بیماری پارکینسون چیست؟ با علائم و روش‌های درمان آن آشنا شوید

پارکینسون بعد از آلزایمر دومین بیماری شایع تحلیل‌برنده سیستم عصبی است که غالباً در افراد سالخورده بروز پیدا می‌کند. نرخ ابتلا به این بیماری نسبت به سایر اختلالات عصبی، با سرعت زیادی در جهان در حال افزایش است.  هر یک از افرد مبتلا به این بیماری علائم خاص خودشان را دارند و به روش‌های متفاوتی با این علائم کنار می‌آیند. از آنجایی که علت ابتلا به پارکینسون هنوز مشخص نیست، هیچ درمان قطعی‌ای برای آن وجود ندارد. اما راهکارهایی بسیار متفاوتی می‌توانند به تسکین علائم آن کمک کنند. ما در این مقاله درباره علائم، روش‌های درمان و راه‌های پیشگیری از پارکینسون صحبت می‌کنیم. با ما همراه باشید.

بیماری پارکینسون چیست؟

پارکینسون یک بیماری پیشرونده مرتبط با سیستم عصبی بدن است؛ به این معنا که به‌مرور زمان شدت بیماری افزایش می‌یابد. در پارکینسون سلول‌های عصبی (نورون) بخش کوچکی از مغز تخریب شده و درنتیجه باعث ایجاد مشکلاتی در زمینه حرکت، تعادل، سلامت ذهنی و سایر مشکلات سلامتی می‌شود.

علت بیماری پارکینسون

نورون‌ها مسئولیت تولید یک انتقال‌دهنده عصبی مهم به نام دوپامین را برعهده دارند. معمولاً دوپامین به‌همراه سایر انتقال‌دهنده‌های عصبی، مسئول ایجاد هماهنگی میان سلول‌های عضلانی و عصبی دخیل در حرکت هستند. اگر میزان دوپامین در بدن افراد کافی نباشد، این هماهنگی صورت نگرفته و درنتیجه سبب به‌وجود آمدن لرزش در دست‌ها، بازوها، پاها و فک می‌شود.

علت بیماری پارکینسون شناخته‌شده نیست، اما عواملی هستند که به نظر می‌رسد در بروز این بیماری نقش دارند، ازجمله:

• ژن‌ها: به نظر می‌رسد تفاوت‌های ژنتیکی خاصی موجب افزایش ریسک ابتلا به بیماری پارکینسون می‌شوند. البته خطر ابتلا به این بیماری به‌دلیل وجود عوامل ژنتیکی، کم است.
• محرک‌های محیطی: قرارگیری در معرض سموم خاص یا عوامل محیطی، خطر ابتلا به پارکینسون را افزایش می‌دهد؛ اما احتمال ابتلا به پارکینسون به‌دلیل قرارگیری در معرض محرک‌های محیطی نیز کم است.

محققان دریافته‌اند که در مغز افراد مبتلا به پارکینسون تغییرات زیادی اتفاق می‌افتد. با این حال علت بروز آن‌ها مشخص نیست. این تغییرات عبارتند از:

• وجود اجسام لِوی (Lewy): وجود توده‌هایی متشکل از مواد خاص داخل سلول‌های مغز، از نشانه‌های بیماری پارکینسون هستند. به این توده‌ها اجسام لوی گفته می‌شود. محققان باور دارند اجسام لوی یکی از سرنخ‌های مهم در کشف علت بیماری پارکینسون هستند.
• آلفا سینوکلئین: با اینکه در اجسام لوی مواد زیادی وجود دارند، دانشمندان معتقدند یکی از مهم‌ترین آن‌ها، پروتئین طبیعی و فراوانی به نام آلفا سینوکلئین است. این پروتئین در اجسام لوی به‌صورت توده وجود دارد و سلول‌ها نمی‌توانند آن را تجزیه کنند.

عوامل خطر ابتلا به بیماری پارکینسون

عوامل خطر ابتلا به بیماری پارکینسون عبارتند از:

• سن: این بیماری به‌ندرت در جوانان دیده می‌شود. پارکینسون معمولاً در میانسالی یا پیری بروز می‌کند و خطر ابتلا به آن با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد. افراد معمولاً بعد از 60 سالگی به این بیماری دچار می‌شوند.
• وراثت: درصورت ابتلای یکی از اعضای خانواده به این بیماری، خطر بروز پارکینسون در سایر افراد خانواده افزایش می‌یابد. با این وجود، تا زمانی‌که تعداد زیادی از بستگان درجه یک به این بیماری مبتلا نباشند؛ خطر ابتلا به این بیماری همچنان پایین است.
• جنسیت: مردان بیشتر از زنان به پارکینسون مبتلا می‌شوند.
• قرارگیری در معرض سموم: قرارگرفتن مداوم در معرض علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها می‌تواند خطر ابتلا به پارکینسون را افزایش دهد.

علائم بیماری پارکینسون

شناخته‌شده‌ترین نشانه پارکینسون از دست دادن کنترل عضلانی است. علائم این بیماری را در دو دسته علائم حرکتی و علائم غیرحرکتی دسته‌بندی می‌کنند.

1) علائم حرکتی بیماری پارکینسون

علائم حرکتی بیماری پارکینسون شامل موارد زیر است:

• کند شدن حرکات (برادی‌کینزی): یکی از شایع‌ترین علائم در افراد مبتلا به پارکینسون کندشدن حرکات است. درنتیجه بیمار در انجام فعالیت‌های روزانه خود با مشکل مواجه می‌شود.
• لرزش عضلات در هنگام استراحت: تقریباً 80 درصد بیماران مبتلا به پارکینسون دچار لرزش‌های عضلانی در حالت استراحت می‌شوند.
• سفتی یا خشکی عضلات: بیماران ممکن است احساس کنند عضلاتشان یخ زده است. در این حالت حرکت کردن برایشان سخت خواهد بود و دامنه حرکتی آن‌ها محدود می‌شود.
• بی‌ثباتی در حالت بدن به‌هنگام ایستادن یا راه رفتن: در مراحل شدیدتر بیماری، قامت افراد ممکن است خمیده شود و قوز کنند. این وضعیت هنگام راه‌رفتن کاملاً مشهود است چون افراد از گام‌های کوتاه‌تر استفاده می‌کنند، پاهایشان را روی زمین می‌کشند و بازوهایشان را کمتر حرکت می‌دهند.

سایر علائمی که درنتیجه کاهش کنترل بر عضلات بروز می‌کنند عبارتند از:

• پلک‌زدن کمتر از معمول
• دستخط ریز و ناخوانا
• جاری شدن آب دهان
• صورت ماسکی‌شکل (ناتوانی در بیان احساسات با صورت)
• مشکل بلع
• صدای آهسته، ضعیف و غیرطبیعی

2) علائم غیرحرکتی بیماری پارکینسون

علاوه‌بر علائم حرکتی، مشکلات دیگری نیز در افراد مبتلا به پارکینسون مشاهده می‌شوند که به‌صورت کلی به آن‌ها علائم غیرحرکتی پارکینسون می‌گویند. این علائم عبارتند از:

• یبوست
• مشکلات گوارشی
• بی‌اختیاری ادرار
• ناتوانی جنسی
•  افسردگی
• ازدست‌دادن حس بویایی
• مشکلات خواب
• مشکلات تفکر
• خستگی
• فشار خون پایین
• اضطراب

درمان بیماری پارکینسون

با اینکه پارکینسون هیچ درمان قطعی‌ای ندارد، داروها، عمل جراحی و سایر روش‌های درمان می‌توانند برخی از علائم این بیماری را کاهش دهند.

۱) داروها

رایج‌ترین داروهایی که برای درمان پارکینسون از آن‌ها استفاده می‌شود، برای کمک به حفظ، جایگزینی یا تقلید عملکرد دوپامین و سایر مواد شیمیایی مغز طراحی شده‌اند. این داروها عبارتند از:

• لوودوپا (Levodopa) منابع در حال کاهش دوپامین مغز را دوباره جایگزین می‌کند.
• کاربی دوپا (Carbidopa) همراه با لوودوپا به صورت یک داروی ترکیبی مصرف می‌شود تا عوارض جانبی لوودوپا مانند حالت تهوع، فشار خون پایین و بی‌قراری را کاهش دهد.
• آگونیست‌های دوپامین اثرات دوپامین را تقلید می‌کنند. آن‌ها می‌توانند شروع مصرف داروی لوودوپا را به تأخیر بیندازند یا همراه با آن مصرف شوند.
• آمانتادین (Amantadine) میزان دوپامین موجود در مغز را افزایش می‌دهد.
• داروهای آنتی‌کولینرژیک برای کمک به کاهش لرزش‌ها تجویز می‌شوند.
• مهارکننده‌های کاتکول -O- متیل ترانسفراز ( COMT ) جلوی فعالیت آنزیم‌های تجزیه‌کننده دوپامین را می‌گیرند و درنتیجه باعث طولانی‌شدن تأثیر دوپامین در مغز می‌شود.
• مهارکننده‌های مونوآمینو اکسیداز-MAO-B ) B ) هم مانند داروهای COMT عمل می‌کنند.
• آنتاگونیست گیرنده آدنوزین به بیمارانی که داروی ترکیبی لوودوپا/کاربی دوپا مصرف می‌کنند، کمک می‌کند تا در دوره Off دارو (کاهش اثرات دارو و بازگشت علائم بیماری در انتهای فاصله بین دو دوز دارو)، عضلاتشان طبیعی‌تر کار کنند.

پیدا کردن ترکیب درست داروهای پارکینسون ممکن است زمان ببرد؛ ترکیبی که بهترین اثربخشی با حداقل عوارض جانبی مثل حالت تهوع، فشار خون پایین، گیجی، یبوست، بی‌خوابی، توهم و دیسکینزی (حرکات کنترل‌نشده بدن) را داشته باشد. پزشک ممکن است داروهای بیشتری را برای کاهش برخی از این عوارض جانبی یا کاهش علائم غیرحرکتی شایع مرتبط با بیماری پارکینسون تجویز کند.

۲) تحریک عمقی مغز

از این روش معمولاً برای آن دسته از بیمارانی استفاده می‌شود که به درمان‌های دارویی پاسخ مناسبی نمی‌دهند. در تحریک عمقی مغز با ارسال پالس‌های الکتریکی، به کنترل علائم حرکتی کمک می‌شود. پزشکان از این روش برای درمان بیمارانی استفاده می‌کنند که به‌مدت ۴ سال یا بیشتر پارکینسون داشته‌اند. تحریک عمقی مغز به بیماران مبتلا به زوال عقل توصیه نمی‌شود.

۳) امواج متمرکز ماورای صوت

این روش یک گزینه غیرتهاجمی برای درمان پارکینسون محسوب می‌شود که مورد تأیید سازمان غذا و داروی امریکا است. از این تکنیک برای درمان بیمارانی استفاده می‌شود که لرزش‌های عضلانی، غالب‌ترین علامتی است که تجربه می‌کنند. در این روش از امواج متمرکز ماورای صوت برای تخریب آن دسته از سلول‌های عصبی استفاده می‌شود که در ایجاد مشکلات حرکتی دخیل هستند. برخلاف روش تحریک عمقی مغز، روش درمانی امواج متمرکز ماورای صوت همیشگی و برگشت‌ناپذیر است. این روش برای تسکین سایر علائم پارکینسون نیز مورد آزمایش قرار گرفته است.

۴) سایر درمان‌ها

ورزش‌های مختلف مثل پیاده‌روی، مشت‌زنی بدون تماس، دوچرخه‌سواری، یوگا و تای‌چی باعث افزایش تعادل، کنترل حرکتی و قدرت در بیماران مبتلا به پارکینسون می‌شوند. فیزیوتراپی و کاردرمانی می‌توانند در بهبود راه‌رفتن، انعطاف‌پذیری، گفتار و توانایی انجام فعالیت‌های روزانه مثل غذا خوردن و لباس‌پوشیدن مؤثر باشند.

تشخیص بیماری پارکینسون

برای تشخیص پارکینسون، پزشک سؤالاتی درباره علائم و سابقه سلامتی فرد می‌پرسد و آزمایش‌هایی برای بررسی سیستم عصبی او انجام می‌دهد. به‌عنوان مثال، پزشک نحوه حرکت بیمار، قدرت عضلانی، واکنش‌ها، حس بویایی و بینایی او را بررسی کرده و سؤالاتی درباره خلق‌و‌خوی او می‌پرسد.

در بعضی موارد، پزشک یکی از داروهای پارکینسون را تجویز می‌کند. اگر آن دارو در کاهش علائم بیمار مؤثر باشد، به پزشک کمک می‌کند تا این بیماری را تشخیص دهد.

آزمایش‌ها

هیچ آزمایشی برای تشخیص بیماری پارکینسون وجود ندارد. به‌طور کلی، آزمایش‌هایی که تجویز می‌شوند به پزشک کمک می‌کنند تا احتمال ابتلای فرد به سایر بیماری‌ها با علائم مشابه را کنار بگذارد. برای مثال:

• MRI یا سی تی اسکن برای بررسی علائم سکته مغزی یا تومور مغزی انجام می‌شود.
• آزمایش خون نیز برای بررسی میزان غیرطبیعی هورمون تیروئید یا آسیب کبدی تجویز می‌شود.
• نوع دیگری از تصویربرداری به نام PET، گاهی اوقات ممکن است به تشخیص سطوح پایین دوپامین در مغز کمک کند. هرچند که انجام اسکن PET برای ارزیابی بیماری پارکینسون رایج نیست. چون این روش تصویربرداری بسیار گران است، بسیاری از بیمارستان‌ها آن را ارائه نمی‌کنند و استفاده از آن برای تشخیص پارکینسون هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارد.

پیشگیری از ابتلا به بیماری پارکینسون

پیشگیری از ابتلا به بیماری پارکینسون امکان‌پذیر نیست، اما رعایت برخی عادت‌ها در طول زندگی به کاهش خطر ابتلا به این بیماری کمک می‌کند. ازجمله این عادت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱) اجتناب از سموم

افراد هنگام استفاده از مواد شیمیایی سمی مثل علف‌کش‌ها، حشره‌کش‌ها و حلال‌ها باید احتیاط کنند. همچنین درصورت امکان، لازم است نکات زیر رعایت شوند:

• اجتناب از استفاده غیرضروری از حشره‌کش‌ها و علف‌کش‌ها
• استفاده از محصولات جایگزین به جای محصولات حاوی سموم شناخته‌شده مثل پاراکوات
• انجام اقدامات احتیاطی مثل پوشیدن لباس محافظ، زمانی که اجتناب از سموم امکان‌پذیر نیست

۲) جلوگیری از آسیب به سر

برای محافظت در برابر آسیب شدید مغزی، افراد می‌توانند اقدامات زیر را انجام دهند:

• پوشیدن کلاه محافظ در طول ورزش‌هایی مانند بوکس و هاکی
• پوشیدن کلاه ایمنی هنگام دوچرخه‌سواری یا موتورسواری
• استفاده از کمربند ایمنی هنگامی که سوار ماشین هستید

درصورت وارد شدن ضربه شدید به سر، فرد باید به مراقبت‌های پزشکی مراجعه کرده و از انجام هرگونه فعالیتی که ممکن است خطرناک باشد، اجتناب کند. این مراقبت‌ها تا زمانی که پزشک تشخیص دهد که سلامت فرد در خطر نیست، ادامه خواهند داشت.

۳) ورزش

بنابر مطالعه‌ای که در سال 2018 انجام شد، فعالیت ورزشی منظم می‌تواند در پیشگیری از ابتلا به پارکینسون و درمان آن نقش داشته باشد. محققان دریافتند فعالیت جسمی به حفظ سطح طبیعی دوپامین در مغز کمک می‌کند.

۴) عوامل تغذیه‌ای

برخی از مواد غذایی به کاهش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون و سایر بیماری‌ها کمک می‌کنند:

• زردچوبه: این ماده ادویه‌ای است که مردم در انواع خورش، سوپ، چای و سایر غذاها از آن استفاده می‌کنند. زردچوبه حاوی آنتی‌اکسیدانی به نام کورکومین است. بنابر یک مطالعه آزمایشگاهی، زردچوبه با جلوگیری از استرس اکسیداتیو (عدم تعادل بین آنتی‌اکسیدان‌ها و گونه‌های فعال اکسیژن در بدن) و تجمع پروتئین آلفا- سینوکلئین به کاهش خطر ابتلا به بیماری پارکینسون کمک می‌کند.
• فلاونوئیدها: تحقیقات نشان می‌دهند این آنتی‌اکسیدان‌ها خطر ابتلا به بیماری پارکینسون را کاهش می‌دهند. انواع توت، سیب، برخی از سبزیجات، چای و انگور قرمز حاوی فلاونوئید هستند.
• اجتناب از آلدهیدها: داغ‌کردن و مصرف مجدد برخی روغن‌های پخت‌و‌پز، مثل روغن آفتابگردان، باعث تولید آلدهید می‌شود. آلدهیدها ترکیبات شیمایی سمی بوده که با ابتلا به پارکینسون و سایر بیماری‌ها مرتبط هستند. مطالعه‌ای که در سال 2020 انجام شد نشان داد که سیب‌زمینی‌های سرخ‌شده در روغن‌های استفاده‌شده، میزان بالایی آلدهید دارند.

ابتلا به بیماری پارکینسون در جوانی

درحالی‌که علائم پارکینسون در گروه‌های سنی مختلف معمولاً یکسان است؛ اما افرادی که در سنین پایین‌تر به پارکینسون مبتلا می‌شوند با چالش‌های متفاوت‌تری روبه‌رو هستند؛ چراکه باید سال‌های بیشتری با این بیماری دست‌وپنجه نرم کنند.

ابتلا به پارکینسون در جوانی چه تفاوتی با ابتلا به این بیماری در سالمندی دارد؟

ابتلا به پارکینسون در جوانی با ابتلا به این بیماری در سالمندی متفاوت است. در کل، افراد جوان‌تر دوره بیماری طولانی‌تر اما راحت‌تری دارند. این ویژگی تا بخشی نشان‌دهنده این موضوع است که افراد جوان مبتلا به این بیماری در مقایسه با افراد مسن مشکلات جسمی کمتری دارند و میزان پیشرفت بیماری در آن‌ها بسیار آهسته‌تر است. مشکلات مرتبط با این بیماری مثل از دست دادن حافظه، سردرگمی و مشکلات تعادل، در افراد جوان مبتلا به این بیماری به‌میزان کمتری مشاهده می‌شود.

از طرف دیگر، افراد جوان در مقایسه با افراد سالخورده، به‌خاطر مصرف داروی لوودوپا مشکلات حرکتی بیشتری دارند. به همین دلیل، بیماران جوان مبتلا به پارکینسون اغلب با داروهایی به غیر از لوودوپا درمان می‌شوند.

سخن پایانی

پارکینسون بیماری سیستم عصبی مرکزی است. این بیماری باعث ایجاد مشکلات حرکتی شده و با گذشت زمان شدت آن افزایش می‌یابد. با این وجود، سرعت پیشرفت بیماری از فردی به فرد دیگر متفاوت است. پارکینسون بیشتر افراد در سنین بالا را درگیر می‌کند؛ اما امکان بروز آن در افراد جوان نیز وجود دارد. از آنجایی که هیچ درمان قطعی‌ای برای این بیماری وجود ندارد؛ درمان‌های موجود با هدف کنترل علائم پارکینسون به کار گرفته می‌شوند.

نوبت شما

ممکن است شما هم تا به حال نشانه‌های بیماری پارکینسون را در افراد مسنی که اطراف‌تان هستند مشاهده کرده باشید. این نشانه‌ها حقیقتاً از پارکینسون خبر می‌دادند یا به بیماری دیگری مربوط می‌شده‌اند؟ اگر پاسخ شما آری است، روند پیشرفت بیماری در آن‌ها چگونه بوده است؟ اگر در این زمینه تجربه یا اطلاعاتی دارید با ما و سایر خوانندگان به اشتراک بگذارید.