دیابت بارداری: علل، علائم و درمان دیابت بارداری و هرآنچه که باید مادران باردار بدانند

حدود 3 تا 8 درصد زنان باردار ممکن است به دیابت بارداری مبتلا شوند. این بیماری معمولاً در حدود هفته‌های 24 تا 28 بارداری تشخیص داده می‌شود، هرچند ممکن است زودتر بروز کند. بیشتر اوقات، ابتلا به دیابت مسئله‌ای غیر منتظره و ناراحت کننده است، اما خوشبختانه می‌توان آن را کنترل کرد.

اگر به تازگی دیابت بارداری شما تشخیص داده شده، احتمالاً سؤال‌های زیادی در ذهنتان پیش آمده، مثلاً ممکن است بپرسید بعد از تولد نوزادتان چه اتفاقی می‌افتد، آیا نوازد شما هم به دیابت مبتلا می‌شود یا نه. نگرانی شما را درک می کنیم. به همین دلیل، در مقاله‌ی زیر به طور ویژه به بررسی دیابت بارداری پرداخته ایم.

دیابت بارداری چیست؟

دیابت نوعی بیماری شایع است که طی آن گلوکز خون بیشتر از حد معمول می‌شود. منظور از دیابت بارداری، افزایش قند خون در دوران بارداری است. دیابت بارداری معمولاً بعد از زایمان از بین می‌رود. برای اطمینان از رفع مشکل دیابت، باید 6 تا 12 هفته بعد از زایمان تست تحمل گلوکز انجام دهید.

بدن ما انسولین می‌سازد تا قند خون را در حد نرمال نگه دارد. اگر انسولین کافی در بدن ساخته نشود یا هورمون انسولین وظیفه‌ خود را به درستی انجام ندهد، میزان گلوکز خون بالا می رود.

دیابت بارداری چگونه ایجاد می شود؟

طی مطالعات انجام شده در طول دوران بارداری، «جفت» برای نگهداری و رشد جنین هورمون هایی را می سازد. این هورمون ها کارکرد انسولین برخی زنان باردار را مختل می‌کنند. به این شرایط مقاومت به انسولین می‌گویند. با افزایش ماه‌های حاملگی و رشد جنین، بدن مادر مجبور است انسولین بیشتری بسازد تا قند خون خود را در حد نرمال نگه دارد. در اواخر بارداری میزان انسولین مورد نیاز برای حفظ سطح طبیعی گلوکز خون حدود 2 تا 3 برابر بیشتر می‌شود. اگر بدن مادر نتواند انسولین کافی برای رفع این تقاضا را تولید کند، سطح گلوکز خون افزایش می یابد و دیابت بارداری اتفاق می افتد.

واکنش جنین به سطح بالای گلوکز، ساخت بیشتر انسولین است. به همین دلیل، سرعت رشد جنین افزایش می یابد. اگر سطح گلوکز خون مادر بالا باقی بماند، ممکن است جنین از حد طبیعی بزرگتر شود. این مسئله ممکن است مشکلاتی را در طول بارداری و بعد از تولد نوزاد ایجاد کند.

چه کسانی در معرض دیابت بارداری هستند؟

حدود 3 تا 8 درصد زنان باردار ممکن است به دیابت بارداری مبتلا شوند. این بیماری معمولاً در حدود هفته های 24 تا 28 بارداری تشخیص داده می شود، هرچند ممکن است زودتر بروز کند. بیشتر اوقات، ابتلا به دیابت بارداری مسئله‌ای غیر منتظره و ناراحت کننده است.

برخی زنان بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به دیابت بارداری هستند. به ویژه زنانی که ویژگی های زیر را دارند:

• سن آنان بیشتر از 40 است.
• سابقه‌ خانوادگی ابتلا به دیابت نوع 2 دارند.
• اضافه وزن دارند یا چاق هستند.
• در حاملگی‌های قبلی هم دیابت بارداری داشته اند.
• داروهای ضد سایکوز یا استروئیدی مصرف می کنند.
• نوزاد قبلی آنها با وزن بیش از 4.5 کیلوگرم متولد شده است.
• بارداری پیشین آنان سخت و مشکل بوده است.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک دارند.

البته ممکن است برخی از زنانی که به دیابت بارداری مبتلا می‌شوند، هیچ عامل خطر شناخته شده‌ای نداشته باشند.

علائم دیابت بارداری

دیابت بارداری معمولاً نشانه‌ مشخصی ندارد، اما ممکن است با علائم زیر همراه باشد:

• افزایش تشنگی
• تکرر ادرار
• خستگی
• عفونت قارچی واژن

دیابت بارداری را چگونه تشخیص می دهند؟

دیابت بارداری را معمولاً با آزمایش خون تشخیص می دهند. در این آزمایش، قبل و بعد از خوردن محلول قند از فرد نمونه‌ی خون می گیرند. این آزمایش با عنوان تست تحمل گلوکز خوراکی در دوران بارداری (POGTT) شناخته شده است. معمولاً این آزمایش بین هفته های 24 و 28 بارداری انجام می شود. البته، اگر احتمال خطر بالا باشد، این آزمایش در هفته های پایین تر هم گرفته می شود.

برای تست تحمل گلوکز دوران بارداری باید موارد زیر را رعایت کنید:

• 8 تا 12 ساعت قبل از انجام آزمایش ناشتا باشید.
• آزمایش خون را هنگام صبح انجام دهید.
• قبل از آزمایش باید محلولی را بخورید که شامل 75 گرم گلوکز است.
• آزمایش خون یک ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز انجام می شود.
• دو ساعت بعد از خوردن محلول گلوکز آزمایش تکرار می شود.

چنانچه هر یک از آزمایش ها قند خون را بالاتر از حد طبیعی نشان دهند، به دیابت بارداری دچار شده اید.

چگونه می‌توانیم دیابت بارداری را کنترل کنیم؟

اگر مشخص شود که دیابت بارداری دارید، باید زیر نظر پزشک باشید و راهنمایی های لازم برای کنترل بیماری را دریافت کنید. همچنین، باید به پزشک زنان، متخصص تغذیه یا متخصص غدد مراجعه کنید و اقدامات لازم را انجام دهید.

در این دوران خانواده‌ی شما نقش بسیار مهمی ایفا می کنند. خانواده‌ شما باید به اندازه ی کافی از دیابت بارداری و نحوه‌ی مراقبت از شما آگاه باشند. هدف از کنترل دیابت بارداری حفظ سطح قند خون در حد مناسب دوران بارداری است. کنترل دیابت بارداری از بروز مشکلاتی که ممکن است در هنگام تولد برای نوزاد رخ دهد، جلوگیری می‌کند. همچنین، خطر اضافه وزن فرزند در دوران کودکی و احتمال ابتلای او به دیابت نوع 2 را کاهش می دهد.

کنترل دیابت بارداری شامل موارد زیر است:

• پایش سطح قند خون
• تغذیه‌ سالم
• فعالیت بدنی منظم
• آموزش نحوه مصرف انسولین

برخی از بیماران برای کنترل دیابت بارداری به تزریق انسولین نیاز دارند.

1) پایش سطح قند خون

پایش قند خون امری ضروری است. زیرا نشان می دهد تغییراتی که در سبک زندگی خود در پیش گرفته اید، مؤثر بوده یا نه. اگر تغییرات مؤثر نباشند، به درمان بیشتری نیاز دارید. پرستاری که در زمینه دیابت آموزش دیده می تواند به شما یاد دهد که چگونه و چه زمانی میزان قند خون خود را اندازه گیری کنید. آنها اطلاعات لازم را در اختیار شما می گذارند و سطح قند خون توصیه شده در دوران بارداری را به شما توضیح می دهند.

زنان مبتلا به دیابت بارداری باید به طور مرتب زیر نظر متخصص غدد یا پزشک زنان باشند.

2) تغذیه‌ سالم

• پیروی از برنامه غذایی مناسب به حفظ وزن ایده آل در دوران بارداری کمک می کند. به این منظور می توانید نکات زیر را رعایت کنید:
• غذاهای متنوع و مقوی بخورید، از جمله مواد غذایی سرشار از کلسیم (شیر و پنیر)، آهن (گوشت قرمز، مرغ و ماهی) و فولیک اسید (سبزی هایی که برگ های سبز تیره دارند).
• در هر وعده غذایی خود مقداری کربوهیدرات بگنجانید، مانند حبوبات، غلات، میوه، ماکارونی و برنج. علاوه بر این، غذاهای فرآوری شده و فست فود کمتری بخورید تا میزان مصرف چربی اشباع شده را کاهش دهید.
• از خوردن غذاها و نوشیدنی هایی که مقدار زیادی قند افزودنی دارند، بپرهیزید. با متخصص تغذیه مشورت کنید تا میزان مصرف کربوهیدرات و نحوه پخش آن در طول روز را بدانید.
• متخصص تغذیه دوران بارداری می تواند رژیم کامل و مناسبی را برای شما و کودکتان در اختیارتان قرار دهد.

3) فعالیت بدنی منظم

فعالیت بدنی منظم (مانند پیاده روی) به حفظ تناسب اندامتان کمک می کند، همچنین شما را برای تولد کودک آماده و سطح قند خونتان را کنترل می کند. قبل از شروع تمرینات ورزشی جدید یا سنگین حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

4) آموزش نحوه مصرف انسولین

کسب اطلاعات از پرستار یا متخصص دیابت درباره چگونگی عملکرد انسولین، چگونگی دریافت و نحوه نگهداری آن بسیار مهم است.
گاهی اوقات، ممکن است انسولین سطح گلوکز خون را بیش از حد کاهش دهد (هایپوگلایسمی). آگاهی از علائم این اتفاق و نحوه پیشگیری و درمان آن بسیار ضروری است.

گاهی اوقات برای حفظ سطح نرمال قند خون به تزریق انسولین نیاز دارید. مصرف بسیاری از قرص های دیابت در دوران بارداری ایمن نیست. به همین دلیل، تزریق انسولین امری ضروری است. مصرف انسولین در دوران بارداری راهی امن و بی خطر است. افزون بر این، از طریق جفت به جنین منتقل نمی شود

بعد از تولد کودک چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر برای کنترل دیابت دوران بارداری انسولین تزریق کرده‌اید، معمولاً بعد از زایمان دیگر نیازی به تزریق ندارید. زیرا بعد از تولد کودک سطح قند خون به سرعت به حالت طبیعی خود باز می‌گردد.

پس از زایمان به مدت چند روز میزان قند خون اندازه‌گیری می‌شود تا مطمئن شوید که قند خون به حد طبیعی خود برگشته است. زمان کنترل قند خون معمولاً قبل از صبحانه و دو ساعت بعد از صرف غذاست. همچنین، برای کنترل رفع مشکل دیابت، 6 تا 12 هفته بعد از زایمان باید تست تحمل گلوکز خوراکی انجام دهید.

بعد از زایمان باید قند خون نوزاد اندازه‌گیری شود تا اطمینان یابید که میزان گلوکز خون او بیش از حد پایین نیامده است. در صورت بروز این مشکل می توانید به کمک تغذیه با شیر مادر یا شیرخشک آن را درمان کنید. تغذیه با شیر مادر بهترین حالت برای شما و نوزاد است.

نوزادی که مادرش دیابت بارداری داشته است، به دیابت مبتلا نمی شود، اما ممکن است در آینده در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 قرار بگیرد.

دیابت بارداری تأثیری در بارداری های بعدی خواهد داشت؟

اگر در دوران بارداری خود به دیابت مبتلا شوید، احتمال دارد در بارداری های بعدی خود نیز به آن دچار شوید. به همین دلیل، آزمایش دیابت بارداری در ابتدای بارداری های بعدی نیز انجام می شود. اگر نتیجه آزمایش در محدوده ی نرمال بود، تست تحمل گلوکز خوراکی بعدی در بین هفته های 22 تا 28 بارداری دوباره تکرار می شود تا مطمئن شوید سطح قند خون هنوز در محدوده نرمال است.

ارتباط دیابت بارداری و دیابت نوع دو

زنانی که به دیابت بارداری مبتلا می شوند بیشتر از دیگران ممکن است در آینده به دیابت نوع 2 مبتلا شوند (تقریباً از هر دو نفر یک نفر مبتلا می شوند).

به هرحال، می توان از ابتلا به دیابت نوع 2 پیشگیری کرد. اقدامات زیر خطر ابتلا به دیابت را کاهش می دهد:

• پیروی از برنامه غذایی سالم
• حفظ وزن ایده آل متناسب با قد
• ورزش کردن و داشتن فعالیت های بدنی منظم
• انجام دادن آزمایش خون به صورت سالانه برای کنترل سطح قند خون، به خصوص اگر دوباره قصد بارداری دارید.
• برای بررسی نتیجه آزمایش خون باید با پزشک خود صحبت کنید.

باید از چه افرادی کمک بگیرید؟

• پزشک
• متخصص زنان و زایمان
• پزشک متخصص دیابت یا متخصص غدد
• پرستار آموزش دیده در زمینه‌ دیابت

سخن پایانی

اگر به راهنمایی بیشتری نیاز دارید، می توانید پرسش های خود را در قسمت «بیان نظر» مطرح کنید. همچنین، می توانید تجربه های خود در این بخش بنویسید. با این کار به خوانندگان دیگر این متن کمک خواهید کرد، چه چیز بهتر از این!

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید