دیابت نوع دو چیست؟ با علائم و روش‌های پیشگیری از آن آشنا شوید

دیابت نوع دو در میان انواع دیابت، شایع‌ترین نوع است. در حالی که برخی از عوامل خطر وجود دارند که نمی‌توان آن‌ها را تغییر داد، اضافه وزن و عدم تحرک از مهم‌ترین عوامل قابل کنترلی هستند که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند. در مقاله حاضر، عوامل خطر، علل ابتلا و علائم دیابت نوع 2 را به زبانی ساده و علمی بیان کرده‌ایم. توصیه می‌کنیم با توجه به میزان شیوع قابل توجه دیابت در ایران حتماً متن زیر را بخوانید و اطلاعات خود را افزایش دهید. بدیهی است هر چه آگاهی شما بیشتر باشد، بهتر می‌توانید از خود و عزیزان‌تان در برابر این بیماری آزاردهنده مراقبت کنید و سالم‌تر خواهید بود.

دیابت نوع دو چیست؟

دیابت نوع دو، نوعی بیماری مزمن است که روی چگونگی متابولیسم قند (گلوکز) که منبع مهم تأمین انرژی بدن است، اثر می‌گذارد. اگر به دیابت نوع دو مبتلا باشید، بدنتان در مقابل اثرات انسولین (هورمون تنظیم کننده ورود قند خون به سلول‌ها) مقاومت می‌کند؛ و یا به اندازه‌ای که برای حفظ سطح طبیعی گلوکز مورد نیاز است، انسولین تولید نمی‌کند.

دیابت نوع ۲ به عنوان دیابت بزرگسالی شناخته می‌شود، اما امروزه کودکان بیشتری به این نوع اختلال دچار می‌شوند. احتمالاً علت این امر، افزایش چاقی در میان کودکان است. دیابت نوع دو درمان قطعی ندارد؛ با این حال، کاهش وزن، تغذیه مناسب و ورزش کردن به مدیریت آن بسیار کمک می‌کند. اگر رژیم غذایی مناسب و ورزش کردن برای مدیریت قند خون شما کافی نباشد، باید از داروهای مخصوص دیابت یا انسولین استفاده کنید.

علت بروز دیابت نوع ۲

هنگام غذا خوردن، پانکراس هورمونی به نام انسولین آزاد می‌کند. انسولین به انتقال گلوکز، از جریان خون به درون سلول‌های بدن کمک می‌کند. بدن برای تأمین انرژی سلول‌های خود از گلوکز استفاده می‌کند. در صورت ابتلا به دیابت نوع ۲، بدن در برابر انسولین مقاوم می‌شود. در واقع، بدن شما از هورمون انسولین به درستی استفاده نمی‌کند. این امر باعث می‌شود پانکراس برای تولید بیشتر انسولین، فعالیت خود را افزایش دهد.

به مرور زمان این تلاش مضاعف، به سلول‌های پانکراس آسیب می‌رساند. در نهایت، لوزالمعده (پانکراس) دیگر قادر به تولید انسولین نخواهد بود. اگر در بدن شما به اندازه کافی انسولین تولید نشود، یا بدن شما از انسولین به درستی استفاده نکند، گلوکز در جریان خون باقی مانده و انباشته می‌شود. در نتیجه این مسئله، سلول‌های بدن نمی‌توانند انرژی لازم را دریافت کنند و گرسنه می‌مانند. پزشکان به طور دقیق نمی‌دانند چه عواملی باعث بروز این اختلالات می‌شود.

دیابت نوع ۲ ممکن است به علت اختلال در عملکرد سلول‌های پانکراس یا پیام‌رسانی و تنظیمات سلولی رخ دهد. در برخی افراد نیز کبد، گلوکز بیش از حد آزاد می‌کند. زمینه‌های ژنتیکی نیز در بروز دیابت نوع دو تأثیرگذار است؛ به عنوان مثال چاقی که زمینه‌ ژنتیکی در بروز آن بسیار موثر است، خطر مقاومت به انسولین و ابتلا به دیابت را بالا می‌برد. محرک‌های محیطی نیز در بروز این بیماری مؤثرند. دیابت نوع 2 به احتمال زیاد در نتیجه ترکیبی از عواملی ایجاد می‌شود که خطر ابتلا به این عارضه را افزایش می‌دهند.

شیوع دیابت نوع دو در ایران

در سال 1399، میزان شیوع دیابت نوع 2 در ایران، 5.5 میلیون نفر از جمعیت بالای 25 سال (معادل 11 درصد جمعیت!) اعلام شده است. با توجه به اینکه حدود ۹۰ درصد موارد ابتلا به دیابت از نوع دیابت نوع دو است، و سالانه بر تعداد مبتلایان به دیابت افزوده می‌شود، باید گفت در حال حاضر بیش از پنج میلیون نفر در ایران (بیش از یک نفر از هر ده نفر) مبتلا به دیابت نوع 2 هستند.

این آمار قابل توجه نشان می‌دهد صرف نظر از اینکه شما در گروه‌های پرخطر ابتلا به دیابت هستید یا خیر، در پیش گرفتن سبک صحیح زندگی (تغذیه درست، ورزش، کنترل وزن، خواب سالم و غیره) لازم و حیاتی است.

عوامل خطر ابتلا به دیابت نوع دو

هر فردی ممکن است به دیابت نوع ۲ مبتلا شود، اما برخی از عوامل، خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهند که از آن‌ها با عنوان عامل خطر یاد می‌شود.

عوامل خطر دیابت نوع دو عبارتند از:

• سن؛ خطر ابتلا به این نوع دیابت در افراد ۴۵ سال به بالا، بیشتر است.
• کم تحرکی
• چاقی یا اضافه وزن
• رژیم غذایی ناسالم
• سابقه خانوادگی
• سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)
• سابقه دیابت بارداری، بیماری قلبی یا سکته مغزی
• پیش دیابت (پیش دیابت عارضه‌ای است که در آن سطح قند خون بالاتر از حد طبیعی است اما هنوز به اندازه‌ای بالا نیست که به عنوان دیابت تشخیص داده شود)

علائم دیابت نوع 2

علائم دیابت نوع دو عبارتند از:

1) تکرر ادرار

زمانی که سطح قند خون بالا می‌رود، کلیه‌ها با تصفیه خون، قند اضافی را از بدن خارج می‌سازند. این امر موجب تکرر ادرار، به ویژه در شب می‌شود.

2) افزایش تشنگی

تکرر ادرار که برای خارج کردن قند اضافی خون ضروری است، باعث می‌شود بدن آب بیشتری از دست بدهد. این امر به مرور زمان باعث کم آبی بدن و تشنگی بیش از حد معمول می‌شود.

3) احساس گرسنگی مداوم

احساس گرسنگی مداوم از علائم دیابت نوع دو به شمار می رود. افراد مبتلا به دیابت، از غذایی که می‌خورند به اندازه کافی انرژی دریافت نمی‌کنند. ورود غذا به معده، باعث تامین انرژی نمی‌شود، جذب گلوکز غذا توسط سلول‌هاست که انرژی مورد نیاز را به بدن می‌رساند. سیستم گوارشی غذا را به گلوکز (منبع تأمین انرژی) تجزیه می‌کند، اما در مبتلایان به دیابت، گلوکز به اندازه کافی از جریان خون به سلول‌های بدن وارد نمی‌شود. در نتیجه این افراد دائماً احساس گرسنگی دارند؛ حتی اگر به تازگی غذا خورده باشند.

4) احساس خستگی زیاد

دیابت ممکن است بر میزان انرژی شما اثر بگذارد و باعث خستگی بیش از حد شما شود. این احساس خستگی، در نتیجه ورود ناکافی قند از جریان خون به سلول‌های بدن رخ می‌دهد.

5) تاری دید

قند خون بسیار بالا و کنترل‌نشده، به رگ‌های خونی کوچک چشم‌ها آسیب می‌رساند (رتینوپاتی دیابتیک)، این امر ممکن است باعث تاری دید شود. تاری دید یک یا هر دو چشم را درگیر می‌کند. این عارضه ممکن است در مراحل اولیه برای مدتی برطرف شود و سپس دوباره بروز کند.

در تصویر فوق مشاهده می‌کنید فردی که در اثر درگیری با دیابت کنترل‌نشده دچار رتینوپاتی شده است، چگونه می‌بیند. البته این نهایت آسیب بینایی نیست. اگر دیابت همچنان کنترل نشود، شدت آسیب‌دیدگی رگ‌های خونی بیشتر می‌شود. در نهایت ممکن است فرد کاملاً بینایی خود را به طور دائم از دست بدهد.

6) کند شدن روند ترمیم بریدگی‌ها و زخم‌ها

گاهی، سطح بالای قند خون به اعصاب و رگ‌های خونی آسیب می‌زند و باعث مختل شدن جریان خون می‌شود. در نتیجه، حتی بهبود بریدگی‌ها و زخم‌های کوچک نیز چند هفته یا چند ماه طول می‌کشد. کاهش سرعت بهبود زخم‌ها، خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد.

7) لکه‌های تیره پوستی

شکل‌گیری لکه‌های تیره بر گردن، زیر بغل و کشاله ران از علائم دیابت نوع دو است. این لکه‌های تیره، بسیار نرم و مخملی هستند. به این عارضه پوستی، آکانتوزیس نیگریکانس (acanthosis nigricans) می‌گویند.

8) احساس درد، بی‌حسی یا گزگز در دست و پا

سطح بالای قند خون بر گردش خون اثر می‌گذارد و به اعصاب بدن آسیب می‌رساند. این امر سبب احساس درد، گزگز یا بی‌حسی دست و پا در مبتلایان به دیابت نوع 2 می‌شو‌د. به این شرایط نوروپاتی گفته می‌شود. این مشکل به مروز زمان تشدید شده و اگر دیابت کنترل نشود، سبب بروز عوارض خطرناک‌تری می‌شود.

