رفع مشکلات مو و پیشگیری از بیماری‌های آن با حفظ سلامت پوست سر

آیا تا به حال به این مسئله فکر کرده‌اید که توجه به سلامت پوست سر، مانند پوست صورت اهمیت دارد؟ پزشکان در بررسی مشکلات مربوط به رشد مو یا بیماری‌‌‌های خاص پوستی، هم وضعیت ریزش مو و هم شرایط پوست کف سر را بررسی می‌کنند. آرایش ساختاری پوست سر و موها به هم نزدیک است و این تشابه باعث ارتباط متقابل بین این دو می‌شود. با اینکه فواید محافظتی موها برای پوست سر آشکار است، اما معمولاً نقش پوست سر به عنوان محیط رشد و نمو، برای فیبرهایی که به مو تبدیل خواهند شد، نادیده گرفته می‌شود.

در این مقاله می‌خوانیم که چگونه وضعیت پوست سر بر رشد طبیعی مو و حفظ آن تأثیر می‌گذارد و در نتیجه، مراقبت مناسب از این ناحیه چگونه می‌تواند نقشی اساسی در رشد موها و کیفیت آن‌ها داشته باشد.

اهمیت سلامت مو

وضعیت موها در شکل ظاهری ما و نیز حس و تصویری که از خود داریم، اثرگذار است. در بسیاری جوامع، کمیت، کیفیت و مدل موهای ما جنسیت، سن، میزان سلامتی و وضعیت اجتماعی ما را مشخص می‌کند. در تعداد فولیکول‌های مو میان زنان و مردان یا نژادهای مختلف، تفاوت قابل توجهی وجود ندارد.

تفاوت‌های ظاهری موها به دلیل نوع موهای تولید شده در فولیکول‌ها و همچنین نحوه مراقبت از موها است.

سلامتی و بیماری پوست سر

“پوست سر” به قسمتی از پوست گفته می‌شود که از جلو به صورت و از طرفین و پشت به گردن می‌رسد. مشخصه این ناحیه معمولاً تراکم بالای موهای ضخیم (اصلی) و غدد سباسه (چربی) فراوان است که محیطی ویژه و بسیار متفاوت با سایر نقاط پوست بدن را می‌سازد.

پوست سر یک محیط غنی و مطلوب برای میکروب‌ها هم به‌ شمار می‌رود. از نظر زیستی، قسمت‌های چرب نسبت به قسمت‌های خشک، گونه‌های متنوع‌تر و بیشتری از میکروب‌ها را در خود دارند.

استرس اکسیداتیو، عامل بسیاری از مشکلات پوست سر

استرس اکسیداتیو به شرایطی گفته می‌شود که تعادل بین تشکیل رادیکال‌های آزاد و عمل دفاعی آنتی‌اکسیدان‌های بدن به هم می‌خورد. این شرایط منجر به آسیب و تخریب بافت‌ها می‌شود.

تعدادی از مشکلات و بیماری‌های پوست و مو به دلیل همین عدم توانایی بدن در مقابله با آسیب‌های اکسیداتیو ایجاد می‌شوند؛ از جمله:

• شوره سر
• درماتیت سبورئیک
• پسوریازیس
• درماتیت آتوپیک
• آلوپسی (طاسی)

شوره سر و درماتیت سبورئیک، دو مشکل رایج مو

ویژگی‌های خاص پوست سر، از جمله تعداد زیاد فولیکول‌های موی ضخیم (غیر کرکی) و افزایش سطح پوست به دلیل وجود کانال‌های مویی فراوان، باعث می‌شود محیطی خاص در این قسمت ایجاد شود و میزان پوسته‌ریزی بیشتر از سایر نواحی پوست باشد. حتی پوست سر طبیعی که مبتلا به این اختلالات هم نیست، اگر طی 1 تا 2 هفته شسته نشود، تا حدودی پوسته‌پوسته‌ می‌شود. این در حالی است که شوره سر ناشی از تکثیر سریع سلول‌های اپیدرمی (لایه خارجی پوست) است.

شوره سر

تشخیص شوره سر با توجه به اندازه، چسبندگی و شکست نور پوسته‌های جدا شده، انجام می‌شود. عوامل مختلفی باعث ایجاد التهاب روی پوست سر و ایجاد شوره می‌شوند؛ مانند:

• رشد و تکثیر قارچ مالاسزیا: این قارچ به صورت طبیعی روی پوست سر انسان‌ها و برخی حیوانات زندگی می‌کند. مشکل از جایی آغاز می‌شود که تعداد و فعالیت آن‌ها بنا به دلایلی از حالت طبیعی فراتر رود.
• چربی‌های ترشح شده از غدد سباسه: چربی طبیعی پوست برای حفظ سلامت خود پوست و همین‌طور موها لازم است. اما هنگامی که سبوم (چربی پوست) بیش از اندازه ترشح شود، می‌تواند باعث ایجاد مشکل شود.
• حساسیت‌های فردی: حساسیت به ترکیبات موجود در محصولات مراقبت از مو جزو رایج‌ترین این موارد هستند.

درماتیت سبورئیک

درماتیت سبورئیک یک اختلال مزمن عودکننده است که با پوسته‌ریزی و تا حدودی لک‌های قرمز، آن‌هم بیشتر در نواحی دارای تعداد زیاد غدد سباسه (ترشح کننده چربی) مشخص می‌شود.

تفاوت شوره و درماتیت سبورئیک

بر خلاف شوره سر، در درماتیت سبورئیک، قرمزی و پوسته‌پوسته‌شدن اغلب از پوست سر فراتر می‌رود و در چین‌وچروک‌های نواحی بینی و ابرو نیز ظاهر می‌شود. علت درماتیت سبورئیک نیز قارچ‌هایی از جنس مالاسزیا است. بنابراین، به نظر می‌رسد این مسئله با شوره سر ارتباط بیماری‌زایی (پاتوژنیک) دارد. در واقع می‌توان گفت شوره سر نوعی خفیف از درماتیت سبورئیک است. در شوره و درماتیت سبورئیک نشانه‌های واضحی از استرس اکسیداتیو وجود دارد.

میکروبیوم پوست سر

منظور از میکروبیوم، میکروب‌های مفید و مضر هم‌زیست بدن انسان است. بیشتر میکروبیوم پوست سر، از پروپیونی‌باکتر‌ها، باکتری‌های استافیلوکوکوس و قارچ مالاسزیا تشکیل شده است. در واقع مالاسزیا، بیشترین ارگانیسم موجود در میکروبیوم پوست سر است.

دانشمندان عقیده دارند التهاب پوست سر که منجر به انواع مشکلات مربوط به پوست و مو می‌شود، ناشی از اثر ترکیباتی است که قارچ مالاسزیا در اثر مصرف چربی طبیعی پوست، تولید می‌کند.

پسوریازیس

پسوریازیس یک بیماری التهابی مزمن پوست سر است. این بیماری شناخته شده‌ترین عارضه‌ای است که می‌تواند ارتباط بین استرس اکسیداتیو، نقش گونه‌های مالاسزیا و خطر ریزش مو را نشان دهد.

رشد بیش از حد گونه‌های قارچ مالاسزیا در پوست سر و تشکیل پوسته‌های سفید مایل به نقره‌ای، از ویژگی‌های شناخته ‌شده اختلال پسوریازیس در این ناحیه است.

درماتیت آتوپیک

درماتیت آتوپیک یکی دیگر از اختلالات پوستی شایع، مزمن، عودکننده و التهابی است که ممکن است به میزان قابل‌توجهی روی سلامتی پوست سر تأثیر بگذارد. بیماری‌زایی درماتیت آتوپیک پیچیده است و ژنتیک، عوامل محیطی، اختلال در نفوذپذیری پوست و مکانیسم‌های ایمنی در آن نقش دارند.

گروهی از بیماران مبتلا به درماتیت سر و گردن ممکن است نسبت به فلور طبیعی مالاسزیا واکنش نشان دهند و وضعیت‌شان وخیم‌تر شود. درماتیت آتوپیک مشکلی است که به شدت با استرس اکسیداتیو مرتبط است.

فرآیند پیری پوست سر و مو

فرآیند پیری پوست سر مشابه پیری پوست صورت است با این تفاوت که پوست این ناحیه به شکل طبیعی، به دلیل وجود موها، در برابر پرتو فرابنفش محافظت می‌شود.

