عفونت نوروویروس، از پیشگیری تا درمان

فصول سرد یا گرم، استعداد بدن را در ابتلا به برخی انواع بیماری‌ها بالا می‌برند. البته چنین بیماری‌هایی که میزان ابتلا به آن‌ها با تغییر فصول، کم یا زیاد می‌شود، فقط مختص زمستان یا تابستان نیستند و در صورت رعایت نکردن برخی نکات، در تمام طول سال ممکن است به آن‌ها مبتلا شوید. احتمالاً الان بیماری‌های تنفسی مثل سرماخوردگی، آنفلوانزا یا کووید به خاطرتان آمده است؛ اما در این مقاله، ما در مورد گروهی از ویروس‌های گوارشی به نام نوروویروس ها صحبت می‌کنیم. ویروس‌هایی که می‌توانند علائمی همچون مسمومیت غذایی ایجاد کنند و در برخی فصول شایع‌تر هستند.

تشخیص این عفونت از مسمومیت غذایی یا مشکلات گوارشی، بسیار مهم است زیرا رویکرد درمانی آن‌ها به خصوص در ابتدای بروز علائم می‌تواند متفاوت باشد. برای دانستن هر آنچه که لازم است در مورد نوروویروس (یا نورواک) و نحوه مراقبت از خود در برابر آن‌ها بدانید، به خواندن ادامه دهید.

نوروویروس چیست؟

نوروویروس‌ها (Noroviruses) که معمولاً با نام‌هایی مانند «مسمومیت غذایی»، «ویروس معده» یا «ویروس استفراغ زمستانی» شناخته می‌شوند، گروهی از ویروس‌های بسیار مسری هستند که عامل حدود 90 درصد از التهاب‌های معده و روده (گاستروانتریت) ویروسی به شمار می‌روند و تقریباً 50 درصد موارد کلی (ویروسی و غیر ویروسی) گاستروانتریت در سراسر جهان را شامل می‌شوند.

گرچه نوروویروس بیشتر در فصل زمستان باعث ایجاد عفونت می‌شود اما در سایر فصل‌ها نیز می‌تواند افراد را مبتلا کند. نوروویروس از فرد آلوده، غذا یا آب آلوده و همچنین از طریق تماس با سطوح آلوده قابل ‌انتقال است. عفونت با این ویروس‌ها معده و روده را هدف قرار داده و باعث التهاب دستگاه گوارش (گاستروانتریت) می‌شود.

گاهی اوقات افراد به اشتباه به عفونت نوروویروس «آنفلوانزای معده» می‌گویند؛ اما اصطلاح پزشکی مربوط به عفونت ایجادشده در اثر نوروویروس، «گاستروانتریت» است و ارتباطی با آنفلوانزا ندارد؛ چرا که آنفلوانزا یک عفونت تنفسی است.

علائم عفونت نوروویروس

همان‌طور که خواندید این عفونت بسیار شایع است و هر کسی می‌تواند به نوروویروس آلوده شود. در واقع هر فرد در طول زندگی خود می‌تواند بیش از یک ‌بار به این عفونت مبتلا شود. علائم این بیماری اغلب به فاصله 1 تا 2 روز پس از آلوده شدن، به‌‌طور ناگهانی شروع می‌شوند. شما ممکن است علاوه بر احساس کسالت شدید، علائم زیر را نیز تجربه کنید:

• حالت تهوع
• استفراغ
• درد یا گرفتگی (کرامپ) شکم
• اسهال آبکی یا شل
• تب خفیف
• درد عضلانی
• سردرد
• درد اندام‌های انتهایی (دست‌ها و پاها)

علائم و نشانه‌ها معمولاً 12 تا 48 ساعت پس از آلوده شدن به نوروویروس شروع شده و به مدت یک تا سه روز طول می‌کشند. فرد آلوده معمولاً تا دو هفته پس از بهبودی، از طریق مدفوع ویروس دفع می‌کند. در صورت داشتن بیماری زمینه‌ای، دفع ویروس ممکن است هفته‌ها یا ماه‌ها طول بکشد. توجه داشته باشید که برخی از مبتلایان به عفونت نوروویروس هیچ نشانه یا علامتی ندارند، با این ‌حال آن‌ها می‌توانند ویروس را به دیگران منتقل کنند. رعایت بهداشت و شستن دست‌ها پس از تماس با سطوح در سرویس‌های بهداشتی عمومی در جلوگیری از این روش انتقال، موثر است.

عوامل بروز عفونت نوروویروس

نوروویروس‌ها بسیار مسری هستند و پس از تکثیر در مدفوع انسان و حیوانات آلوده به تعداد زیادی آزاد می‌شوند. افراد ممکن است از طریق هر کدام از موارد زیر به عفونت نوروویروس مبتلا شوند:

• خوردن غذای آلوده به ویروس
• نوشیدن آب آلوده به ویروس
• دست زدن به دهان بعد از تماس دست با سطح یا شیء آلوده
• تماس نزدیک با فرد مبتلا به عفونت نوروویروس

از بین بردن نوروویروس‌ها دشوار است زیرا این ویروس‌ها می‌توانند در دماهای سرد و گرم و در برابر اکثر مواد ضد عفونی ‌کننده مانند الکل مقاومت کنند و همچنان زنده بمانند. پس به خاطر داشته باشید، ضدعفونی کردن دست با الکل، این ویروس‌ها را از بین نمی‌برد.

عوامل خطر ابتلا به نوروویروس

عوامل خطر ابتلا به نوروویروس عبارت‌اند از:

• غذا خوردن در مکانی که معمولاً غذا به ‌طور نامناسب و ناسالم تهیه و توزیع می‌شود
• حضور در پیش‌دبستانی‌ها یا مهدکودک‌ها
• زندگی در اقامتگاه‌های کوچک، پر ازدحام و سربسته مانند خانه سالمندان
• اقامت در هتل‌ها، استراحتگاه‌ها، کشتی‌های تفریحی یا مکان‌های دیگری که تراکم جمعیت بالایی دارند
• تماس با فردی که عفونت نوروویروس دارد

پیامدها و اثرات عفونت نوروویروس

عفونت نوروویروس در بسیاری از افراد معمولاً در مدت چند روز برطرف می‌شود و تهدیدکننده حیات فرد نیست، اما در برخی افراد به‌ویژه کودکان، افراد مسن و افراد دچار نقص سیستم ایمنی می‌تواند باعث دهیدراتاسیون (کم‌آبی بدن) شود. عفونت نوروویروس همچنین می‌تواند در افراد مسن، زنان باردار و کسانی که دارای نقص سیستم ایمنی هستند، باعث دهیدراتاسیون شدید، سوء تغذیه و حتی مرگ شود.

علائم هشداردهنده کم‌آبی بدن عبارت‌اند از:

• خستگی
• خشکی دهان و گلو
• بی‌حالی و سستی
• گیجی
• کاهش خروجی ادرار

کودکانی که دچار دهیدراتاسیون شده‌اند، ممکن است بدون اشک یا تنها با چند قطره اشک گریه کنند. همچنین ممکن است در مواردی احساس خواب‌آلودگی کرده یا سروصداهای غیر طبیعی داشته باشند.

چگونه از این عفونت پیشگیری کنیم؟

همان‌‌طور که پیش‌تر اشاره شد، نوروویروس یک عفونت بسیار مسری است و هر فرد می‌تواند بیش از یک ‌بار به آن مبتلا شود. بنابراین برای پیشگیری از شیوع آن، رعایت موارد زیر را فراموش نکنید:

• دست‌هایتان را به‌صورت صحیح با آب و صابون بشویید؛ مخصوصاً بعد از استفاده از توالت یا تعویض پوشک نوزاد.
• از مصرف غذا و آب آلوده، به‌ویژه غذاهایی که ممکن است توسط فرد مبتلا به این ویروس تهیه شده باشند، جداً خودداری کنید.
• میوه‌ها و سبزیجات را قبل از خوردن با دقت بشویید.
• غذاهای دریایی را به‌‌طور کامل بپزید.
• در صورتی که شرایط خاصی پیش آمد و مواد دفعی بدن در جایی به غیر از سرویس بهداشتی قرار داشت، استفراغ، مدفوع و مواد آلوده به آن‌ها را با دقت دور بریزید تا از انتشار نوروویروس در هوا جلوگیری شود. برای این کار بهتر است محتویات دفعی بدن را به کمک یک دستمال یا حوله یک‌بار مصرف جمع کرده و تا جایی که ممکن است، محل را پاک‌سازی کنید. سپس حوله آلوده را داخل یک کیسه پلاستیکی یک‌ بار مصرف قرار داده و آن را دور بریزید.
• سطوحی که ممکن است آلوده شده باشند را ضد عفونی کنید. از مایع سفیدکننده (وایتکس) استفاده کنید و هنگام استفاده از آن حتماً دستکش بپوشید.
• در صورت مشاهده علائم، لازم است برای مدتی در منزل بمانید؛ به‌ویژه اگر شغل شما در حوزه تهیه و توزیع غذا است. دلیل این موضوع این است که امکان دارد تا سه روز پس از بهبود علائم بیماری، همچنان ناقل باشید. کودکان نیز باید از رفتن به مدرسه یا مهدکودک خودداری کرده و در خانه بمانند.
• تا زمانی که علائم و نشانه‌های بیماری شما برطرف نشده‌اند، از سفر خودداری کنید.
• به ‌هیچ ‌عنوان برای تمیز کردن دست‌هایتان آب و صابون را با الکل جایگزین نکنید. ضدعفونی‌کننده‌های الکلی نوروویروس را از بین نمی‌برند. تنها راه پاک کردن دست‌هایتان شستن آن‌ها با آب و صابون به مدت یک دقیقه است تا ویروس‌ها با آب شسته و از شما دور شوند.
• بعد از استفراغ یا اجابت مزاج، محیط را به‌طور کامل پاک‌سازی و ضد عفونی کنید. برای این کار ابتدا دستکش لاتکس یا دستکش نایلونی یک‌بار مصرف بپوشید و کل منطقه آلوده را با دستمال‌ کاغذی پاک کنید. سپس محل مورد نظر را با استفاده از محصولات پاک‌کننده خانگی حاوی سفیدکننده ضد عفونی کنید. حتماً از تمیزی لباس‌های آلوده‌شده اطمینان حاصل کنید. زباله را از منزل خارج کرده و دست‌هایتان را با آب و صابون بشویید.

متأسفانه در حال حاضر هیچ واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به نوروویروس در دسترس نیست؛ اگرچه سازمان بهداشت جهانی این موضوع را هنوز قابل پژوهش می‌داند.

ایمنی و عفونت مجدد نوروویروس‌‌ها

شما ممکن است در طول زندگی خود بارها به بیماری نوروویروس مبتلا شوید، زیرا نوروویروس‌ها انواع مختلفی دارند. عفونت با یک نوع نوروویروس شما را در برابر تمام انواع دیگر این ویروس محافظت نمی‌کند. البته ممکن است با ابتلا به یک نوع ویروس، در برابر انواع خاصی از این ویروس ایمن شوید. در هر صورت دقیقاً مشخص نیست که ایمنی ایجادشده برای چه مدتی دوام دارد.

این نکته نشان می‌دهد که چرا بسیاری از افراد با هر سن و سالی در زمان شیوع نوروویروس به این عفونت مبتلا می‌شوند. همچنین آسیب‌پذیری شما در برابر عفونت نوروویروس تا حدودی به ساختار ژنتیکی شما نیز بستگی دارد. به این دلایل هرچند بار هم که به آن مبتلا شده باشید، باز هم باید نکات بهداشتی را به طور کامل رعایت کنید.

درمان عفونت نوروویروس

معمولاً می‌توانید این بیماری را در خانه درمان کنید. مهم‌ترین نکته این است که استراحت کنید و مایعات زیادی بنوشید تا از کم‌آبی بدن جلوگیری شود. احتمالاً در مدت 2 تا 3 روز علائم تا حدودی کنترل شده و در نتیجه احساس بهتری خواهید داشت. نوشیدن مقادیر فراوان مایعات برای جلوگیری از بروز کم‌آبی بدن بسیار مهم است.

کم‌آبی می‌تواند منجر به مشکلات جدی شود. اگر فکر می‌کنید که شما یا کسی که از او مراقبت می‌کنید، دچار کم‌آبی شدید است، این مسئله را با یک پزشک متخصص در میان بگذارید. داروی خاصی برای درمان افراد مبتلا به نوروویروس وجود ندارد. آنتی‌بیوتیک‌ها نیز کمکی به بهبود علائم نمی‌کنند زیرا این دسته دارویی تنها با باکتری‌ها مبارزه می‌کنند، نه با ویروس‌ها.