9) خارش و عفونت‌های قارچی

قند اضافی در خون و ادرار، منبع غذایی قارچ‌هایی را فراهم می‌کند که ممکن است باعث بروز عفونت شوند. عفونت‌های قارچی در قسمت‌های گرم و مرطوب پوست مانند دهان، ناحیه تناسلی و زیر بغل بروز می‌کنند. مبتلایان معمولاً در قسمت‌های دچار عفونت احساس خارش می‌کنند‌ اما برخی افراد ممکن است دچار سوزش، قرمزی و درد شوند.

روش‌های پیشگیری از دیابت نوع دو

داشتن سبک زندگی سالم در پیشگیری از دیابت نوع ۲ مؤثر است، این امر حتی زمانی که سابقه خانوادگی دیابت داشته باشید نیز صدق می‌کند. حتی در صورت ابتلا به دیابت، تغییر سبک زندگی سرعت پیشرفت دیابت و عوارض آن را کاهش می‌دهد یا آن را متوقف می‌سازد.

اصول سبک زندگی سالم عبارت است از:

مصرف غذاهای سالم

غذاهایی بخورید که چربی و کالری کمتر و فیبر بیشتری دارند. همچنین به مقدار کافی میوه، سبزی و غلات کامل مصرف کنید.

نکته: رژیم غذایی بسیار بیشتر از آنچه تصور کنید در سلامت ماندن یا بیمار شدن شما موثر است. تحقیقات علمی ثابت کرده‌اند آنچه می‌خورید بر تنوع میکروارگانیسم‌های موجود در روده شما موثرند و وضعیت جمعیت میکروبی روده (میکروبیوم) تا حد بسیار زیادی در افزایش یا کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند دیابت موثر است.

تحرک داشتن

سعی کنید در اغلب روزها حداقل ۳۰ تا ۶۰ دقیقه فعالیت فیزیکی متوسط، یا ۱۵ تا ۳۰ دقیقه فعالیت هوازی شدید داشته باشید. هر روز پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری یا شنا کنید. اگر نمی‌توانید طولانی مدت به صورت پیوسته ورزش کنید، فعالیت خود را در طول روز پخش کنید ولی از میزان کلی آن نکاهید.

کاهش وزن

اگر اضافه وزن دارید، کاهش ۵ تا ۱۰ درصد وزن، خطر ابتلا به دیابت را کاهش می‌دهد. برای نگه داشتن وزن در محدوده سالم، بر تغییر دائمی عادات غذایی و ورزش خود تمرکز کنید.

فواید کاهش وزن از جمله داشتن قلبی سالم‌تر، افزایش انرژی و بهبود عزت نفس را به یاد بیاورید تا انگیزه خود را برای کاهش وزن افزایش دهید.

پرهیز از نشستن طولانی مدت

نشستن طولانی مدت، خطر ابتلا به دیابت نوع ۲ را افزایش می‌دهد. بکوشید هر ۳۰ دقیقه یک بار بلند شوید و حداقل چند دقیقه راه بروید.

گاهی اوقات پزشک برای افرادی که در شرایط پیش‌دیابت هستند، دارو تجویز می‌کند. مصرف دارو نیز یک گزینه برای پیشگیری از دیابت است. متفورمین، یک داروی خوراکی دیابت است که خطر ابتلا به دیابت نوع دو را کاهش می‌دهد. البته حتی اگر دارو مصرف کنید، انتخاب سبک زندگی سالم در پیشگیری و مدیریت دیابت ضروری است.

کلام پایانی

داشتن برخی از علائم دیابت نوع دو به این معنی نیست که شما قطعاً به این بیماری مبتلا هستید، اما برای اطمینان بیشتر بهتر است به پزشک مراجعه کنید. عدم تشخیص دیابت نوع 2 به خصوص در مراحل اولیه که تشخیص علائم آن دشوارتر است، محتمل است. دیابت درمان نشده بسیاری از اندام‌های اصلی از جمله قلب، رگ‌های خونی، اعصاب، چشم‌ها و کلیه‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تشخیص زودهنگام و مدیریت سطح قند خون می‌تواند به پیشگیری از بروز عوارض جدی بسیار کمک کند.

در صورتی که شما یا فردی از نزدیکان‌تان مبتلا به دیابت تشخیص داده شده‌اید، داشتن ارتباط مداوم با پزشک برای پایش دقیق و دائمی علائم دیابت و کنترل قند خون از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. حتی در صورتی که پس از تشخیص بیماری و با رعایت تجویز پزشک، دیابت شما کنترل شد، ارتباط خود را با پزشک‌تان حفظ کنید. موارد زیادی در تغییر میزان قند خون موثر هستند و ممکن است نیاز باشد داروها یا رژیم غذایی شما تغییر کند.

نوبت شما

نظرات و پرسش‌های خود در مورد دیابت نوع دو را در قسمت بیان نظر بنویسید. همچنین، تجربه‌های ارزشمند خود را با خوانندگان دیگر این مقاله (که احتمالاً مشکلی مشابه شما دارند) در میان بگذارید. چه بسا، تجربه شما به سلامت آنان کمک کند.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید