وقتی در حال خواندن این مقاله هستید احتمالاً یعنی درباره مباحث مهم تن شرمی یا شرم از بدن و تصویر بدن مطلبی خوانده یا شنیده‌اید و از اهمیت توجه به آن آگاه هستید. ما در مقاله قبلی درمورد چیستی شرم از بدن ، تن شرمی در بزرگسالان، دلایل بروز، عواقب و چگونگی غلبه بر آن به طور کامل صحبت کردیم. اکنون به بررسی شرم از بدن در کودکان ، اهمیت آن و شیوه واکنش صحیح به این مسئله می‌پردازیم.
تصویر ذهنی کودکان درباره بدنشان (تصویر بدن) در سنین بسیار پایین شکل می‌گیرد. تحقیقات نشان می‌دهد حتی کودکان 3 ساله نیز می‌توانند مشکلاتی در رابطه با تصویر بدن خود داشته باشند. عوامل بسیاری وجود دارد که روی دیدگاه کودک درباره تصویری که از خودش در ذهن دارد، تأثیر می‌گذارد و البته والدین می‌توانند نقشی اساسی و مهم در ایجاد تصویر بدن مثبت و شکل‌گیری عزت نفس در فرزند خود داشته باشند (اینکه خود را چگونه می‌بیند و درباره خود چه احساسی دارد).
کودکان روزانه هدف بمباران ایده «بدن عالی و بی‌نقص» قرار می‌گیرند
فرار از تصویر «ایده‌آل» بدن که در رسانه‌های امروز (در تلویزیون، مجلات، اینترنت و رسانه‌های اجتماعی) تبلیغ می‌شود، دشوار است. تفاوتی ندارد چقدر سعی می‌کنید از فرزندان خود در برابر دریافت این محتواها محافظت کنید. این پیام‌ها به طریقی خود را به آن‌ها می‌رسانند. این اتفاق ممکن است به‌واسطه تعامل با دوستان در مدرسه یا مشاهده بزرگسالان در زندگی اتفاق بیفتد.
حتی جزئیات زبان بدن پدر و مادر نیز برای کودک معنا و مفهوم دارد. یک اخم کوچک در آینه هنگامی که لباس جدیدی را امتحان می‌کنید می‌تواند روی کودک تأثیر داشته باشد. در نتیجه، غیر مستقیم این پیام را که «بدن باید از همه نظر عالی به نظر برسد» در ذهن کودک تقویت می‌کنید. متأسفانه این پیام، پایه و اساس سایر اعتقادات کلیدی را تشکیل می‌دهد:
- بدن من باید بی‌نقص باشد.
- من از بدن خود راضی نیستم.
- داشتن یک بدن بی‌نقص من را خوشحال می‌کند.
- داشتن یک بدن ایده‌آل باعث می‌شود دیگران مرا بیشتر تأیید کنند و بپذیرند.
- یک بدن بی‌نقص، عشق، تحسین و حتی توجه را با خود به همراه خواهد داشت.
- عالی و بی‌نقص بودن هر کسی با عدد وزن او روی ترازو و یا سایز لباس او معنی می‌شود.
- من برای داشتن یک بدن ایده‌آل حاضرم هرکاری انجام دهم.
مسئله‌ی اصلی این است که در واقعیت، بدن «کامل و بی‌نقص» وجود ندارد، حداقل نه به آن شکلی که در رسانه‌ها تعریف می‌شود. عکس‌ها اغلب به گونه‌ای ویرایش می‌شوند که مدل‌ها لاغرتر به نظر بیایند یا ویژگی‌های مثبت ظاهری آن‌ها نمود بیشتری داشته باشد. بنابراین، تلاش برای داشتن «بدن کامل» عملاً نتیجه‌ای جز ناامیدی و تضعیف عزت نفس در پی ندارد. این مسائل می‌توانند روی جنبه‌های دیگر زندگی نیز تأثیر منفی بگذارند.
اگرچه داشتن تصویر بدن منفی در دختران شایع‌تر است، اما پسران نیز از این مسئله رنج می‌برند. برای مثال، اگر بدن عضلانی و قوی نداشته باشند یا اینکه قدشان بلند نباشد، می‌توانند دچار احساس منفی و ناخوشایند و تصویر ذهنی منفی از بدن خود شوند. مطالعه‌ای در این زمینه نشان می‌دهد پسران کم‌وزن، بیشتر از دخترانی که اضافه‌وزن دارند، دچار افسردگی می‌شوند.
شرم از بدن در کودکان از دیدگاه متخصصان
مسئله تصویر بدن در سال‌های اخیر بسیار مورد توجه متخصصان سلامت جسم و روان قرار گرفته است. یکی از مطالعات مفید در این زمینه مطالعه‌ای است که در سال 2017 در کشور اسپانیا انجام شد و در آن وضعیت 944 دانش‌آموز بررسی شد.
کودکانی که در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند، در مقطع ابتدایی در مراکز مختلف اسپانیا تحصیل می‌کردند و بین 9 تا 12 سال سن داشتند. نتایج اصلی مطالعه نشان می‌دهد از هر 4 کودک شرکت‌کننده در این مطالعه، 3 نفر از ظاهر خود راضی نبوده‌اند و از هر 5 کودک، یک نفر از شرایط بدن و ظاهر خود شدیداً ناراضی بوده است.
اگرچه می‌توان درک کرد که چرا تصویر بدن ایده‌آل تا حدی تحت تأثیر کلیشه‌های جنسیتی قرار می‌گیرد؛ اما در این مطالعه، میزان رضایت یا عدم رضایت از ظاهر در پسران و دختران مشابه بود. نتایج مهم دیگری نیز از این مطالعه گزارش شده است:
- کودکانی که از تصویر بدن خود رضایت بیشتری داشتند، خودپنداره ی تحصیلی و ظاهریِ بهتری داشتند (خودپنداره یا خودانگاره، ذهنیت و احساس فرد نسبت به خودش است).
- کودکانی که در ورزش‌های تیمی شرکت می‌کردند، خودانگاره جسمی و احساسی بهتری در مقایسه با هم‌سالان خود گزارش کردند.
- کودکانی که با وجود شرکت در ورزش‌های تیمی همچنان از تصویر بدنی خود ناراضی بودند، کودکانی بودند که پذیرش و تأیید کمتری از خانواده خود دریافت می‌کردند.
دختران و پسران در برابر احساس نارضایتی از بدن خود چگونه واکنش نشان می‌دهند؟
تمامی کودکانی که دچار شرم از بدن هستند، کم و بیش با پیامدهای جسمی و روحی آن روبه‌رو می‌شوند. اعتماد به نفس کم، افسردگی، گوشه‌گیری و تلاش برای پنهان شدن از نگاه دیگران از عوارض روحی شرم از بدن هستند. اختلالات خوردن (eating disorders) نیز جزو شایع‌ترین عوارض جسمی آن به شمار می‌روند.
غالباً دختران بیشتر از پسران از پیامدهای منفی ناشی از اختلالات خوردن رنج می‌برند. برخی از شایع‌ترین اختلالات خوردن عبارتند از:
- آنورکسیا (محدودکردن شدید میزان غذای دریافتی که می‌تواند منجر به عواقب خطرناکی شود)
- بولیمیا (خوردن مقدار زیاد غذا که به آن «Binging» می‌گویند و سپس بالاآوردن غذا که به آن پاک‌سازی یا «Purging» می‌گویند یا جبران‌کردن پرخوری با ورزش افراطی و شدید، مصرف داروهای ملین یا روزه گرفتن افراطی)
- اختلال پرخوری (خوردن بیش از حد بدون پاک‌سازی و جبران آن)
پسران نیز هرچند با درصد کمتری، اما در معرض تمامی اختلالات و آسیب‌های گفته شده قرار دارند. حتی در برخی جوامع، پسران با همان شدت دختران درگیر شرم از بدن و تصویر بدن منفی هستند و با عواقب آن دست و پنجه نرم می‌کنند.
با مسئله شرم از بدن در کودکان چه کنیم؟
منتظر نباشید تا فرزندان شما بزرگ‌تر شوند تا نظر آن‌ها درباره تصویر بدنشان را اصلاح کنید. مطالعات نشان می‌دهند که نظر کودکان درباره ظاهر بدن در سنینی بسیار پایین‌تر از آنچه تصور می‌کنیم، شکل می‌گیرد. در واقع، طبق گزارش‌ها، حتی کودکان 3 ساله نیز نگران «چاق شدن» خود هستند.
اکنون وقت آن رسیده که نحوه گفت‌وگوی خود را تغییر دهید. نحوه صحبت‌کردن شما درباره بدن‌تان می‌تواند روی فرزند شما تأثیر بگذارد. وعده‌های غذایی‌ای که تهیه می‌کنید، غذاهایی که می‌خورید، اینکه آیا ورزش می‌کنید یا خیر و یا حتی میزان اهمیتی که برای ظاهر خود قائل هستید روی فرزند شما اثر می‌گذارد.
نکاتی که در ادامه می‌خوانید، توصیه‌های متخصصان آکادمی پزشکان خانواده آمریکا برای پیشگیری و نیز برطرف کردن شرم از بدن در کودکان است:
- درباره رژیم غذایی لاغری صحبت نکنید. سعی کنید بیشتر درباره داشتن یک برنامه غذایی سالم صحبت کنید نه رژیم لاغری.
- به جای گفتن جمله «برای کاهش وزن ورزش می‌کنم» سعی کنید بیشتر از جمله «برای قوی‌تر شدن ورزش می‌کنم» استفاده کنید.
- به جای اینکه بگویید «دوست دارم شرایط جسمانی بهتری داشته باشم تا جذاب‌تر باشم» بهتر است بگویید «دوست دارم شرایط فیزیکی و جسمانی بهتری داشته باشم تا بتوانم خودم را برای هر آنچه که ممکن است در زندگی برایم پیش بیاید آماده کنم».
- از دوربین فرار نکنید. از هر فرصتی برای ثبت لحظات زندگی خود با فرزندتان استفاده کنید. بعدها خودتان از حضور در خاطرات زندگی او خوشحال خواهید شد.
- از معیار «خالی شدن بشقاب» برای میزان غذایی که باید خورده شود استفاده نکنید. به فرزند خود بیاموزید که مکث کند و ببیند که آیا سیر شده است یا نه.
- فقط روی ویژگی‌های ظاهری افراد تمرکز نکنید. با فرزندتان درباره معنای خوب‌بودن و ویژگی‌های یک انسان خوب صحبت کنید و سعی کنید او را به خاطر خصوصیات مثبت درونی‌اش ستایش کنید.
- وعده‌های غذایی را حذف نکنید. به فرزندان خود نشان دهید که خوردن سه وعده غذایی سالم در روز مهم است.
- به تنهایی درباره غذایی که تهیه می‌کنید تصمیم نگیرید. به کودک خود برای آنچه می‌خواهد بخورد حق انتخاب بدهید. اجازه دهید کودک شما در انتخاب مواد غذایی در فروشگاه به شما کمک کند. از این زمان برای آموزش نحوه انتخاب غذای خوب به فرزند خود استفاده کنید. به او بگویید که خوردن انواع مختلف غذا برای رشد و قوی‌بودن مهم است. مفهوم و کارکرد ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن را به او آموزش دهید.
- فقط غذاهای رژیمی یا بدون چربی نخورید. سعی کنید انواع میوه‌ها، سبزیجات و گوشت کم چربی را در برنامه غذایی خود داشته باشید.
با کودک خود گفت‌وگو و تعامل داشته باشید
اگر متوجه شدید که فرزندتان درباره بدن خود اظهارنظر می‌کند، او را از این کار نهی نکنید. به جای آن، درباره نظر او باهم صحبت کنید و از او سؤال بپرسید. برای مثال، اگر دختر 6 ساله شما می‌گوید شکمش خیلی بزرگ است، با گفتن «احمق نباش» به این ماجرا واکنش نشان ندهید. از او بپرسید چرا فکر می‌کند شکمش خیلی بزرگ است. این جمله یک مکالمه را آغاز می‌کند و به شما فرصت می‌دهد تا درباره ویژگی‌هایی که او را از دیگران متمایز می‌کند صحبت کنید. شما می‌توانید گفت‌وگو را به سمت موضوعاتی مانند داشتن سلامت بدنی و اینکه گاهی اوقات ممکن است بدن سالم ما نسبت به آنچه در تلویزیون و مجلات می‌بینیم به طور طبیعی متفاوت باشد، هدایت کنید.