نکته بسیار مهم: معمولاً افراد به محض ابتلا به اسهال، سعی در پیشگیری از ادامه آن می‌کنند. اما در مورد اسهال‌های ناشی از عوامل عفونی مانند نوروویروس، اسهال به دفع سریع‌تر ویروس‌ها از سیستم گوارش کمک می‌کند. این یعنی در صورتی که با درمان‌های خانگی یا دارو، اسهال را سریعاً برطرف کنید، ویروس‌های بیشتری برای مدت زمان طولانی‌تری در روده شما باقی می‌مانند. پس بهتر است زمانی که از علت آن مطمئن نیستید، اقدام به خوددرمانی اسهال نکنید و تنها مراقب باشید که دچار کم‌آبی نشوید. اگر اسهال شما طی دو تا سه روز برطرف نشد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. در یک کلام، برخی اسهال‌ها را باید برطرف کرد و به برخی اجازه داد خودشان رفع شوند. تشخیص اینکه شما مبتلا به کدام نوع هستید فقط از پزشک ساخته است؛ پس مراجعه به پزشک را در این موارد جدی بگیرید.

در چه صورت به پزشک مراجعه کنیم؟

همان‌طور که گفتیم، در صورتی ‌که اسهال طی دو تا نهایتاً سه روز متوالی ادامه داشت و علائم آن برطرف نشد، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید. همچنین در صورت مشاهده موارد زیر با پزشک خود تماس بگیرید:

• استفراغ شدید، مدفوع خونی، دل‌درد یا دهیدراتاسیون (کم‌آبی بدن).
• نگرانی بابت اینکه نوزاد کمتر از 12 ماه شما به این ویروس مبتلا شده باشد.
• کودک شیرخوار شما از خوردن شیر مادر و یا مکیدن شیشه شیر امتناع کند.
• کودک زیر 5 سال علائم کم‌آبی داشته باشد، مانند کاهش دفع ادرار نسبت به شرایط معمول.
• پس از مصرف ساشه‌های ORS (پودر یا محلول خوراکی Oral Rehydration Salt) شما یا فرزندتان (بالای 5 سال) هنوز علائم کم‌آبی یا دهیدراتاسیون داشته باشید.
• شما یا فرزندتان همچنان حالت تهوع و استفراغ داشته باشید و بدنتان نتواند مایعات را نگه دارد.
• شما یا فرزندتان اسهال خونی یا خونریزی از ناحیه مقعد داشته باشید.
• شما یا فرزندتان بیش از 3 روز اسهال داشته باشید یا استفراغ شما با گذشت 2 روز همچنان ادامه داشته باشد.

در چه مواقعی با اورژانس تماس بگیریم؟

• استفراغ خونی یا استفراغ شبیه قهوه آسیاب‌شده
• استفراغ با رنگ سبز یا زرد مایل به سبز
• احتمال بلعیدن ماده سمی
• احساس سفتی در ناحیه گردن و درد به هنگام نگاه کردن به نور درخشان
• سردرد یا دل‌درد ناگهانی و شدید

منظور از «درد شدید» چیست؟

• دردی که طولانی‌مدت ادامه داشته و آزاردهنده است، به ‌گونه‌ای که حتی فکر کردن یا صحبت کردن را برای فرد دشوار می‌‌کند.
• دردی که باعث می‌شود فرد نتواند بخوابد.
• دردی که باعث می‌شود فعالیت‌های روزمره فرد مانند حرکت کردن، بلند شدن از رختخواب، رفتن به دستشویی یا لباس پوشیدن با سختی زیادی انجام شوند.

نوبت شما

آیا شما هم تاکنون گرفتار عفونت نوروویروس‌ شده‌اید؟ خوشحال می‌شویم تجربه‌هایتان در مورد پیشگیری و درمان این عفونت را برای ما و دیگران بنویسید.

تیم نویسندگان

دکتر زهرا کلاهدوز

• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید
• 14 خواص چای سبز برای سلامت پوست و مو
• فشار خون بالا: علل، علائم و راه‌های درمان