پیری در حقیقت مجموعه‌ای از تغییرات در گذر زمان است که هم شامل عواملی است که از پیش تعیین شده‌اند (مانند کاهش کلاژن پوست در اثر افزایش سن) و هم آسیب‌های ناگهانی.

• عوامل از پیش تعیین‌شده و برنامه‌ریزی‌شده از یک جدول زمانی بیولوژیک پیروی می‌کنند که در ادامه‌ی همان روندی است که رشد و نمو بدن در دوران کودکی را تنظیم می‌کند.
• عوامل مرتبط با آسیب‌های ناگهانی شامل صدمات داخلی و محیطی است که در سطوح مختلف، مشکلات بسیاری را به بار می‌آورد.

اثرات پیری مو

پیری مو، بر موارد بسیاری اثر می‌گذارد؛ از جمله:

• رنگ مو (سفید ‌شدن مو)
• تولید مو (آلوپسی)
• خصوصیات ساختاری تار مو (قطر مو، انحنای تار مو، کشش، خم‌شدن و مقاومت در برابر پیچش تار مو و ترکیب لیپید مو)
• حالت‌پذیری موها و ظاهر کلی آن‌ها

پیری پوست سر در دو حالت طاسی و عدم طاسی

نشانه‌های پیری در پوست سری که طاس نیست تا حدودی نادیده گرفته می‌شود. در این حالت، این ناحیه ممکن است رنگ پریده و خشک و تا حدودی دچار افتادگی شود. در مقابل، وقتی پوست سر طاس باشد نشانه‌های پیری پوست در اثر نور خورشید نمایان می‌شوند. این نشانه‌ها به شکل‌های گوناگون دیده می‌شوند: ممکن است پوست چروک شود، شکل آن تغییر کند (آتروفی) یا لکه‌های تیره نامنظم در آن ظاهر شود.

چگونه آسیب‌دیدگی پوست سر ناشی از نور خورشید را تشخیص دهیم؟

پوست سری که در اثر تابش نور خورشید آسیب دیده است، با برخی مشخصه‌ها شناخته می‌شود؛ مانند:

• تغییرات در ضخامت و شرایط سلول‌ها در لایه خارجی پوست
• ناهمسانی توزیع ملانوسیت‌ها (سلول‌های تولیدکننده رنگدانه‌) و عدم یکنواختی رنگ پوست
• افزایش سلول‌های التهابی در پوست

همچنین به دلیل کاهش حجم و خاصیت ارتجاعی، پوست نازک‌تر شده و به راحتی آسیب می‌بیند. علاوه بر این، پوست در حال پیری، جریان خون کمتری دریافت می‌کند. نتیجه همه این اثرات، کاهش توانایی پوست برای ترمیم خود و همچنین افزایش بیماری‌های پوستی است.

نقش استرس اکسیداتیو در سلامت و پیری پوست سر

شواهد تجربی این فرضیه را تأیید می‌کنند که استرس اکسیداتیو نقش عمده‌ای در روند پیری دارد. رادیکال‌های آزاد، مولکول‌های بسیار واکنش‌پذیر هستند که می‌توانند به‌طور مستقیم به غشاهای سلولی، چربی‌ها، پروتئین‌ها و DNA آسیب برسانند.

اثرات مخرب این مولکول‌ها هم طی متابولیسم طبیعی در داخل بدن و هم از طریق قرار گرفتن در معرض تنش‌های محیطی ایجاد می‌شود.

البته بدن انسان در برابر رادیکال‌های آزاد و استرس اکسیداتیو بی‌دفاع نیست (ویتامین E و ویتامین C دو نوع از شناخته‌شده‌ترین دفاع‌های طبیعی بدن در برابر رادیکال‌های آزاد هستند) اما با بالا رفتن سن، مکانیسم‌های دفاع طبیعی بدن کاهش می‌یابد و این موضوع به آسیب‌ پیش‌رونده سلول‌ها منجر می‌شود. این امر در نهایت باعث ظاهر پیر، از جمله ریزش مو می‌شود.

مطالعات نشان داده‌ است که آلوپسی (طاسی) به‌شدت با استرس اکسیداتیو در ارتباط است.

در نهایت، با توجه به وضعیت پوست سر و تأثیر آن بر فولیکول‌های موها و پیری، قارچ مالاسزیا عامل و منبع اثبات ‌شده ایجاد استرس اکسیداتیو است.

پوست سر ناسالم بر سلامت مو تأثیر می‌گذارد

شواهد کافی وجود دارد که ارتباط بین سلامت پوست ناحیه سر و رشد و کیفیت مو را نشان می‌دهد.

متداول‌ترین مشکلی که در اثر پوست سر ناسالم ایجاد می‌شود تغییرات کوتیکول مو (لایه پوشاننده ساقه موها) است. این مشکل با نشانه‌های ظاهری مانند ایجاد حفره در سطح، زبری، سفتی کوتیکول یا شکستگی آن همراه است.

در برخی موارد نیز تأثیر پوست سر ناسالم بر مو، با کاهش درخشندگی موها مشخص می‌شود.

همچنین تعدادی از مشاهدات نشان داده‌اند ریزش موی زودرس ممکن است به دلیل ضعف در سلامت این قسمت از پوست، همراه با شوره و درماتیت سبورئیک یا پسوریازیس ایجاد شود.

تأثیر شامپوها در مراقبت از پوست سر

تا زمانی که در سال ۱۹۳۳ اولین شامپوهای غیر قلیایی به بازار معرفی شدند، صابون تنها پاک‌کننده موجود برای مو و پوست سر بود.

امروزه انتظار داریم شامپوها چیزی بیش از یک ماده پاک‌کننده باشند. انتظار می‌رود شامپو متناسب با نیازهای انواع مو، سن و شرایط پوست سر عمل کند و موها را از نظر آرایشی و زیبایی نیز بهبود بخشد. در کل انتظار می‌رود یک شامپوی خوب ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

• مو را خشک نکند
• در آب سخت و نرم، کف ایجاد کند
• وقتی روی موهای چرب قرار می‌گیرد، باعث تحریک پوست و غشاهای مخاطی نشود
• از نظر شیمیایی و فیزیکی پایدار باشد
• با محیط زیست سازگار باشد (زیست‌تخریب‌پذیر)
• مقرون به‌صرفه باشد

بر همین اساس، شامپوها محصولاتی تولیدشده با تکنولوژی پیشرفته و متشکل از ده تا سی ماده تشکیل‌دهنده هستند که در فرمولاسیون‌های دقیق و مشخصی باهم ترکیب می‌شوند تا نیازهای مصرف‌کننده را برآورده کنند.

اثربخشی شامپو

استفاده از شامپوها، متداول‌ترین روش برای کنترل بیماری‌های مو و پوست سر است و ثابت شده استفاده از آن‌ها در درمان شوره و درماتیت سبورئیک، پسوریازیس و درماتیت آتوپیک سر و گردن مؤثر است.

شامپوهای ضد ریزش مو

طبق بررسی‌ها مشخص شده است بسیاری از محصولات مراقبت از پوست سر طراحی شده برای شوره و درماتیت سبورئیک، پسوریازیس و درماتیت آتوپیک از طریق کنترل قارچ مالاسزیا، عمل می‌کنند.

با درنظرگرفتن نقش استرس اکسیداتیو در ریزش موی زودرس و نقشی که مالاسزیا در ایجاد این استرس اکسیداتیو بازی می‌کند، به نظر می‌رسد محصولاتی که قدرت کنترل مالاسزیا را دارند می‌توانند تا حدودی از ریزش مو نیز جلوگیری کنند.

ترکیبات موثر ضد قارچ مالاسزیا

مطالعات متفاوتی در مورد میزان اثربخشی ترکیبات ضد قارچ و ضدشوره در مهار کردن قارچ مالاسزیا انجام گرفته است. تعدادی از مطرح‌ترین این ترکیبات عبارتند از:

• پیریتیون زینک
• پیروکتون اولامین
• کلیمبازول

اثربخشی ترکیبات ضد قارچ

در یک مطالعه بالینی 6 ماهه، اثربخشی شامپوی بر پایه «پیریتیون زینک 1 درصد» و یک شامپوی دارونما (پلاسبو) با یک‌دیگر مقایسه شد. نتایج شمارش مو پس از 9 هفته درمان نشان داد تعداد موها پس از مصرف شامپوی بر پایه پیریتیون زینک 1 درصد نسبت به شامپوی دارونما به صورت قابل توجهی افزایش یافته است.

پیریتیون زینک به طور گسترده‌ای در شامپوهای ضد شوره استفاده می‌شود، اما مطالعات دیگری نشان داده‌اند که «پیروکتون اولامین» ماده موثره دیگر موجود در برخی شامپوهای تخصصی ضد شوره، علاوه بر رفع شوره به دلیل دارا بودن اثر ضد قارچ، با مهار مالاسزیا به طور اختصاصی، استرس اکسیداتیو و التهاب را کنترل کرده و باعث کاهش ریزش و در نتیجه، حفظ موها هم خواهد شد.

محققان در مطالعه دیگری، عملکرد ضد شوره و ضد قارچ دو شامپو را با هم مقایسه کردند. شامپوی اول حاوی پیروکتون اولامین و کلیمبازول، و شامپوی دوم حاوی پیریتیون زینک بود. نتایج این بررسی نشان داد شامپوی اول اثرات ضد قارچ به مراتب قوی‌تری نسبت به شامپوی دوم دارد. به علاوه نرمی و شانه‌پذیری موها پس از استفاده از شامپوی اول بسیار بهتر از شامپوی دوم و همچنین تاثیر ضد شوره شامپوی اول به شکل معنی‌داری بیشتر از شامپوی دوم برآورد شد.

تاثیر ضد قارچ پیروکتون اولامین و کلیمبازول تک به تک نیز بررسی و اثبات شده است. هریک از این ترکیبات به تنهایی می‌توانند با مهار مالاسزیا در کنترل التهاب پوست، بروز شوره و ریزش موثر باشند. اثر توام آن‌ها نیز همان‌طور که نتایج مطالعه اخیر نشان داده، بسیار امیدبخش و مثبت است.

محققان با مشاهده نتایج حاصل از بررسی‌های متعدد نتیجه گرفته‌اند چون مالاسزیا یکی از منابع استرس اکسیداتیو است، وجود این قارچ، حتی در افرادی که اختلال یا علائم آسیب پوست سر را ندارند، احتمالاً می‌تواند به کیفیت و رشد مو آسیب برساند. بنابراین حتی در صورت عدم وجود شوره، استفاده از شامپوهایی که حاوی ترکیبات موثر ضد قارچ مالاسزیا باشند می‌تواند در کاهش التهاب و در نتیجه کاهش ریزش مو و حفظ کیفیت و بهبود ظاهر موها موثر باشد.

جمع‌بندی

علم مراقبت از مو نه‌تنها به مشکل زیبایی تارهای مو از نظر کیفیت و رنگ مو می‌پردازد، بلکه به مشکلات زمینه‌ای بیولوژیک پیری و آسیب‌شناسی موها نیز توجه می‌کند.

نقش پوست سر سالم در پشتیبانی از تولید و رشد موهایی سالم غیر قابل انکار است. استرس اکسیداتیو در همه مشکلات پوستی ذکر‌ شده همانند پیری طبیعی پوست شایع است. موها پیش از خارج ‌شدن از فولیکول و جوانه‌زدن، تحت تأثیر شرایط پوست سر قرار می‌گیرند و استرس اکسیداتیو در ریزش زودرس موها نقش مهمی دارد.

قارچ مالاسزیا که از ارگانیسم‌های هم‌زیست پوست سر انسان است، به عنوان منشأ اصلی آسیب‌های استرس اکسیداتیو شناخته شده ‌است. بنابراین، محصولات مراقبت از مو با مواد مؤثره‌ای که باعث کاهش مالاسزیا می‌شوند ریزش موی زودرس را کاهش می‌دهند.

از تجربه خودتان بگویید

شما برای مراقبت از پوست سر خود چه کارهایی انجام می‌دهید؟ آیا تا به حال به مشکلاتی که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد برخورده‌اید؟ اگر پاسخ‌تان مثبت است، برایمان بگویید چه درمانی را در پیش گرفته‌اید و نتیجه آن چه بوده است؟ آیا اکنون که از تاثیرات منفی قارچ مالاسزیا مطلع شده‌اید قصد دارید برای مهار آن اقدام کنید؟