فیبروز کبدی چیست + علل، علائم، درمان و راه‌های تشخیص آن

کبد بزرگ‌ترین عضو بدن انسان به شمار می‌رود. این اندام مسئول صدها فعالیت حیاتی در بدن نظیر حذف سموم از خون و حفظ سطح طبیعی قند خون است. با توجه به این موضوع، حفظ سلامت کبد اهمیت ویژه‌ای دارد. فیبروز کبدی ازجمله بیماری‌هایی است که سلامت کبد را به خطر می‌اندازد. سبک زندگی ناسالم، برخی ویروس‌ها و عوامل ژنتیکی می‌توانند در بروز فیبروز کبدی نقش داشته باشند. در اثر این بیماری جریان خون به کبد کاهش یافته، بافت آن دچار تخریب تدریجی شده و در نتیجه قابلیت عملکردی خود را از دست می‌دهد. به‌تدریج، فیبروز کبدی ممکن است به اختلالات جدی‌‌تر و خطرناک‌تری مانند سیروز و یا حتی سرطان کبد منجر شود. ما در این مقاله به بررسی علت، علائم، مراحل و درمان فیبروز کبدی پرداخته‌ایم. با ما همراه باشید.

روند ایجاد فیبروز کبدی

فیبروز کبدی، تجمع بیش از اندازه بافت اسکار (زخم) در کبد است. در اثر آسیب به کبد، نوع خاصی از سلول‌های کبدی، کلاژن (نوعی پروتئین در فضای بین سلولی) و پروتئین‌های دیگری را تولید و ترشح می‌کنند. به این ترتیب، کلاژن جایگزین بافت سالم می‌شود و اسکار شکل می‌گیرد. تجمع بیش از حد کلاژن، باعث سخت‌شدن بافت اسکار می‌شود.

بافت اسکار از طریق انسداد و یا کاهش جریان خون به کبد سبب نابودی و تخریب سلول‌‌های کبدی شده و همین امر تشکیل بافت اسکار بیشتری را در پی دارد. در نتیجه فیبروزه شدن بافت کبدی به تدریج عملکرد کبد مختل می‌شود. چراکه برخلاف سلول‌های سالم کبدی، بافت اسکار قابلیت عملکردی و خودترمیمی ندارد.

پزشکان برای بررسی شدت درگیری بافت کبد، جریان خون رگی به نام ورید باب را مورد سنجش قرار می‌دهند. ورید باب، خون را از روده‌ها برای تصفیه شدن به کبد می‌برد.

بیماری فیبروز در درجات خفیف تا متوسط معمولاً علائمی ندارد. به‌طوری که فرد مبتلا بدون اطلاع از بیماری، به زندگی خود ادامه می‌دهد. علائم زمانی بروز پیدا می‌کنند که فیبروز کبدی به سیروز کبدی تبدیل شده باشد. سیروز کبدی، نوع شدید و برگشت‌ناپذیر فیبروز است. فیبروز کبدی در صورت تشخیص به‌موقع می‌تواند درمان شود. خوشبختانه بیماری‌های زمینه‌ای که منجر به فیبروز کبدی می‌شوند نیز قابل درمان هستند. فیبروز کبدی درمان‌نشده به سیروز یا حتی سرطان کبد منجر می‌شود.

مراحل فیبروز کبدی

روش‌های امتیازدهی مختلفی برای ارزیابی التهاب کبد (هپاتیت) مزمن وجود دارد؛ با این حال، وجه مشترک همه آن‌ها دو جزء کلیدی است: فعالیت التهابی و درجه فیبروز.

به عنوان مثال مقیاس متاویر فیبروز کبدی را به ۵ مرحله تقسیم می‌کند. از این مقیاس معمولاً برای گزارش نتایج فیبرواسکن استفاده می‌شود. فیبرواسکن آزمایشی است که میزان فیبروز و سختی کبد را اندازه‌گیری می‌کند.

• F0: بدون فیبروز
• F1: فیبروز ورید باب بدون سپتوم (نوارهایی از بافت اسکار)
• F2: فیبروز ورید باب به همراه کمی سپتوم
• F3 : فیبروز ورید باب به همراه سپتوم‌های متعدد
• F4: سیروز کبدی

علت ایجاد فیبروز کبدی

فیبروز کبدی به دنبال بروز آسیب و یا التهاب کبد در فرد ایجاد می‌شود. موارد زیر ازجمله بیماری‌های کبدی هستند که می‌توانند منجر به فیبروز کبدی شوند:

• هپاتیت خودایمن
• انسداد مجاری صفراوی
• هموکروماتوز (اختلالی که در آن بدن مقادیر زیادی آهن را در پوست، قلب، پانکراس، مفاصل، کبد و غده هیپوفیز ذخیره می‌کند)
• کبد چرب غیرالکلی (NAFL) و استئاتوهپاتیت غیرالکلی (NASH) (کبد چرب غیرالکلی باعث تجمع چربی در کبد شده و هنگامی که به التهاب و آسیب منجر شود، به آن استئاتوهپاتیت غیرالکلی می‌گویند.)
• هپاتیت B و C
• بیماری کبد الکلی

شایع‌ترین علت فیبروز کبدی، بیماری کبد چرب غیرالکلی است. این در حالی است که بیماری کبد الکلی که به دنبال مصرف بیش از حد الکل در طولانی‌مدت به وجود می‌آید، در رتبه دوم قرار می‌گیرد.

بیماری‌های کبد چرب غیرالکلی و استئاتوهپاتیت غیرالکلی بیشتر در افراد دارای عوامل خطر زمینه‌ای نظیر اضافه وزن، دیابت، پیش‌دیابت و مقادیر بالا‌ی گلیسرید و کلسترول در خون، دیده می‌شوند.

از سایر علل بروز بیماری فیبروز کبدی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• بیماری ویلسون که در آن یون مس در مقادیر بالا در بدن انباشته می‌شود.
• نارسایی مزمن قلب

مصرف برخی از داروها نیز می‌تواند به فیبروز کبدی منجر شود:

• آمیودارون
• کلروپرومازین
• متوترکسات
• تولبوتامید
• ایزونیازید
• متیل دوپا

علائم فیبروز کبدی چیست؟

بیماران مبتلا به فیبروز کبدی معمولاً از وجود این بیماری اطلاعی ندارند. علت این امر آن است که فیبروز کبدی به‌ندرت علائمی از خود نشان می‌دهد. با این حال، این بیماری می‌تواند:

• عملکرد کلی کبد ازجمله تصفیه خون، ذخیره انرژی و پاکسازی عوامل عفونی را کاهش دهد
• قابلیت خودترمیمی بافت کبد را محدود کند
• جریان خون داخل کبد را کاهش دهد

افراد مبتلا معمولاً زمانی علائم را تجربه می‌کنند که بیماری فیبروز به سیروز کبدی تبدیل شده است. علائم اولیه معمولاً در افراد متفاوت هستند؛ با این حال شایع‌ترین علائم سیروز کبدی عبارتند از:

• کاهش اشتها
• احساس ضعف
• خستگی بی‌علت
• کاهش وزن بی‌دلیل
• تهوع و استفراغ
• احساس ناراحتی و یا درد خفیف در ناحیه سمت راست بالای شکم

در خصوص برخی از نشانه‌های شایع سیروز پیشرفته می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• خون‌ریزی کردن و یا کبود شدن بدن به‌آسانی
• بروز اِدم و یا تجمع مایع در اندام‌های تحتانی مانند ساق، مچ یا کف پا
• یرقان یا زردی پوست و چشم‌ها
• آسیت یا نفخ شکم در اثر تجمع مایعات
• خارش شدید پوست
• افزایش شدید حساسیت به داروها و عوارض جانبی آن‌ها
• بروز اختلال در عملکردهای شناختی نظیر حافظه، تمرکز و یا خواب
• تیره‌شدن رنگ ادرار

راه‌های تشخیص فیبروز کبدی

چند روش مختلف برای تشخیص فیبروز کبدی وجود دارد:

1) معاینه پزشک

در صورتی که فرد دچار بیماری خاصی باشد، از داروهایی استفاده کند که سبب بروز فیبروز کبدی می‌شوند و همچنین اگر نتایج آزمایش خون حاکی از وجود اختلال در عملکرد کبد باشد، در این صورت پزشک ممکن است به وجود فیبروز کبدی مشکوک شود. به همین علت پزشک برای اطمینان از تشخیص خود، آزمایش‌های دیگری را تجویز می‌کند. در صورت وجود بیماری فیبروز کبدی، آزمایش‌های ثانویه می‌توانند شدت بیماری را نشان دهند. ازجمله این آزمایش‌ها می‌توان به آزمایش‌های تصویربرداری، آزمایش خون، بیوپسی یا نمونه‌برداری از بافت کبد و در برخی موارد آزمایش‌های تصویربرداری تخصصی برای تعیین میزان سختی بافت کبد اشاره کرد.

2) آزمایش‌های تصویربرداری

متأسفانه، تکنیک‌های تصویربرداری نظیر سونوگرافی، سی‌تی اسکن (CT) و ام آر آی (MRI) درجات خفیف تا نسبتاً پیشرفته فیبروز را تشخیص نمی‌دهند. با این حال، این تست‌ها ممکن است اختلالاتی مانند بزرگ‌شدن طحال یا واریس را نشان دهند که در اثر سیروز کبدی و یا افزایش فشار خون ورید باب بروز پیدا می‌کنند.

3) آزمایش خون

ترکیب خاصی از آزمایش‌های خون می‌تواند به تمایز دو سطح بیماری فیبروز کبدی کمک کند:

• نبود بیماری و یا درجات خفیف آن
• درجات متوسط تا شدید بیماری

این آزمایش‌ها نمی‌توانند به طور قابل اعتمادی اختلاف بین درجه متوسط و شدید فیبروز کبدی را تشخیص دهند. شدت فیبروز می‌تواند جهت پیش‌آگهی دادن نسبت به روند آینده بیماری در افرادی که مبتلا به هپاتیت ویروسی مزمن هستند، کمک‌کننده باشد.

4) نمونه‌برداری از کبد

انجام بیوپسی کبد قابل اعتمادترین راه برای تشخیص وجود بیماری فیبروز کبدی، شدت و همچنین عوامل ایجادکننده آن است. علاوه بر این، نمونه‌برداری جهت تأیید تشخیص مرحله‌ فیبروز، احتمال وجود سیروز کبدی و همچنین ارزیابی پاسخ بیماری به درمان انجام می‌شود. از آنجایی که بیوپسی نوعی کار تهاجمی است و می‌تواند عوارضی را به همراه داشته باشد، پزشکان جهت تعیین سطح فیبروز ابتدا آزمایش خون و تصویربرداری را توصیه می‌کنند؛ سپس در صورت نیاز، بیوپسی را مدنظر قرار می‌دهند. امروزه پزشکان به طور گسترده‌ای از تکنیک‌های تصویربرداری تخصصی به عنوان جایگزینی غیرتهاجمی برای بیوپسی استفاده می‌کنند.

5) تکنیک‌های تصویربرداری تخصصی

این تکنیک‌ها می‌توانند میزان سفت‌شدن بافت کبد را نشان دهند. بیشتر بودن درجه سفتی بافت کبد حاکی از شدیدتر بودن فیبروز کبدی است. ازجمله این تکنیک‌ها می‌توان به الاستوگرافی گذرا، الاستوگرافی رزونانس مغناطیسی و تصویربرداری ضربه‌ای نیروی تشعشع صوتی اشاره کرد. در این تکنیک‌ها امواج صوتی به سمت احشای داخلی شکم منتشر شده تا میزان سفتی بافت کبد تشخیص داده شود. برخلاف بیوپسی، این تکنیک‌ها غیرتهاجمی بوده و دارای مزایای خاص خود هستند.

تکنیک‌های الاستوگرافی گذرا و الاستوگرافی رزونانس مغناطیسی در افراد مبتلا به اختلالات متعدد کبدی برای تشخیص و تعیین سطح فیبروز کبدی مورد استفاده قرار می‌گیرند. به‌علاوه، این تکنیک‌ها جهت تعیین میزان چربی کبد در افراد مبتلا به کبد چرب نیز کارایی دارند. انجام سونوگرافی معمولی در تشخیص دقیق این عارضه نمی‌تواند کارایی چندانی داشته باشد؛ چراکه نتایج آن بسته به سطح مهارت فردی که آن را انجام می‌دهد، می‌تواند متفاوت باشد. این در حالی است که در تکنیک‌های تصویربرداری تخصصی نتایج به صورت عدد گزارش می‌شوند و به همین دلیل امکان ارزیابی دقیق‌تری را فراهم می‌کنند.

رایج‌ترین روش‌های درمانی فیبروز کبدی

بهترین راهکار درمانی برای فیبروز کبدی، برطرف کردن عامل به‌وجودآورنده آن است. درمان موفقیت‌آمیز عامل فیبروز کبدی، با درجات خفیف تا متوسط، حتی می‌تواند بیشتر آسیب‌های ناشی از این بیماری را جبران کند. پزشک به‌محض تشخیص علت زمینه‌ای فیبروز کبدی، برنامه درمانی خاصی را به فرد پیشنهاد می‌کند. از جمله رایج‌ترین روش‌های درمانی می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• قطع مصرف الکل و استفاده از درمان‌های حمایتی (supportive therapies) برای کمک به این رویه در درازمدت
• استفاده از داروهای ضدویروس برای درمان هپاتیت ویروسی مزمن
• درمان کبد چرب غیرالکلی و استئاتوهپاتیت غیرالکلی به کمک یک رژیم غذایی متعادل، کاهش 7 درصد وزن بدن طی یک سال و کنترل سطح تری گلیسرید، کلسترول و قند خون
• مصرف داروهایی که سبب حذف فلزات سنگین مانند آهن و مس از بدن می‌شوند
• برداشتن و یا برطرف کردن انسداد مجاری صفراوی
• قطع مصرف داروهایی که باعث فیبروز کبدی می‌شوند
• مصرف داروهایی که فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش می‌دهند

متأسفانه تاکنون دانشمندان نتوانسته‌اند دارویی را جهت برطرف کردن مستقیم آسیب‌های ناشی از فیبروز کبدی طراحی و تولید کنند. با این حال، مطالعات روی تولید داروهای آنتی‌فیبروتیک که می‌توانند از فرآیند فیبروزه‌شدن کبد جلوگیری کرده و یا میزان آن را کاهش دهند، همچنان ادامه دارد.

محققان همچنین در حال بررسی روش‌های بهتری جهت درمان عوامل بروز فیبروز کبدی نظیر مصرف الکل و یا استئاتوهپاتیت غیرالکلی هستند. به عنوان مثال، تحقیقات اولیه نشان می‌دهد که مصرف داروی پیوگلیتازون که برای درمان دیابت نوع ۲ استفاده می‌شود، می‌تواند در بهبود استئاتوهپاتیت غیرالکلی در افرادی که دیابت ندارند، اثربخش باشد.

درمان فیبروز کبدی با روش‌های خانگی و تغییر در سبک زندگی

در کنار داروهای رایج، تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از درمان‌های طبیعی در شرایط خاص می‌تواند به کاهش فیبروز کبدی کمک کند. ازجمله این درمان‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف قهوه به‌میزان متوسط
• مصرف مایعات به‌میزان کافی
• مصرف گیاه خار مریم که حاوی مقادیر بالای آنتی‌اکسیدان سیلیمارین است (مصرف این گیاه به افرادی که داروهای هپاتیت C مصرف می‌کنند، توصیه نمی‌شود.)
• مصرف ویتامین E برای بهبود استئاتوهپاتیت غیرالکلی

روش‌های درمان فیبروز کبدی پیشرفته یا سیروز

در صورتی که فرد به فیبروز کبدی پیشرفته یا سیروز کبدی مبتلا شود، نیازمند درمان‌های بیشتری خواهد بود. در این شرایط، آسیب‌های وارد شده به کبد معمولاً برگشت‌ناپذیر هستند.

ازجمله گزینه‌های درمانی رایج برای فیبروز پیشرفته و یا سیروز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• مصرف داروهایی که سبب حذف مایعات اضافی بدن می‌شوند
• کاهش مصرف نمک
• مصرف داروهایی که سبب حذف سموم از مغز می‌شوند
• استفاده از داروهایی که سبب کاهش فشار در وریدهای خونی نواحی شکم و مری می‌شوند
• انجام عمل جراحی پیوند کبد

سخن پایانی

کبد ارگانی است که وظایف متعددی در بدن دارد. بنابراین اختلال در عملکرد و یا آسیب به آن می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای بدن به همراه داشته باشد. تغییر سبک زندگی و انجام معاینات پزشکی منظم می‌توانند به افرادی که در معرض خطر ابتلا به فیبروز کبدی هستند، کمک به‌سزایی کنند. تشخیص زودهنگام این بیماری نقش مهمی در جلوگیری از پیشرفت و تبدیل آن به شرایط شدیدتری مانند سیروز کبدی دارد. آسیب ناشی از فیبروز کبدی درصورتی که عامل به‌وجودآورنده آن از بین برود، برگشت‌پذیر است.

از تجربه خودتان بگویید

آیا در میان افرادی که می‌شناسید، تاکنون کسی به فیبروز کبدی مبتلا شده است؟ آیا پس از درمان به‌طور کامل بهبود یافته است؟ اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید، آن را با ما به اشتراک بگذارید.