خواص عناب + ارزش غذایی و موارد منع مصرف آن

عناب میوه‌ای کوچک و قرمزرنگ با ارزش غذایی بسیار بالا است. این میوه سرشار از ویتامین‌هایی مانند C و مواد معدنی مورد نیاز بدن مانند کلسیم است. علی‌رغم خواص شگفت‌انگیز عناب، این میوه کمتر میان مردم شناخته شده و مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ و با اینکه این میوه برای حفظ سلامتی بسیار مفید است، اما عموماً در رژیم غذایی افراد جایی ندارد. این در حالی است که از گذشته‌های دور اقوام باستانی مانند چینی‌ها و ایرانیان به طور گسترده‌ای از عناب در خوراک خود استفاده می‌کرده‌اند. اگر می‌خواهید به خواص جادویی این میوه پی ببرید و آن را بیشتر بشناسید، این مقاله را از دست ندهید.

عناب چه نوع میوه‌ای است؟

میوه عناب (Jujube) با نام‌های خرمای چینی یا خرمای قرمز نیز شناخته می‌شود. این گیاه، بومی چین بوده و بسیار مغذی است. شکل میوه عناب گرد تا گلابی‌شکل بوده و می‌تواند به اندازه یک گیلاس کوچک تا یک آلوی بزرگ باشد. پوست عناب نازک و خوراکی و گوشت آن سفید رنگ است. هنگامی که این میوه می‌رسد، به رنگ قرمز تیره در‌می‌آید. این میوه پس از اینکه کاملاً قرمز شد، شروع به چروک و نرم شدن می‌کند اما همچنان خوراکی است.

این میوه مقادیر زیادی ویتامین‌ C، پروتئین و مواد معدنی دارد بنابراین می‌تواند یک ماده خوراکی ارزان با ارزش غذایی بالا باشد. همچنین عناب حاوی مقدار کافی فیبر است که می‌تواند در حفظ کلسترول طبیعی خون و پاسخ گلیسمی در بدن (پاسخ بدن برای تنظیم قند خون پس از مصرف غذا) نقش داشته باشد. پالپ (تکه‌های نرم) این میوه سرشار از مواد مغذی گیاهی بوده و می‌تواند به عنوان یک غذای فراسودمند محسوب شود. عناب به دلیل ترکیبات غنی خود دارای خواص ضد‌سرطانی، آنتی‌اکسیدانی، ضد‌التهابی، محرک سیستم ایمنی، ضد‌چاقی، محافظت از دستگاه گوارش و کبد بوده و در درمان بسیاری از بیماری‌ها مورد توجه است.