همچنین ممکن است به‌طور غریزی بخواهید فرزندتان را از تماشای تلویزیون منع کنید. اما این ایده خوبی نیست؛ بهتر است به جای آن، با کودک خود تلویزیون تماشا کنید و درباره آنچه می‌بینید گفت‌وگو کنید. درباره شکلی که مردم در رسانه‌ها به تصویر کشیده می‌شوند صحبت کنید. این به شما فرصت می‌دهد تا روی ویژگی‌های شخصیتی افراد، که از ویژگی‌های ظاهری آن‌ها مهم‌تر هستند، تمرکز کنید. در ادامه می‌توانید خاطره‌ای را برای فرزندتان یادآوری کنید که همان ویژگی خوب شخصیتی را از خود نشان داده است.
عواقب شرم از بدن در کودکان
تصویر بدن نقش مهمی در شکل‌گیری عزت نفس فرزند شما دارد. اگر فرزندتان از ظاهرش خوشش نمی‌آید یا از بدن خود ناراضی است این موضوع به عزت نفس او آسیب می‌رساند. دیدگاه او نسبت به خودش می‌تواند روی سایر جنبه‌های زندگی و همچنین انتخاب‌های کوتاه‌مدت و بلندمدتش تأثیر منفی یا مثبت بگذارد. دیدگاه او می‌تواند روی روابط اجتماعی و توانایی‌‌اش در برقراری ارتباط با دیگران اثر بگذارد. حتی ممکن است او را از تجربه اتفاقات جدید و یا حتی ادامه تحصیل در رده‌های بالاتر باز دارد. این پیامدهای اجتماعی منفی اغلب یک عمر در فرد باقی می‌مانند.
دیدگاه منفی کودک نسبت به خودش می‌تواند عوارض جسمی و روحی نیز برای او در پی داشته باشد. افرادی که عزت نفس پایینی دارند بیشتر در معرض افسردگی و اضطراب هستند. تجربه افسردگی و درمان آن می‌تواند باعث افزایش وزن شود که متعاقباً عزت نفس پایین فرد را با چالش بیشتری روبه‌رو می‌کند. همان‌طور که گفته شد، یکی دیگر از واکنش‌های نامناسب معمول در برابر شرم از بدن، شکل‌گیری اختلالات خوردن است. هر یک از این موارد می‌تواند به نحوی روی سلامت فرزند شما تأثیر منفی بگذارد.
با دانستن عواقب جدی و غیر قابل چشم‌پوشی شرم از بدن در کودکان، جای هیچ تردیدی باقی نمی‌ماند که برای اصلاح چنین مشکلی، هیچ زمانی را نباید از دست داد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
داشتن مشغله ذهنی درباره تصویر بدن تا حدودی طبیعی است، به ویژه در دوران کودکی تا نوجوانی (سنین بین 9 تا 19 سالگی). بنابراین بیش از حد نگران نباشید؛ به خصوص اگر مشاهده می‌کنید که تصویر بدن کودک‌تان روی فعالیت‌های روزمره، دوستی‌ها و یا تمایل او به شرکت در اجتماعات و فعالیت‌های اجتماعی تأثیر منفی ندارد. در این بازه سنی حساس، سعی کنید بیشتر به تشویق فرزند خود و تقویت عزت نفس او اهمیت دهید.
اگر می‌بینید فرزندتان از دوستان خود یا فعالیت‌هایش کناره‌گیری می‌کند این می‌تواند علامتی هشداردهنده برای واکنش جدی‌تر وی به عزت نفس پایین و نارضایتی از تصویر بدن خود باشد. به تغییرات خلق‌وخو و رفتار او دقت کنید، علائم زیر می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکلی باشد که نیازمند درمان تخصصی است.
