استفاده از مکمل‌های بدنسازی نتیجه‌گیری مثبت ورزشکاران را از تمرینات ورزشی خود سرعت بخشیده و موجب می‌شود تا آنها بتوانند در مدت زمان کوتاه‌تری شاهد موفقیت‌های خود باشند. مکمل‌های ورزشی انواع مختلفی دارند و بدیهی است که با کارایی‌های متفاوتی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. برخی از افراد به دلیل اینکه در مورد عوارض مکمل بدنسازی نگران هستند، از مصرف آن سر باز می‌زنند و بعضی دیگر نیز برای اینکه عجله دارند تا زودتر به هدف خود از بدنسازی دست یابند، در مصرف این مکمل‌ها زیادهروی کرده و به دوز مصرفی خود توجه نمی‌کنند. در این مقاله به طور جداگانه عوارض محبوب‌ترین مکمل‌های ورزشی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آیا مکمل بدنسازی عوارض دارد ؟
مکمل بدنسازی به عنوان یک فرآورده کمکی می‌تواند در کنار رژیم غذایی ورزشکاران مورد استفاده قرار گرفته و علاوه بر کمک به جبران کمبود‌های تغذیه‌ای، در تناسب اندام و سلامتی فرد ورزشکار نیز موثر باشد. آیا هر شخصی که مکمل بدنسازی مصرف کند، حتما با عوارض جانبی مواجه خواهد شد؟ در یک کلام باید گفت خیر؛ تنها در موارد زیر است که عوارض مکمل بدنسازی در بدن فرد مصرف کننده خود را نشان می‌دهد:
- در صورتی‌که مکمل بدنسازی تقلبی و جعلی بوده و به صورت قاچاق وارد کشور شده باشد.
- در صورتی که ورزشکار اصلا به مقدار مصرف روزانه خود که مربی ورزشی برای وی تعیین کرده یا روی بسته‌بندی محصول قید شده توجه نکند و مقدار زیادی مکمل مورد استفاده قرار دهد.
- در صورتی که مکمل بدنسازی تاریخ گذشته بوده و تاریخ انقضای آن طی شده باشد.
انواع مکمل های بدنسازی و عوارض آنها
در این قسمت ابتدا معروف‌ترین انواع مکمل‌های بدنسازی را معرفی کرده و سپس مهم‌ترین عوارض هر یک از آنها را ذکر خواهیم کرد:
عوارض پروتئین وی
اصلی‌ترین عاملی که ورزشکاران را به سمت مصرف پروتئین وی سوق می‌دهد، عضله‌سازی است. پروتئین وی از شیر گرفته شده و به رشد توده عضلانی بدون داشتن چربی‌های اضافه کمک می‌کند. بدنسازان در کنار مصرف این فرآورده می‌توانند شاهد کاهش وزن خود بوده و همچنین کاهش فشار خون و چربی خون را نیز در بدن خود تجربه کنند. از آنجایی‌که پروتئین وی از شیر گرفته شده گاه می‌تواند برای برخی از افراد سبب بروز آلرژی شود، در این حالت علائمی مانند معده‌درد، خارش و سوزش پوست و تورم لب، صورت، زبان یا گلو مشاهده خواهد شد. اما عوارض مصرف مکمل پروتئین وی در مواردی که بیش از مقدار توصیه شده مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند به وجود آید که از جمله مهم‌ترین آنها موارد زیر را می‌توان نام برد:
- اختلال در دستگاه گوارش شامل: دل‌درد، حالت تهوع، اسهال، استفراغ و نفخ معده
- کاهش اشتها
- احساس خستگی و ضعف
- کوفتگی و گرفتگی‌های عضلانی
- اختلال در عملکرد کلیه و بوجود آمدن سنگ کلیه
عوارض مکمل بدنسازی کراتین
کراتین نیز از دیگر مکمل‌های محبوب بدنسازی است که طرفداران زیادی دارد. این مکمل موجب رشد توده عضلانی و افزایش قدرت و عملکرد ورزشی در ورزشکاران می‌شود. کراتین به طور طبیعی در سلول‌های عضلانی یافت شده و به ماهیچه‌ها کمک می‌کند تا به هنگام تمرینات ورزشی سنگین مقدار انرژی مناسبی را تولید کنند. تحقیقات نشانگر این هستند که اگرچه حرف و حدیث‌ها در مورد عوارض مکمل کراتین زیاد هستند اما این مکمل اگر به مقدار مناسب مورد استفاده قرار گیرد، معمولا عارضه‌ای را در پی نخواهد داشت. با این حال مصرف نادرست کراتین با عوارض زیر همراه است و در بسیاری از منابع نیز به این موارد اشاره شده است:
- آسیب به کبد و کلیه
- سنگ کلیه
- افزایش وزن
- نفخ شکم
- گرفتگی عضلانی
- مشکلات گوارشی
یادآور می‌شویم که هیچ یک از مقالات علمی تاکنون تائید نکرده‌اند که کراتین در مقادیر نرمال که برای ورزشکاران تجویز می‌شود می‌تواند عوارض بالا را حاصل کند.
عوارض مکمل گینر
در مبحث عوارض مکمل بدنسازی این بار به یکی دیگر از پرطرفدارترین مکمل‌ها به نام گینر می‌رسیم که به منظور افزایش وزن مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی 2 نوع مکمل گینر داریم که شامل گینر وزن و گینر حجم می‌شوند. درصد کربوهیدرات و پروتئین در این دو نوع از گینر با یکدیگر متفاوت است. گینر وزن بیشتر با هدف چاقی و گینر حجم بیشتر با هدف عضله‌سازی مصرف می‌شود. گینرها معمولا کالری بالایی داشته و به منظور افزایش ارزش غذایی گاه ویتامین‌ها و مواد معدنی نیز به آنها افزوده می‌شوند. دقت کنید که تقلب در مکمل‌های گینر زیاد است بنابراین حتما به اصل و اورجینال بودن مکمل مورد مصرف خود دقت کرده و خودسرانه مقدار مصرف خود را نیز افزایش ندهید تا از عوارض زیر در امان باشید:
- اختلال در عملکرد کلیه و کبد
- اختلالات تنفسی
- گرفتگی‌های عضلانی
- حالت تهوع و استفراغ
- افزایش چربی خون
عوارض مصرف ال کارنیتین
در میان مکمل‌هایی که خاصیت چربی‌سوزی دارند، ال کارنیتین یکی از شناخته‌شده‌ترین آنها به حساب می‌آید. ال کارنیتین از ترکیب دو اسید آمینه متیونین و لیزین حاصل شده و چربی خون و کلسترول را نیز پایین می‌آورد. این ماده به طور طبیعی در برخی از غذاها مثل گوشت و مرغ وجود دارد. ال کارنیتین علاوه بر اینکه به کاهش وزن کمک می‌کند، در کاهش خستگی نیز موثر بوده و کارایی ورزشکاران را در حد قابل توجهی افزایش می‌دهد.
تحقیقات نشان داده است که مصرف روزانه 2 گرم یا کمتر از ال کارنیتین معمولا هیچ نوع عوارض جانبی نخواهد داشت. البته گاهی نیز عوارض جانبی خفیفی همچون حالت تهوع و مشکلات گوارشی مشاهده شده است. اگر ال کارنیتن به مدت طولانی و در دوره‌های مختلف مورد استفاده قرار گیرد ممکن است با افزایش خطر تصلب شرایین همراه باشد که ریسک حملات قلبی را افزایش می‌دهد.
عوارض مصرف ال آرژنین
ال آرژنین نوعی اسید آمینه است که در ساخت پروتئین به بدن کمک می‌کند. ال-آرژنین به طور طبیعی در مواد غذایی غنی از پروتئین مثل گوشت قرمز، گوشت مرغ، ماهی، لبنیات و سویا یافت می‌شود. این اسید آمینه در سنتز پروتئین نقشی اساسی داشته و در عملکردهای سلولی و رشد توده عضلانی تاثیرگذار است. ال-آرژنین همچنین در هورمون رشد نیز نقش داشته و در درمان فشار خون بالا و اختلالات نعوظ نیز می‌تواند موثر واقع شود.
مصرف ال آرژنین در مقدار مناسب کاملا ایمن و بی‌خطر است اما گاهی نیز عوارض مکمل بدنسازی ال آرژنین می‌تواند به شکل حالت تهوع، معده‌درد، اسهال، سردرد، نفخ شکم، واکنش‌های آلرژیک و علائم تنفسی خود را نشان دهد.
عوارض دیگر مکمل های بدنسازی
عوارض برخی دیگر از پرمصرف‌ترین مکمل‌های بدنسازی شامل موارد زیر است:
- عوارض مصرف CLA (سی ال ای): ناراحتی معده، اسهال، حالت تهوع، خستگی، سردرد، کمردرد و افزایش خطر خونریزی
- عوارض مصرف BCAA: مشکلات دستگاه گوارش مثل معده درد، اسهال، استفراغ و نفخ معده. در موارد نادر: فشار خون بالا و سردرد
- عوارض مصرف گلوتامین: نفخ، حالت تهوع، سرگیجه و دل درد
- عوارض مصرف کازئین: واکنش‌های آلرژیک (در غیر این صورت در مقادیر مناسب کاملا ایمن است)
- عوارض مصرف مکمل کافئین: اسهال، سرگیجه، ضربان سریع قلب، سردرد، سوزش سر دل، افزایش فشار خون، اضطراب
عوارض مکمل های بدنسازی برای نوجوانان
نوجوانان زیر 18 سال حتما با مشورت پزشک و راهنمایی‌های مربی ورزشی خود باید اقدام به تهیه و استفاده از مکمل‌های بدنسازی کنند. پروتئین وی و کراتین از جمله مکمل‌هایی هستند که ممکن است برای افزایش کارایی ورزشی نوجوانان بسیار مفید باشند. مقدار مصرف این مکمل‌ها برای نوجوانان ممکن است متفاوت از بزرگسالان باشد. در صورت عدم توجه به دوز مصرفی احتمال دارد که فرد نوجوان مبتلا به عوارضی همچون جوش و آکنه، ریزش مو، مشکلات کلیوی، افزایش یا کاهش وزن بیش از حد و اختلالات عصبی شود. اما اگر به مقدار مصرف توجه شود، بعید است که مکمل‌های اصل و اورجینال برای نوجوانان عارضه خطرناکی به همراه داشته باشند.
عوارض مکمل بدنسازی برای بانوان
اگرچه امروزه هنوز هم تعداد مصرف‌کنندگان مکمل‌های بدنسازی در مردان به نسبت زنان بیشتر است اما می‌توان گفت که استفاده از مکمل‌های بدنسازی در میان زنان نیز روزبه روز بیشتر می‌شود و خانم‌ها نیز پا به پای ورزشکاران مرد از انواع این مکمل‌ها با هدف‌های مختلف بهره می‌گیرند. مکمل‌های بدنسازی چربی‌سوز مثل ال-کارنیتین و CLA و همچنین مکمل‌های پروتئینی مثل پروتئین وی و کازئین از پرطرفدارترین مکمل‌های بدنسازی در میان بانوان هستند. در حالت عادی استفاده از این مکمل‌ها برای خانم‌ها نیز همچون آقایان بی‌ضرر است اما اگر مصرف خودسرانه افزایش یابد یا یک مکمل به مدت طولانی مورد استفاده قرار گیرد، ممکن است عوارض خاصی را برای بانوان به وجود آورد که از جمله آنها به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:
- افزایش موهای زاید
- ریزش مو
- تغییر صدا
- بروز جوش و آکنه در پوست
- افزایش وزن
- مشکلات کلیوی
- مشکلات استخوان
آیا مکمل های ورزشی باعث آسیب به کلیه می شوند ؟
مکمل‌های بدنسازی معمولا به خودی خود و در صورت مصرف صحیح آسیبی به کلیه وارد نخواهند کرد. اما اگر بیش از مقدار مجاز مورد مصرف قرار بگیرند یا از نوع تقلبی و جعلی آنها استفاده شود، آسیب به کلیه یکی از عوارض جدی آنها خواهد بود. با این حال معمولا به افرادی که با اختلالات کلیه مواجه هستند، توصیه می‌شود که یا از مکمل‌های ورزشی مثل پروتئین وی و کراتین استفاده نکنند و یا اینکه به مقدار کم و تنها در یک دوره خاص آنها را زیر نظر پزشک یا مربی مصرف نموده و کنار بگذارند.
آیا مکمل های بدنسازی مردان را عقیم می کند ؟
عقیم شدن نیز از عوارض مکمل بدنسازی می‌تواند باشد؟ تحقیقات نشان داده است که آقایانی که از استروئیدهای آنابولیک استفاده می‌کنند، با افزایش غیر طبیعی هورمون تستوسترون در بدن ممکن است 90% بیش از بقیه در معرض ابتلا به عقیم شدن باشند. استروئیدهای آنابولیک معمولا در مکمل‌های پری هورمون وجود دارند و سبب افزایش حجم عضله و بهبود عملکرد عضلانی می‌شوند. بهتر است مکمل‌هایی از این قبیل در صورت لزوم تنها در یک دوره و آن هم زیر نظر پزشک استفاده شوند و زیادهروی در مصرف آنها هرگز صورت نگیرد.
آیا مکمل های بدنسازی باعث کوتاه شدن قد می شوند ؟
در پاسخ به این سوال در یک کلام باید گفت خیر؛ مکمل‌های بدنسازی تاثیر خاصی در قد افراد ندارند یعنی نه موجب بلند شدن قد می‌شوند و نه کوتاه شدن آن. بسیاری از افراد تصور می‌کنند که انجام ورزش‌هایی مثل وزنه برداری برای کودکان و نوجوانان در حال رشد ممکن است باعث کوتاهی قد شود. باید بگوییم که هر نوع فعالیتی که به صفحات رشد آسیب برساند، می‌تواند در رشد قدی نیز تاثیر منفی بگذارد و این اتفاق منوط به انجام این نوع ورزش‌ها نیست. اما مکمل‌های بدنسازی در رشد قد تاثیری ندارند. با این حال افراد زیر 18 سال تنها با مشورت پزشک مجاز به استفاده از انواع مکمل‌های ورزشی هستند.
آیا مکمل های بدنسازی بر روی پوست و مو تاثیرگذارند ؟
مکمل‌های بدنسازی به خودی خود نمی‌توانند در ریزش مو تاثیر بگذارند اما برخی از آنها مثل کراتین با تاثیر روی هورمون دی هیدروتستوسترون می‌توانند چرخه رشد مو را دچار اختلال کرده و در این صورت سرعت ریزش مو بیشتر از جایگزین شدن موهای جدید شود. در غیر این صورت مکمل‌های بدنسازی نه تنها موجب ریزش مو نمی‌شوند بلکه با رساندن مواد مغذی به بدن در پیشگیری از ریزش مو نیز می‌توانند موثر واقع شوند.
همچنین بعضی از اشخاص نیز ادعا می‌کنند که مصرف مکمل بدنسازی موجب ایجاد جوش و آکنه روی پوست آنها شده است. مثلا پروتئین وی از جمله مکمل‌هایی است که برخی از افراد چنین نظری درباره آن دارند. اما باید گفت که چنین عارضه‌ای مربوط به مکمل‌های بدنسازی نیست مگر اینکه مکمل در دوزهای بالا و بیش از مقدار مجاز مورد مصرف قرار گرفته باشد. پس بهتر است علت جوش‌های صورت یا بدن خود را در عوامل دیگری جستجو کنید.
در پایان یادآور می‌شویم که عوارض مکمل بدنسازی در برخی موارد می‌تواند چه در مردان و چه در زنان غیر قابل جبران بوده و یا حتی به مرگ منجر شود. این مورد بیشتر در زمانی اتفاق می‌افتد که فرد از مکمل‌های تقلبی یا تاریخ گذشته استفاده نماید. توصیه می‌کنیم برای دور ماندن از عوارض مکمل‌های ورزشی حتما از داروخانه‌ها خرید کنید تا ریسک خرید مکمل جعلی به صفر برسد.
