرار دارد، اما نمی‌توان گفت که کدام دارو بهتر است؛ زیرا بهترین داروی ضد افسردگی برای فرد بیمار با توجه به علائم و نیازهای او تعیین می‌شود. معمولاً داروهای ضد افسردگی به متعادل شدن سطح انتقالدهندههای عصبی کمک میکنند. انتقالدهندههای عصبی مواد شیمیایی هستند که مسئولیت ایجاد ارتباط میان سلول‌های عصبی (نورون‌ها) در مغز را بر عهده دارند. این مواد شیمیایی عبارتند از سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین (نورآدرنالین).
معمولاً هرچه سطح این انتقالدهندههای شیمیایی بالاتر باشد، احتمال افسرده شدن فرد کمتر است. تأثیر داروهای ضد افسردگی برای درمان افراد مختلف یکسان نیست و مدت‌زمانی هم که این داروها در بدن باقی می‌مانند، متفاوت است. برخی از آن‌ها 36 ساعت و برخی دیگر چندین روز در بدن دوام می‌آورند.
داروهای ضد افسردگی چگونه توسط پزشک انتخاب می‌شوند؟
پیدا کردن داروی مناسب برای هر فرد کار چندان ساده‌ای نیست و شاید بتوان گفت پیچیده‌تر از آن است که تصور می‌کنید. اگر یک دارو برای دوست شما مفید بوده است، هرگز بدین معنا نیست که در درمان شما هم حتماً مؤثر خواهد بود. پزشکان برای تعیین نوع داروی ضد افسردگی و میزان مصرف آن عوامل مختلفی را در نظر می‌گیرند؛ از جمله:
1) مشخصه‌های بیماری
شدت بیماری، وجود وسواس فکری یا عملی و اضطراب، از جمله عواملی هستند که در تعیین نوع دارو تأثیرگذارند. برخی داروها صرفاً برای نوع و علائم مشخصی از افسردگی انتخاب می‌شوند. به عنوان مثال یک داروی ضد افسردگی خواب‌آور زمانی مناسب است که فرد از بی‌خوابی هم رنج میبرد.
2) اثرات جانبی دارو
ممکن است در ابتدای کار به دنبال دارویی باشید که یک عارضه مشخص را برای شما نداشته باشد. بهتر است بدانید که داروها از نظر ایجاد عوارضی مانند مشکلات جنسی، افزایش وزن یا خواب‌‌آلودگی تفاوت زیادی با یکدیگر دارند.
3) سن بیمار
با بالا رفتن سن، سرعت تجزیه داروها در بدن کاهش می‌یابد؛ بنابر این افراد مسن نیاز به دوز مصرفی پایین‌تری دارند. در مورد بچه‌ها هم روی تعداد کمی از داروها مطالعات دقیق انجام گرفته است.
4) میزان سلامتی بدن
در صورتی که دچار بیماری خاصی هستید، بهتر است از مصرف بعضی داروها خودداری کنید. به همین دلیل پزشک قبل از تجویز دارو از شما درباره بیماری‌هایی مانند مشکلات قلبی و یا بیماریهای عصبی سؤال خواهد پرسید و این موضوع را در نظر می‌گیرد.
5) داروها، مکمل‌ها و رژیم غذایی
مصرف هم‌زمان بعضی از داروهای ضد افسردگی با برخی داروها یا مکمل‌ها ممکن است اثربخشی آن‌ها را کاهش دهد یا عوارض جانبی ناخوشایند و حتی خطرناکی ایجاد کند. به عنوان مثال مصرف هم‌زمان یک داروی مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI) یا هر داروی ضد افسردگی دیگری با گل راعی (St. John Wort) که یک داروی گیاهی است، می‌تواند سروتونین را به میزان خطرناکی در بدن افزایش دهد و حتی در موارد نادر به سطح کشنده برساند. مصرف هم‌زمان این گیاه با سایر داروها (از جمله داروهای خاص برای کنترل عفونت HIV، داروهای سرطان و قرص‌های ضد بارداری) هم ممکن است سبب کاهش اثربخشی آن‌ها شود.
خانم‌هایی که برای درمان سرطان سینه از داروی “تاموکسیفن” استفاده میکنند، باید مراقب تداخل این دارو با داروهای ضد افسردگی باشند و از دارویی استفاده کنند که با اثربخشی تاموکسیفن تداخل نداشته باشد. خوردن غذاهایی مانند پنیرهای مانده (چندساله) و گوشت‌های فراوری‌شده در کنار مصرف داروهای مهارکننده مونوآمین اکسیداز (MAOI) سبب افزایش فشار خون می‌شود.
6) الکل یا مواد مخدر
الکل و مواد مخدر هم می‌تواند سبب افسردگی شود و هم اثربخشی داروهای ضد افسردگی را کم کند. اگر پزشک به این نتیجه برسد که مصرف الکل و مواد مخدر سبب ایجاد افسردگی در فرد شده است، ابتدا تلاش می‌کند که بیمار مصرف این مواد را ترک کند. در بسیاری از موارد لازم است که درمان اعتیاد و افسردگی به صورت هم‌زمان انجام شود.
7) سابقه فردی و خانوادگی ابتلا به بیماریهای روحی-روانی و سابقه دارویی
اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان قبلاً نتیجه خوبی از یک دارو یا یک درمان خاص گرفته‌اید، این موضوع می‌تواند به پزشک در انتخاب داروی متناسب با نوع و دوره افسردگی شما کمک کند. به عنوان مثال اگر افسردگی شما طولانی‌مدت است یا به درمان سخت جواب می‌دهد، ممکن است به مقدار مصرف (دوز) بالاتری از دارو یا ترکیبی از چند دارو نیاز داشته باشید. همچنین اگر یک دارو را قبلاً مدتی مصرف کرده و سپس مصرف آن را متوقف کرده و دوباره درمان را شروع کرده‌اید، ممکن است به مصرف مقدار بیشتر دارو و ترکیب چنددارویی نیاز داشته باشید.
8) هزینه دارو
با توجه به این که تأثیر همه داروهای ضد افسردگی تقریباً برابر است، اگر درمان را با یک داروی ژنریک هم شروع کنید، چیزی را از دست نمی‌دهید. منظور از داروی ژنریک دارویی است که همان مواد و ترکیبات مؤثر داروی برند یا تجاری را دارد ولی با هزینه کمتری تهیه می‌شود.
9) گزینه ترجیحی شما
زمانی که به اندازه کافی توانستید درباره انتخاب‌های درمانی خود آگاه شوید، پزشک از شما خواهد خواست روند درمانی مطلوبتان را بر اساس سبک زندگی و علایق خود انتخاب کنید.
با توجه به آنچه گفته شد، اکنون به وضوح می‌دانید چرا هرگز نباید بدون تجویز پزشک، از داروهای ضد افسردگی استفاده کنید.
افزایش تأثیر داروهای ضد افسردگی
برای اینکه از مصرف داروهای ضد افسردگی بهترین نتیجه را به دست آورید، موارد زیر را رعایت کنید:
- صبور باشید: بعد از آن که به همراه پزشک خود یک داروی ضد افسردگی مناسب را انتخاب کردید، باید توجه داشته باشید که ممکن است تأثیرات دارو پس از چند هفته نمایان شود. برای رسیدن به نتیجه مطلوب باید شش هفته یا بیشتر صبر کنید. در برخی موارد ممکن است بتوانید از همان ابتدا دوز کامل دارو را بگیرید؛ اما در برخی از داروها باید دوز مصرفی را به تدریج زیاد کنید. تا زمانی که منتظر شروع اثرگذاری داروی ضد افسردگی هستید، درباره چگونگی مقابله با علائم افسردگی با پزشک یا درمانگر خود صحبت کنید.
- دارو را به صورت مداوم و به میزان درست مصرف کنید: اگر به نظرتان داروی تجویزشده تأثیری ندارد و یا چنانچه عوارض جانبی خاصی را مشاهده کردید، میزان مصرف دارو را تغییر ندهید و قبل از ایجاد هر نوع تغییر نزد پزشک بروید.
- به رفع اثرات جانبی داروها توجه کنید: بسیاری از داروهای ضد افسردگی باعث ایجاد عوارضی می‌شوند که با گذشت زمان بهبود می‌یابند. به عنوان مثال اثرات جانبی اولیه یک مهارکننده انتخابی بازجذب سروتونین عبارتند از خشکی دهان، حالت تهوع، اسهال، سردرد و بی‌خوابی؛ اما توجه داشته باشید که این علائم معمولاً بعد از این که بدن شما به دارو عادت کرد، برطرف می‌شود.
- اگر داروی ضد افسردگی تأثیری نداشت، گزینه‌های دیگر را بررسی کنید: اگر دارو عوارض شدیدی داشت و یا بعد از چند هفته مصرف شاهد تأثیری نبودید، با پزشک خود درباره تغییر دوز داروی مصرفی یا تغییر دارو و یا اضافه شدن یک داروی دیگر (تقویت درمان یا augmentation) صحبت کنید. ممکن است ترکیب چند دارو بهتر از مصرف یک دارو باشد.
- روان‌‌درمانی را امتحان کنید: در بسیاری از موارد استفاده از یک داروی ضد افسردگی هم‌زمان با مشاوره، مؤثرتر از مصرف دارو به تنهایی است. این کار همچنین می‌تواند به جلوگیری از بازگشت افسردگی پس از بهبودی کمک کند.
- مصرف داروی افسردگی را خودسرانه و بدون مشورت با پزشک قطع نکنید: قطع ناگهانی مصرف داروهای ضد افسردگی عوارض شدیدی مانند سندرم محرومیت به همراه خواهد داشت. این داروها باید به تدریج قطع شوند. گاهی قطع ناگهانی دارو سبب شدت یافتن افسردگی می‌شود.
- از مصرف مشروبات الکلی و مواد مخدر حتی به شکل تفریحی خودداری کنید: ممکن است این‌گونه به نظر برسد که مصرف الکل یا مواد مخدر علائم افسردگی را موقتاً کم می‌کند، اما واقعیت این است که در بلندمدت به تدریج علائم را بدتر و درمان افسردگی را سخت‌تر می‌کند. چنانچه برای ترک مصرف الکل و مواد مخدر نیاز به کمک دارید، با پزشک یا درمانگر خود مشورت کنید.
آیا داروهای ضد افسردگی اعتیادآور هستند؟
داروهای ضد افسردگی اعتیادآور نیستند؛ سبب ایجاد سرخوشی نمی‌شوند؛ اثر آرام‌بخشی ندارند و تمایل فرد را نسبت به مصرف این داروها بیشتر نمی‌‌کنند.
چه مدت نیاز به مصرف داروهای ضد افسردگی داریم؟
این داروها معمولاً باید به مدت 4 الی 8 هفته به صورت مرتب مصرف شوند تا تأثیرات مثبت خود را نشان دهند. شما باید در این مدت تحت نظر پزشک باشید و مورد پایش قرار گیرید تا روند بهبود بیماری شما و تأثیر درمان بررسی شود.
برای جلوگیری از بازگشت افسردگی، مصرف داروها به مدت 6 الی 12 ماه بعد از اولین علائم افسردگی ادامه خواهد داشت. وقتی شما و پزشکتان احساس کردید که بهتر شده‌اید، باز هم باید 4 الی 6 ماه دیگر مصرف داروها را ادامه دهید. پس از آن ممکن است پزشک به تدریج دوز مصرفی را کاهش دهد.
در صورت احساس بهبودی آیا می‌توان مصرف داروهای ضد افسردگی را قطع کرد؟
زمانی می‌رسد که شما و پزشک معالجتان احساس می‌کنید که می‌توانید مصرف داروها را متوقف کنید. در آن زمان هم بعد از قطع دارو باید در فاصله‌‌های زمانی مشخص مثلاً هر سه ماه یک‌بار به پزشک خود مراجعه کنید تا شما را معاینه کرده و علائم عود افسردگی را بررسی کند. برای جلوگیری از بازگشت افسردگی در افرادی که دو یا چند دوره درگیر افسردگی شدید بوده‌اند، معمولاً درمان‌های طولانی‌مدت با داروهای ضد افسردگی در نظر گرفته می‌شود. سابقه افسردگی در یک خانواده هم عامل دیگری است که درمان طولانی‌مدت را می‌طلبد.
سخن پایانی
داروی ضد افسردگی چیزی نیست که از آن بترسید و یا بی‌پروا مصرف کنید. در صورتی که احساس می‌کنید علائم افسردگی در شما وجود دارد، از یک پزشک متخصص و خبره کمک بگیرید. مصرف داروها در صورت تجویز روانپزشک مشکلی ندارد و گاهی هم ضروری است.
دیدگاه شما
شما دارودرمانی را تا چه اندازه برای درمان قطعی افسردگی مؤثر می‌دانید؟ آیا شخصاً تجربه‌ای در این زمینه داشته‌اید؟ درباره عوارض کوتاه‌مدت یا بلندمدت داروهای ضد افسردگی چه دیدگاهی دارید؟ پاسخ‌های ارزشمندتان را با ما و مخاطبان این مقاله به اشتراک بگذارید.
منابع:
https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/9301-depression-medicines
https://www.fda.gov/consumers/free-publications-women/depression-medicines
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/depression/in-depth/antidepressants/art-20046273
https://www.nhs.uk/mental-health/talking-therapies-medicine-treatments/medicines-and-psychiatry/antidepressants/overview/
تیم نویسندگان
دکتر زهرا کلاهدوز