علائم افسردگی
- انزوا و کناره‌گیری اجتماعی (از دوستان یا فعالیت‌ها)
- داشتن انرژی پایین یا کمبود انرژی
- عدم توانایی کنترل احساسات (گریه یا دادزدن زیاد)
- تحریک‌پذیری (فرد به‌راحتی عصبانی می‌شود)
- تغییرات در خواب (خواب بیشتر از حد معمول یا کم‌تر از حد معمول)
- تغییر در رژیم غذایی (نخوردن یا خوردن بیشتر از حد معمول)
- صحبت‌کردن کم‌تر از اندازه معمول در خانه
- تمایل افراطی به تنهایی
علائم اختلالات خوردن
- کاهش وزن بیش از حد
- خوردن وعده‌های غذایی بسیار کوچک یا حذف کامل وعده‌های غذایی
- ورزش بیش از حد
- خوردن مقدار زیادی غذا بدون افزایش وزن
- یافتن بهانه برای رفتن به دستشویی بلافاصله پس از صرف غذا
- استفاده از داروهای مدر و ملین
- مرموزانه رفتارکردن درباره غذاخوردن
- مخفی‌کردن مقادیر زیاد غذا برای خوردن در تنهایی
سؤالاتی که باید از پزشک بپرسید
نحوه رفتار با کودکی که دچار عوارض شرم از بدن شده است، می‌تواند بسته به سن و شرایط او متفاوت باشد. اگر حس می‌کنید فرزند شما درگیر مسئله شرم از بدن است یا علایم رفتاری فوق را در او مشاهده کرده‌اید، برای مشاوره با پزشک متخصص اقدام کنید. برای شروع می‌توانید چنین سوالاتی را مطرح کنید و به کمک مشاور و متخصص، تصمیم بگیرید چگونه فرزندتان را به بهترین شکل حمایت و حفاظت کنید.
- چگونه می‌توانم درباره وزن فرزندم با او صحبت کنم؟
- چگونه می‌توانم اختلال خوردن را تشخیص دهم؟
- چگونه می‌توانم به فرزندم کمک کنم تا اعتماد به‌نفس بیشتری داشته باشد؟
- چگونه می‌توانم به فرزندم در ایجاد عادات غذایی سالم کمک کنم؟
- چگونه می‌توانم وزن خود را به حد مناسب برای سلامتی برسانم، بدون اینکه تأثیر منفی روی حس و تصویر بدنی فرزندم داشته باشد؟
- چگونه می‌توانم تصمیمم را برای انجام جراحی زیبایی به فرزندم توضیح دهم بدون اینکه در او حس شرم از بدن را ایجاد کنم؟
سخن پایانی
حساسیت فوق‌العاده‌ای که جامعه امروز درباره تصویر بدن دارد، نشان دهنده نیاز به توجه ویژه به رضایت از بدن کودکان و نیز دلیل و میزان نارضایتی آنان از بدنشان است. اگرچه تشویق کودک به انجام‌دادن فعالیت‌های ورزشی به دلیل فواید فیزیکی فراوان و ارتباط آن با شیوه زندگی سالم و همچنین افزایش رضایت از تصویر بدن بسیار مهم است، اما نباید از اهمیت تایید تصویر بدنی خود و سایر کودکان به عنوان یکی از ابزارهای بهبود خودپنداره کودک، غفلت کرد. بنابراین توجه به این موضوع، عاملی تعیین‌کننده و محوری در رشد شخصیت کودک بوده و برای ساخت هویت او ضروری است.
از تجربه خودتان بگویید
حتماً شما نیز در جایگاه مادر یا پدر تا به حال با مسئله شرم از بدن در کودکان روبه‌رو شده‌اید و شاهد واکنش مثبت یا منفی فرزندتان درباره تصویر بدن خودش بوده‌اید. اگر واکنش او به تصویر بدنی‌اش منفی بوده، چطور با او در این باره صحبت کرده‌اید و چه واکنشی به او نشان داده‌اید؟ از تجربه‌تان در این زمینه برایمان بگویید.
منبع:
familydoctor.org
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5606170
ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5443145
تیم نویسندگان
دکتر زهرا کلاهدوز
