سیروز کبدی یک بیماری تضعیف‌کننده و تهدیدکننده زندگی است که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان با آن دست‌وپنجه نرم می‌کنند. در این بیماری بافت اسکار به‌صورت تدریجی با بافت سالم کبد جایگزین می‌شود. سیروز کبدی درمان قطعی ندارد؛ اما سرعت پیشرفت آن را می‌توان با کمک داروهای مختلف کندتر کرد. برای پیشگیری از این بیماری، آگاهی از عوامل به جود آورنده آن حائز اهمیت است. به‌منظور آشنایی بیشتر با علت سیروز کبدی، علائم و راه‌های درمان آن تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
سیروز کبدی چیست؟
هنگامی‌که عاملی سبب تخریب و آسیب سلول‌های کبدی می‌شود، این سلول‌ها از بین رفته و بافت اسکار (زخم) جای آن‌ها را می‌گیرد. این تشکیل بافت اسکار، فیبروز نامیده شده و به‌تدریج و طی سال‌های متمادی در کبد ایجاد می‌شود. درنهایت بافت اسکار تمام کبد را فرا می‌گیرد؛ درنتیجه اندازه آن کوچک شده و در مقایسه با یک کبد طبیعی سفت‌تر می‌شود. به این حالت کبد، سیروز می‌گویند که متأسفانه آسیبی غیرقابل بازگشت است.
هر نوع آسیبی که به‌مدت طولانی کبد را هدف قرار دهد می‌تواند به فیبروز و نهایتاً سیروز کبدی منجر شود.
علت سیروز کبدی
شایع‌ترین علل بروز سیروز کبدی شامل موارد زیر می‌شود:
- بیماری کبدی مرتبط با الکل که در اثر مصرف طولانی‌مدت الکل ایجاد می‌شود
- عفونت‌های ویروسی مزمن کبد (هپاتیت B و هپاتیت C)
- کبد چرب غیر الکلی مرتبط با چاقی و انواع دیابت
هر آنچه که به کبد آسیب برساند می‌تواند سبب سیروز کبدی شود. ازجمله سایر عواملی که باعث بروز سیروز کبدی می‌شوند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1) بیماری‌های ارثی
- کمبود پروتئین آلفا-1 آنتی‌تریپسین
- هموکروماتوزیس (افزایش غیرطبیعی ذخایر آهن در کبد)
- بیماری ویلسون (افزایش ذخایر مس در کبد)
- بیماری فیبروز کیستیک (تجمع مخاط چسبناک و غلیظ در کبد و ریه)
- بیماری‌های ذخیره گلیکوژن (نوعی قند)
- سندروم آلاژیل (اختلال گوارشی)
2) هپاتیت خودایمنی: در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به اشتباه، بافت سالم کبد را هدف قرار داده و به آن آسیب می‌رساند.
3) بیماری‌هایی که مجاری صفراوی کبد را مسدود یا تخریب می‌کنند: مجاری صفراوی ساختارهای لوله‌مانندی هستند که صفرای تولیدشده در کبد را به قسمت‌های دیگر سیستم گوارش منتقل می‌کنند. آترِزی صفراوی ازجمله این بیماری‌ها در نوزدان است که می‌تواند سبب آسیب، زخم و از بین رفتن بافت طبیعی کبد و بروز سیروز شود.
4) نارسایی مزمن قلبی: این عارضه می‌تواند سبب بازگشت مایع به داخل کبد، تورم قسمت‌های مختلف بدن و برخی علائم دیگر شود.
علائم سیروز کبدی
بیماران مبتلا به سیروز کبدی ممکن است در ابتدا هیچ‌گونه علائمی نداشته باشند. اما با گذر زمان و شدت‌یافتن آسیب وارده به سلول‌های کبدی، امکان دارد افراد علائم زیر را تجربه کنند:
- ضعف و خستگی
- بی‌اشتهایی
- کاهش وزن
- حالت تهوع
همچنین این افراد به‌راحتی دچار خونریزی، کبودی یا ورم در نواحی پاها یا شکم می‌شوند.
افراد مبتلا به سیروز کبدی ممکن است تغییرات زیر را در پوست خود مشاهده کنند:
- یرقان (زرد شدن رنگ پوست و چشم‌ها)
- خارش شدید
- ظهور رگ‌های عنکبوتی در پوست
- قرمز شدن کف دست‌ها
- سفیدشدن ناخن‌ها
تشخیص سیروز کبدی
پزشک برای تشخیص این بیماری ابتدا سوابق پزشکی فرد را بررسی کرده و او را معاینه می‌کند. سپس به‌منظور تشخیص قطعی سیروز کبدی، مجموعه‌ای از آزمایشات خون و تصویربرداری را تجویز می‌کند.
آزمایش خون
در این آزمایش عملکرد کبد مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین ممکن است آزمایش‌هایی برای بررسی انعقاد خون بیمار انجام شود.
نمونه‌برداری از کبد
در طول این فرایند، پزشک با کمک یک سوزن قسمت کوچکی از بافت کبد را برمی‌دارد. سپس این نمونه برای تشخیص نوع بیماری کبدی بررسی می‌شود.
تصویربرداری
انجام آزمایشات تصویربرداری مانند سونوگرافی، سی تی اسکن و ام آر آی (MRI) اطلاعاتی درباره سایز، شکل و بافت کبد در اختیار پزشک قرار می‌دهد. نوع خاصی از تکنیک‌های تصویربرداری (الاستوگرافی) برای تعیین میزان سخت‌شدن و شدت پیشرفت فیبروز کبدی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آندوسکوپی فوقانی
در فرایند تشخیص سیروز کبدی، ممکن است پزشک انجام آندوسکوپی فوقانی را تجویز کند. از آندوسکوپی فوقانی برای شناسایی عروق خونی‌ای که بزرگ شده‌اند و احتمال خونریزی دارند استفاده می‌شود.
درمان سیروز کبدی
از مهم‌ترین اهداف درمان سیروز کبدی می‌توان موارد زیر را نام برد:
- کاهش آسیب بیشتر به کبد
- پیشگیری و درمان علائم
- پیشگیری و درمان عوارض
اگرچه تاکنون درمان قطعی‌ای برای سیروز کبدی پیدا نشده است، ولی داروهای موجود می‌توانند روند پیشرفت بیماری را متوقف یا کندتر کنند و عوارض آن را کاهش دهند.
درمان‌های موجود برای سیروز کبدی بر اساس عامل به وجود آورنده آن و وسعت آسیب کبدی دسته‌بندی می‌شوند:
- درمان بیماری‌های کبدی مرتبط با الکل: اگر سیروز کبدی در اثر مصرف الکل به وجود آمده باشد، فرد مبتلا باید برای قطع مصرف الکل از پزشک خود کمک بگیرد.
- درمان هپاتیت B و C: پزشک در این موارد داروهای ضدویروسی تأیید‌شده‌ای برای کنترل علائم این بیماری‌ها تجویز می‌کند.
- درمان کبد چرب غیر الکلی: برای درمان این بیماری، پزشک به افراد چاق یا دارای اضافه وزن توصیه می‌کند که وزنشان را کاهش دهند. این کار در کاهش میزان چربی موجود در کبد، التهاب و بافت اسکار مؤثر است. داشتن یک رژیم غذایی سالم، انجام فعالیت‌های فیزیکی منظم و پیگیری دستورالعمل‌های پزشک می‌تواند به افراد در کاهش وزن کمک کند.
- درمان بیماری‌های ارثی کبدی: در این شرایط، درمان به نوع بیماری ارثی بستگی دارد. هدف از درمان در این دسته از بیماری‌ها بهبود علائم و کنترل عوارض ناشی از آن‌ها است.
- درمان هپاتیت خود ایمنی: برای کنترل این عارضه از داروهایی برای سرکوب سیستم ایمنی بدن استفاده می‌شود.
- درمان بیماری‌هایی که مجاری صفراوی در کبد را مسدود یا تخریب می‌کنند: راهکارهای درمانی این بیماری‌ها، مصرف داروهایی مانند اورسودوکسی کولیک اسید است. همچنین امکان دارد به‌منظور بازکردن مجاری صفراوی بسته‌شده یا باریک‌شده نیاز به جراحی باشد.
- درمان نارسایی قلبی: درمان این بیماری باتوجه به علت و مرحله آن متفاوت است. راهکارهای درمانی نارسایی قلبی شامل داروهایی برای کنترل فشار خون، کاهش کلسترول و مایعات جمع‌شده در بدن و داروهایی برای بهبود پمپاژ قلب می‌شود.
- داروهایی که ممکن است در ایجاد سیروز کبدی نقش داشته باشند: پزشک در زمان ویزیت، داروهای مصرفی بیمار را بررسی می‌کند. بدین صورت او متوجه می‌شود که آیا هر کدام از آن‌ها ممکن است مشکلی برای کبد ایجاد کنند یا خیر. درصورتی‌که این داروها در ایجاد این بیماری نقش داشته باشند، پزشک امکان دارد دوز مصرفی آن‌ها را کاهش داده یا داروهای دیگری تجویز کند.
پیوند کبد
در موارد ویژه، پیوند کبد یکی از گزینه‌های درمانی برای افراد مبتلا به سیروز کبدی است. اگر پیوند موفقیت‌آمیز باشد، کبد پیوندزده‌شده عملکرد طبیعی خواهد داشت. در این صورت علائم سیروز و نارسایی کبدی به‌کلی از بین می‌روند. پیوند کبد می‌تواند افرادی را که به سیروز پیشرفته یا سرطان کبد مبتلا هستند، نجات دهد. تصمیم‌گیری برای انجام پیوند کبد توسط تیم پزشکی معمولاً بر اساس میزان احتمال مرگ فرد درصورت عدم دریافت پیوند، صورت می‌گیرد.
عوارض سیروز کبدی
اگر سیروز کبدی درمان نشود، ممکن است منجر به عوارض کشنده گوناگونی شود:
- خونریزی از رگ‌های گشادشده در مری یا معده
- تجمع مایع در حفره شکمی (آسیت)
- عفونت مایع موجود در حفره شکمی (پریتونیت باکتریایی خودبه‌خودی)
- نارسایی کبدی
- اختلال عملکرد مغز به واسطه تجمع سمومی که کبد قادر نیست آن‌ها را از خون حذف کند (انسفالوپاتی کبدی)
- سرطان اولیه کبد
- پوکی استخوان
رژیم غذایی مناسب بیماران مبتلا به سیروز کبدی
در افراد مبتلا به سیروز کبدی رژیم غذایی بسیار حائز اهمیت است. رژیم غذایی این بیماران بسته به شدت سیروز و سایر عوامل متفاوت خواهد بود. متخصصان باید برنامه غذایی این افراد را طوری تنظیم کنند که میزان کالری و مواد مغذی به‌ویژه پروتئین مورد نیاز بدن آن‌ها تأمین شود. درصورتی‌که افراد مواد مغذی کافی از رژیم غذاییشان دریافت نکنند، باید بنابر صلاحدید پزشک قرص‌های مکمل غذایی را در رژیم خود بگنجانند.
باتوجه به اینکه بیماری سیروز کبدی نحوه ذخیره مواد معدنی و استفاده از آن‌ها برای تأمین انرژی بدن را تغییر می‌دهد؛ پزشکان به افراد مبتلا به سیروز کبدی نکات زیر را توصیه می‌کنند:
- پرهیز از روزه گرفتن یا غذا نخوردن برای چند ساعت
- مصرف میان‌وعده‌های کوچک هر 3 یا 4 ساعت
- مصرف میان‌وعده قبل از خواب
- مصرف صبحانه بلافاصله بعد از بیداری
- پرهیزهای غذایی
به بیماران توصیه می‌شود از خوردن صدف، ماهی، گوشت خام یا نیم‌پز، شیر و فرآورده‌های لبنی غیرپاستوریزه خودداری کنند. چراکه باکتری‌ها یا ویروس‌های موجود در این غذاها ممکن است باعث ایجاد عفونت شدید در افراد مبتلا به سیروز شوند. از دیگر مواردی که پزشکان توصیه اکید به آن دارند، عدم مصرف الکل است.
سخن پایانی
سیروز کبدی یک بیماری پیچیده و جدی است که به دلایل مختلفی ایجاد می‌شود؛ ازجمله مصرف الکل، بیماری‌های ویروسی مانند هپاتیت و سایر بیماری‌های مزمن. در سیروز کبدی بافت اسکار جایگزین بافت سالم در کبد می‌شود. تشخیص زودهنگام این بیماری تأثیر بسزایی در کنترل و درمان آن دارد. باید توجه داشت که روش‌های درمانی موجود بر رفع عامل به وجود آورنده سیروز کبدی تمرکز دارند.
از تجربه خودتان بگویید
در این مقاله با سیروز کبدی و علائم آن آشنا شدیم. آیا علائم این بیماری را در اطرافیانتان دیده‌اید؟ اگر این‌طور است، به چه دلیل به سیروز کبدی مبتلا شده‌اند؟ چنانچه اطلاعاتی از این بیماری و روند آن دارید، آن‌ها را با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.
منابع:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK549197
https://www.hepatitis.va.gov/cirrhosis/patient/single-page.asp
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/15572-cirrhosis-of-the-liver
https://www.webmd.com/digestive-disorders/understanding-cirrhosis-basic-information
https://www.betterhealth.vic.gov.au/health/conditionsandtreatments/cirrhosis-of-the-liver
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/cirrhosis/symptoms-causes/syc-20351487
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/chronic-liver-disease-cirrhosis
https://liverfoundation.org/about-your-liver/how-liver-diseases-progress/cirrhosis-severe-scarring
https://www.merckmanuals.com/home/liver-and-gallbladder-disorders/fibrosis-and-cirrhosis-of-the-liver/cirrhosis-of-the-liver
تیم نویسندگان
شهره اسمعیلی
شهره اسمعیلی دانش‌آموخته رشته زیست‌شناسی سلولی-مولکولی گرایش میکروبیولوژی از دانشگاه تهران است. او پس از اخذ مدرک کارشناسی به کشور آلمان مهاجرت نموده و در رشته بیوشیمی در دانشگاه Ludwig Maximillian University of Munich (LMU) در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل پرداخت. وی به‌مدت سه سال سابقه کار در مؤسساتی همچون Helmholtz Diabetes Center (HDC) وBavarian NMR Center (BNMRZ) در مونیخ آلمان را دارد. در HDC او روی پروژه potential mechanisms of exercised-induced improvements on diabetic dyslipidemia کار می‌کرد. در BNMRZ او در گروه Biomolecular NMR spectroscopy و در پروژه تحقیقاتیinvestigation of biomolecular structure of the hepatitis B virus مشارکت نمود. نتیجه همکاری او با گروه Biomolecular NMR Spectroscopy انتشار مقاله‌ای تحت عنوان « Introducing adjuvant-loaded particulate hepatitis B core antigen as an alternative therapeutic hepatitis B vaccine component » در ژورنال JHEP reports در سال 2024 شد.
مقالات:
https://doi.org/10.1016/j.jhepr.2023.100997
دکتر مهدیه بهشادفر