ارزش غذایی و ترکیبات تشکیل‌دهنده عناب

عناب منبع غنی بسیاری از ویتامین‌ها، مواد معدنی، چربی، پروتئین و کربوهیدرات‌های مهم مانند ویتامین C، ویتامین‌های گروه B، ویتامین A، کلسیم، آهن، کاروتن، فسفر، پتاسیم و منیزیم است. مصرف ۱ تا ۳ واحد میوه عناب در روز برای تامین ویتامین C و ویتامین‌های گروه B در رژیم غذایی بسیار توصیه می‌شود. از ترکیبات مهم موجود در این میوه می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• قند: پلی ساکاریدهای میوه عناب شامل انواع مختلفی از قندها مانند گلوکز، زایلوز، مانوز و فروکتوز است. رامنوز و سوربیتول نیز به مقدار کم در این میوه موجود است. به طور کلی هرچه این میوه دیرتر برداشت شود، قند کلی موجود در آن افزایش می‌یابد.
• پروتئین: در هر 100 گرم تکه‌های نرم عناب، 1.2 گرم پروتئین وجود دارد که البته هرچه زمان رسیدن میوه طولانی‌تر شود این مقدار کاهش می‌یابد. مقدار انواع اسید‌های آمینه موجود در عناب نیز می‌تواند متفاوت باشد و میو‌های عناب می‌توانند ۲ تا ۱۰ نوع اسید‌آمینه را در بر بگیرند. مقدار آمینو‌اسید در عناب وحشی از عناب کشت شده متفاوت است.
• کربوهیدرات‌ها: میزان فیبر خوراکی موجود در این میوه بالا بوده و یکی از دلایل خواص مفید عناب است. همچنین این میزان فیبر باعث ایجاد احساس سیری در فرد شده و به لاغری و کاهش وزن کمک می‌کند. عناب حاوی پکتین نیز است که با رسیدن میوه افزایش می‌یابد. پکتین میوه عناب دارای درجه استریفیکاسیون پایینی است (یعنی این پلی ساکارید به میزان کمی وارد واکنش با گروه‌های الکلی می‌شود) و می‌تواند به عنوان ژل‌کننده و  قوام‌دهنده در صنایع مختلف غذایی استفاده شود. در طی تحقیقات علمی، در عصاره میوه عناب پلی ساکاریدهای اسیدی و یک پلی ساکارید خنثی یافت شده است. پلی ساکاریدهای اسیدی دارای ویژگی شلاته‌کردن (به دام انداختن) یون‌های فلزی بوده و از خود فعالیت آنتی‌اکسیدانی نشان می‌دهند.
• چربی: عناب منبع مناسبی از اسیدهای چرب ضروری است. بخش بزرگی از این چربی‌ها در عناب از اسیدهای چرب غیراشباع تشکیل شده است. این اسیدهای چرب، به خصوص پالمیتولئیک اسید، به کارکرد اسید چرب امگا ۶ کمک می‌کنند.
• ویتامین‌ها و مواد معدنی: میوه عناب نسبت به سیب، کلسیم، فسفر، کاروتن و ویتامین بیشتری دارد. مقدار ویتامین C این میوه بیشتر از پرتقال است و می‌توان از آن به عنوان یک درمان طبیعی برای مقابله با کمبود ویتامین C استفاده کرد. عناب همچنین حاوی مقادیر قابل توجهی از آهن، نیاسین، تیامین، ریبوفلاوین، فلوراید، منیزیم، روی و سدیم است. میوه خشک عناب ویتامین B6، نیاسین، تیامین و اسید پانتوتنیک بالایی دارد که به سوخت و ساز مواد مغذی اساسی در بدن (قند، پروتئین و چربی) کمک می‌کند. عناب خشک حاوی ۷۹ میلی‌گرم کلسیم است و می‌تواند ۸ درصد از مقدار روزانه توصیه شده (RDI) کلسیم بدن را تأمین کند. این میوه به تقویت استخوان‌ها و دندان‌ها، انتقال پیام‌های عصبی‌، لخته شدن خون و انقباضات عضلانی کمک می‌کند.
• مواد شیمیایی گیاهی (فیتوکمیکال‌ها): عناب به صورت اعجاب‌آوری غنی از مواد مغذی گیاهی که فعالیت‌های خاص زیستی دارند (فیتونوترینت‌های زیست فعال) است و فعالیت آنتی‌اکسیدانی بالاتری نسبت به گیلاس، انگور و سیب از خود نشان می‌دهد. فلاونوئیدها، کاروتن، بتا‌توکوفرول و آنتوسیانین‌ها نیز به طور سرشار در عصاره عناب وجود دارد. همچنین این میوه غنی از ماده‌ای به نام تانن است که دارای خواص ضد‌التهابی بوده و به لخته شدن خون کمک می‌کند.

خواص عناب خشک برای سلامتی

همان‌طور که اشاره شد عناب به دلیل دارا بودن ترکیبات غنی، به نوعی، درمان بسیاری از بیماری‌ها به شمار می‌رود. در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:

1) خاصیت ضد سرطانی

در مطالعات علمی با استفاده از روش کشت سلولی، مشاهده شده که عصاره عناب روی چندین نوع سلول تومور، ویژگی ضد‌سرطانی از خود نشان داده است. همچنین در نتایج این بررسی‌ها اشاره شده است که اسیدهای تری‌ترپنیک می‌توانند جزو مواد زیست فعال مؤثر بر سرطان باشند. علاوه بر این، پلی‌ساکاریدهای عناب می‌توانند با مکانیسم‌های مختلفی مانند القای آپوپتوز (تورم و متلاشی شدن) سلول‌های توموری، جلوگیری از سرطانی شدن (اُنکوژنز)، گسترش سلول‌های تومور و بهبود پاسخ ایمنی به تومورها، فعالیت ضد‌سرطانی از خود نشان دهند.

2) خاصیت ضد‌ التهابی

تولید گونه‌های فعال اکسیژن (ROS) که بسیار ناپایدار هستند منجر به التهاب سلول‌های خونی می‌شود که به دنبال آن زمینه برای التهاب مفصلی مزمن و بسیاری دیگر از اختلالات متابولیک مرتبط فراهم می‌شود. تری‌ترپن‌های موجود در عصاره عناب به دلیل توانایی در جلوگیری از فعالیت گونه‌های فعال اکسیژن کارکرد ضد التهابی از خود نشان می‌دهند و در این زمینه مؤثرند.

3) خواص عناب برای لاغری

برخی تحقیقات گزارش کرده‌اند که مصرف عصاره عناب می‌تواند مانع بروز چاقی در افراد شود. (البته کنترل کالری دریافتی و داشتن تحرک کافی نیز اهمیت دارد.) عناب محتوای فیبر بالایی دارد. 100 گرم عناب خشک‌شده حاوی 6 گرم فیبر خوراکی است. هر فرد روزانه به 25 تا 35 گرم فیبر نیاز دارد. وجود فیبر در رژیم غذایی دارای فواید بسیاری است؛ به‌عنوان مثال، این ماده می‌تواند باعث احساس سیری در شما برای مدت طولانی‌تری شود و درنتیجه به کاهش وزن کمک می‌کند.

4) محرک سیستم ایمنی

میوه عناب سرشار از انواع آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد معدنی ضروری است که در کنار هم در تقویت پاسخ ایمنی بدن مفید هستند.

5) خاصیت ضد میکروبی

بسیاری از مطالعات گزارش داده‌اند که عناب دارای ویژگی ضد باکتریایی در برابر باکتری‌های گرم مثبت (گروهی از باکتری‌ها) است.

6) خواص عناب برای کبد

بسیاری از تحقیقات تأیید کرده‌اند که با توجه به اینکه عناب می‌تواند از استرس اکسیداتیو و اختلالات التهابی جلوگیری ‌کند، در نتیجه از کبد محافظت می‌کند. همچنین دیده شده است که عصاره‌های پلی‌ساکاریدی عناب اثر قابل توجهی بر استئاتوز کبدی ناشی از فروکتوز (حالت خفیفی از بیماری کبد که در اثر مصرف زیاد از حد قند فروکتوز موجود در میوه‌ها، آب‌میوه‌ها، سبزیجات و عسل، ایجاد می‌شود و در آن قطرات چربی درون سلول‌های کبد یافت می‌شود) و دیس لیپیدمی (کبد چرب غیر الکلی) از طریق کاهش سطح گلوکز و انسولین دارند.

7) تأثیر بر گردش خون و فشار خون

نتایج مطالعات حیوانی نشان داده است که عصاره عناب باعث کاهش فشار خون و فشار متوسط شریانی در موش‌ها می‌شود. اسید بتولینیک که در عناب یافت می‌شود، باعث تولید ترکیبات اندوتلیال شده و سلول‌های اندوتلیال (لایه درون رگی) را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد (سلول‌های لایه درون رگی وظایف مهمی چون تنظیم فشار خون را به عهده دارند). علاوه بر این، یک تحقیق بالینی نشان داد که عناب عموماً به خوبی در بدن افراد قابل تحمل است و می‌تواند نقش‌های مفید بالقوه‌ای بر پروفایل چربی خون داشته باشد.

8) بهبود خواب و عملکرد مغز

عناب به طور گسترده در طب جایگزین برای بهبود کیفیت خواب و عملکرد مغز استفاده می‌شود. تحقیقات جدید نشان می‌دهند که آنتی‌اکسیدان‌های منحصربه‌فرد عناب می‌توانند عامل این تأثیرات مثبت باشند. این تحقیقات نشان داده است که عصاره میوه و دانه عناب باعث افزایش زمان و کیفیت خواب در موش‌ها می‌شود. همچنین، این میوه اغلب توسط پزشکان طب جایگزین برای کاهش اضطراب تجویز می‌شود. به علاوه، مطالعات دیگری نشان داده‌اند که عناب می‌تواند در بهبود حافظه مؤثر باشد و به محافظت از سلول‌های مغز در برابر آسیب‌های ترکیبات تخریب‌کننده اعصاب کمک کند.

9) خاصیت حفاظت از دستگاه گوارش

عصاره‌های کنسانتره کربوهیدراتی محلول در آبِ میوه‌های عناب ازجمله گلوکز، فروکتوز، پلی‌ساکارید پکتین و هِمی‌سلولز، از طریق کاهش قرار گرفتن مخاط روده در معرض آمونیاک سمی و سایر ترکیبات مضر، در حفظ سلامت روده مؤثر هستند (این تحقیقات در موش هَمستِر انجام شده‌اند.)

10) خواص عناب برای سرماخوردگی

میوه عناب کاربردهای زیادی در طب سنتی ایرانی به‌عنوان داروی ضدسرفه، ملین و کاهنده فشار خون دارد. این میوه در طب سنتی در ترکیب با سایر داروهای گیاهی برای درمان سرماخوردگی، آنفولانزا و سرفه استفاده می‌شود. اگرچه، منابع و تحقیقات انجام‌شده در زمینه تأثیرات این میوه در بهبود سرماخوردگی محدود بوده و نمی‌توان با قطعیت دراین‌باره نظر داد.

11) کاهش شدت سرفه

در یک مطالعه روی بیماران مبتلا به سل، 17 بیمار تحت درمان با شربت عناب قرار گرفتند. در این مطالعه، شدت سرفه در هفته دوم و چهارم درمان، در گروهی که شربت عناب مصرف کرده بودند، کاهش یافت.

12) استحکام استخوان‌ها

یک مطالعه روی موش‌های آزمایشگاهی، تأثیرات یک داروی گیاهی چینی را که از عناب و 9 گیاه دارویی دیگر تشکیل شده بود، بر سلامت استخوان‌ها مورد بررسی قرار داد. براساس نتایج این مطالعه، این داروی گیاهی منجر به جلوگیری از کاهش تراکم استخوان در موش‌ها شد. مطالعه دیگری در سال 2020 روی موش‌ها نشان داد که مخلوطی از محصولات طبیعی ازجمله عناب، از کاهش تراکم استخوان‌ها جلوگیری می‌کند. با این وجود، تحقیقات بیشتری نیاز است تا بتوان با اطمینان در ارتباط ‌با تأثیر این میوه بر سلامت استخوان‌ها تصمیم‌گیری کرد.

ضررهای احتمالی عناب

این میوه تقریباً بی‌خطر بوده و اکثر افراد می‌توانند از خواص عناب بهره‌مند گردند. با این حال ممکن است با داروی ضد افسردگی ونلافاکسین یا سایر مهارکننده‌های بازجذب سروتونین ـ نوراپی نفرین (SNRIs) تداخل نشان دهد. همچنین مطالعات حیوانی نشان داده‌اند که عصاره عناب ممکن است اثرات برخی داروهای ضد تشنج از جمله فنی‌توئین، فنوباربیتال و کاربامازپین را تقویت کند.

بنابراین اگر هر یک از این داروها را مصرف می‌کنید، بهتر است قبل از افزودن عناب به رژیم غذایی خود حتماً با پزشکتان مشورت کنید.

عناب و بارداری

عناب معمولاً در فراورده‌های غذایی استفاده می‌شود. هیچ‌گونه اطلاعات معتبری در رابطه با بی‌خطر بودن استفاده دارویی از عناب در دوران بارداری و شیردهی وجود ندارد. به همین علت توصیه می‌شود که احتیاط را رعایت کرده و از این میوه تنها در غذاها استفاده کنید.

عناب را چگونه مصرف کنیم؟

این میوه، کوچک و شیرین است که دو دانه درون خود دارد. عناب خشک بافتی سفت و جویدنی و طعمی شبیه به خرما دارد. طعم عناب خام شیرین و مانند سیب است و می‌توان آن را به عنوان میان وعده استفاده کرد. عناب خشک نیز معمولاً برای استفاده در دسرها یا خوردن به تنهایی فروخته می‌شود. با این حال، به خاطر داشته باشید که میوه‌های خشک کالری بیشتری نسبت به میوه‌های تازه دارند. همچنین، منبع غنی قند هستند و مصرف آن‌ها در رژیم غذایی باید کنترل شده باشد.

چای عناب

می‌توانید از عناب به عنوان چای و دمنوش استفاده کنید. به این صورت که میوه‌های ترک‌خورده عناب را مانند چای معمولی دم کنید و از نوشیدن آن لذت ببرید. (عناب را نجوشانید) همچنین، می‌توانید یک تکه زنجبیل و یک چوب دارچین به دمنوش خود اضافه کنید تا هم فواید سلامتی و هم عطر نوشیدنی خود را تقویت کنید.

پرسش‌های متداول

آیا عناب برای دیابت خوب است؟

بله؛ مطالعات نشان داده‌اند که خواص ضد التهابی و آنتی‌اکسیدانی این میوه در کنار فیبر بالای آن می‌تواند در کمک به پیشگیری و درمان دیابت مؤثر باشد.

آیا عناب فشار خون را بالا می‌برد؟

خیر؛ تحقیقات نشان داده‌‌اند که مصرف عناب با گشاد کردن عروق و تنظیم جریان خون، باعث کاهش فشار خون می‌شود.

عناب چقدر کالری دارد؟

هر ۱۰۰ گرم عناب (حدود ۳ عدد) ۷۹ کالری انرژی دارد.

عناب دم کرده برای چه خوب است؟

عناب دم‌کرده غنی از ترکیبات آنتی‌اکسیدانی است و می‌تواند در کاهش یبوست و تقویت سیستم ایمنی مؤثر باشد. علاوه‌بر این، برخی تحقیقات نشان داده‌اند که این دم‌نوش می‌تواند برای اضطراب و بی‌خوابی مفید باشد. با این وجود اطلاعات محدودی در این زمینه در دسترس است.

سخن پایانی

عناب میوه‌ای است که خواص بسیار زیادی دارد. این میوه دارای خواص ضد‌سرطان بوده و سرشار از مواد معدنی و ویتامین‌‌های متنوع است. می‌توانید چند میوه عناب یا چای عناب را در برنامه غذایی روزانه خود قرار دهید و از طعم و خواص بی‌نظیر آن لذت ببرید.

نوبت شما

اگر شما هم تجربه گنجاندن این میوه خوشمزه را در برنامه غذایی خود دارید و نتایج آن را دیده‌اید، می‌توانید تجربیاتتان در مورد خواص عناب را اینجا با ما و سایر خوانندگان در میان بگذارید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید