با خواص آویشن و کاربردهای پرشمار آن آشنا شوید

اگر به ویژگی‌های خاص و کمتر شناخته‌شده محصولات طبیعی و استفاده از آن‌ها علاقه داشته باشید، قطعاً شناخت خواص آویشن برای شما جالب توجه خواهد بود. آویشن یکی از گیاهانی است که اکثر ما در آشپزی از آن استفاده می‌کنیم؛ اما ویژگی‌ها و کاربردهای آویشن به آشپزخانه محدود نمی‌شود.

گیاه آویشنِ باغی با نام علمی Thymus vulgaris گیاهی بومی نواحی مدیترانه‌ای است. البته لازم است توجه داشته باشید که این گیاه، آویشنِ باغی یا فرانسوی است، نه آویشن وحشی با نام علمی Thymus serpyllum. این دو گیاه، خواص و کاربردهای متفاوتی دارند.

از گذشته، گل آویشن، عصاره برگ و اسانس روغنی آن برای ساخت داروها و مصارف درمانی استفاده می‌شده‌اند. در ادامه با خواص بی‌نظیر این هدیه طبیعت آشنا می‌شوید.

آویشن در صنایع دارویی و بهداشتی

امروزه آویشن کاربرد گسترده‌ای در داروسازی، صنایع غذایی و صنعت لوازم آرایشی دارد. علاقه‌ به تولید داروها و مواد غذایی و آرایشی بر پایه تیمول (یکی از ترکیبات اصلی اسانس روغنی آویشن) به دلیل کاربردهای درمانی بالقوه‌ای است که این ترکیب در درمان اختلالات سیستم تنفسی، عصبی و قلبی‌ عروقی دارد.

علاوه بر این، تیمول دارای خاصیت ضد میکروبی، آنتی‌اکسیدانی، ضد سرطان، ضد التهاب و ضد اسپاسم بوده و همچنین به‌عنوان تقویت‌کننده رشد و تنظیم‌کننده سیستم ایمنی بدن شناخته می‌شود.

اگر چند دقیقه از وقتتان را به مطالعه این مطلب اختصاص دهید، این گیاه را بیشتر خواهید شناخت.

منشأ خواص آویشن چیست؟

طبیعتاً ترکیبات موجود در هر گیاهی تعیین‌کننده خواص آن هستند؛ در مورد آویشن، گروهی از این ترکیبات، بسیار موثر و امیدوارکننده‌اند. گیاه آویشن علاوه بر تیمول، حاوی ترکیبات مفید دیگری نیز هست. از جمله:

• کارواکرول: این ماده در برابر عوامل بیماری‌زای موجود در غذا، از جمله باکتری‌های اشریشیا کلی، سالمونلا و باسیلوس سرئوس مؤثر است. کارواکرول دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالایی است و استفاده از آن نتیجه مطلوبی داشته است.
• لینالول: لینالول رایحه ترکیبات آرایشی و مراقبت از پوست را بهتر می‌کند. این ماده همچنین می‌تواند به عنوان ماده ضد استرس و تسکین‌دهنده عمل کند. اما به‌خاطر داشته باشید که لینالول می‌تواند باعث حساسیت و تحریک پوست‌های حساس شود.
• سینئول: این ماده به نام اوکالیپتول نیز شناخته می‌شود و در بسیاری از انواع دهان‌شویه‌ها و محصولات ضد سرفه یافت می‌شود. سینئول از طریق مهار سیتوکین‌ها، ترشح بیش از حد مخاط مجاری تنفسی و آسم را کنترل می‌کند. سیتوکین‌ها مولکول‌های پیام‌رسانی هستند که با ارتباط بین‌سلولی به پاسخ‌های ایمنی کمک کرده و باعث تحریک حرکت سلول‌ها به سمت محل التهاب، عفونت یا ضربه می‌شوند. اوکالیپتول در صورت استفاده موضعی، التهاب و درد را کاهش می‌دهد.
• کامفور: کامفور به‌عنوان ماده‌ای ضد درد و برای استفاده روی پوست تجویز می‌شود. کامفور با غلظت‌های 3 تا 11 درصد مورد تأیید سازمان غذا و داروی ایالات متحده (FDA) است. این ماده در بسیاری از محصولات موضعی کاهش درد تبخال، گزیدگی حشرات و گزش حیوانات، سوختگی جزئی و بواسیر وجود دارد.
• بورنئول: بورنئول کاربردهای بسیاری دارد. این ماده پمپاژ قلب و گردش خون را بهبود می‌بخشد، برونشیت، سرفه و سرماخوردگی را درمان می‌کند، می‌تواند درد ناشی از بیماری‌های روماتیسمی و کشیدگی عضلات را تسکین دهد، تورم را کاهش می‌دهد، استرس را از بین می‌برد و می‌توان از آن به‌عنوان تونیک نیروبخش برای افزایش آرامش و کاهش خستگی استفاده کرد. این ماده همچنین با تحریک معده برای تولید اسید، به دستگاه گوارش کمک می‌کند.

باید توجه داشت که در مطالعات علمی برای برخی مصارف کنونی آویشن در پزشکی، شواهدی یافت نشده است؛ اما در طب جایگزین، می‌توان آویشن را به شکل خوارکی، موضعی روی پوست، غرغره یا استنشاق مصرف کرد.

کاربردهای پزشکی آویشن

بسیاری متخصصان معتقدند که استفاده از روغن آویشن می‌تواند به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی، مفید باشد؛ نه به صورت یک دارو یا درمان مجزا. در ادامه، با فواید پزشکی آویشن آشنا می‌شویم.

آویشن در پروسه درمانی مجموعه‌ای تقریباً جامع از بیماری‌ها کمک‌کننده است. بیماری‌ها و مشکلاتی نظیر:

• آکنه
• تبخال
• درماتیت (التهاب پوست)
• ریزش مو
• بوی بد دهان
• التهاب لثه
• برفک دهان
• التهاب لوزه
• التهاب حنجره (لارنژیت)
• عفونت گوش
• گلودرد
• سرماخوردگی
• سرفه
• سیاه‌سرفه
• برونشیت (التهاب پوشش مجاری تنفسی)
• نفخ شکم
• اختلال در عملکرد کبد
• مشکل در دفع ادرار
• عفونت مجاری ادراری
• اسهال
• کولیک
• گرفتگی عضلات (مانند درد شکم ناشی از قاعدگی)
• التهاب مفاصل (آرتریت)
• سندرم پیش از قاعدگی
• سیاتیک
• اضطراب
• زوال عقل (دمانس)

همچنین اعتقاد بر این است که آویشن باعث تحریک اشتها، مهار التهاب و تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن می‌شود.

خواص آویشن برای پوست و مو

در میان مواردی که از نظر علمی تأیید شده‌اند، با چند کاربرد مربوط به پوست و مو نیز مواجه می‌شویم که برخی از آن‌ها، به بیماری‌های زیر مربوط می‌شوند:

درماتیت آتوپیک

طبق مطالعه‌ای که در سال 2018 انجام شد، استفاده از تیمول روی پوست افراد مبتلا به درماتیت آتوپیک نتیجه مثبت دارد. درماتیت آتوپیک شایع‌ترین نوع اگزما است که باعث قرمزی و خارش پوست می‌شود. تیمول علاوه بر مهار ترکیبات التهابی که به عنوان سیتوکین یا سایتوکاین شناخته می‌شوند، به جمع‌شدن لایه‌های متورم پوست که از نشانه‌های درماتیت است نیز کمک می‌کند.

علاوه بر این، تیمول قادر است از عفونت‌های ثانویه ناشی از باکتری استافیلوکوکوس اورئوس جلوگیری کند. این عارضه بسیار رایج زمانی اتفاق می‌افتد که بافت‌های متورم اجازه دهند باکتری استافیلوکوکوس اورئوس از پوست عبور کند و زیر آن لانه گزیند.

به گفته محققان، اثرات ضد التهابی و ضد باکتری تیمول ممکن است در کنترل درماتیت آتوپیک مزمن نقش داشته باشد.

عفونت‌های قارچی

در مطالعه‌ای برای یافتن درمان‌های مقرون به‌صرفه مشکلات پوستی متداول، محققان فواید درمانی کرم عصاره بابونه 10 درصد و کرم ضد قارچ حاوی اسانس آویشن 3 درصد را برای ضایعات پوستی مشابه اگزما ارزیابی کردند. بر پایان این مطالعه، 66.5 درصد افرادی که از کرم ضد قارچ حاوی اسانس روغنی آویشن برای درمان استفاده کرده بودند، کاملاً بهبود یافتند. در حالی که افرادی که از دارونما استفاده کرده بودند به میزان 28.5 درصد بهبود یافته بودند. میزان اثربخشی کرم بابونه نیز مشابه دارونما بود!

آکنه

دانشمندان اثرات گیاه مُر، گل همیشه‌بهار و تنتور آویشن (تنتورها با خیس‌کردن هر قسمت گیاه در الکل یا سرکه به‌دست می‌آیند) را بر باکتری عامل آکنه آزمایش کردند. آن‌ها دریافتند که آویشن می‌تواند در درمان آکنه مؤثر باشد. نکته مهم این است که اثر ضد باکتریایی آویشن، قوی‌تر از اثر ضد باکتریایی بنزوئیل پراکسید در غلظت استاندارد است. بنزوئیل پراکسید ماده فعال موجود در اکثر کرم‌های ضد آکنه است و می‌تواند باعث سوزش و تحریک پوست شود. بنابراین، تنتور آویشن ممکن است برای درمان آکنه راه حلی مناسب‌تر با عوارض کمتر باشد.

تأثیر آویشن بر ریزش مو

آویشن با تحریک پوست سر و جلوگیری از ریزش مو می‌تواند به رشد مو کمک کند. این سبزی معطر همچنین گردش خون را تحریک می‌کند؛ بنابراین برخی بر این باورند که مالیدن روغن موی حاوی آویشن روی پوست سر باعث انتقال مواد مغذی به پوست سر شده و رشد مو را تقویت می‌کند. خواص آویشن ممکن است برای مشکلات شوره سر و پاک‌سازی آلودگی‌های پوست سر نیز مفید باشد.

مانند روغن چوب سدر، روغن آویشن نیز در درمان طاسی منطقه‌ای (آلوپسی آره‌آتا) مفید بوده است. اما آلوپسی چیست؟ آلوپسی اصطلاحی عمومی برای ریزش مو است. آلوپسی آره‌آتا، نوعی اختلال خودایمنی است که باعث ریزش مو اغلب به صورت دسته‌ای و به شکل سکه‌ می‌شود.

اکنون به علائم آلوپسی آره آتا می‌پردازیم. اگر این علائم را دارید باید هوشیار باشید و به پزشک مراجعه کنید.

• تکه‌های کوچک طاس که روی پوست سر یا سایر قسمت‌های بدن ظاهر می‌شوند که به اصطلاح به آن طاسی سکه ای یا ریزش مو سکه‌ ای نیز می‌گویند. تکه‌ها ممکن است گسترده‌تر شوند و با رسیدن به هم، به یک نقطه طاس بزرگ‌تر تبدیل شوند.
• مو در یک نقطه دوباره رشد می‌کند و در نقطه دیگر می‌ریزد.
• در مدت‌زمان کوتاهی موهای زیادی از دست می‌روند.
• در هوای سرد ریزش مو بیشتر می‌شود.
• ناخن‌های دست و پا قرمز، شکننده و حفره‌دار می‌شوند.

در این بیماری، پوست قسمت‌های طاس، بدون بثورات و قرمزی است. اما ممکن است قبل از ریزش مو احساس سوزن‌سوزن‌شدن، خارش یا سوزش پوست داشته باشید.

طی یک مطالعه با هدف بررسی اثر رایحه‌درمانی در درمان بیماران مبتلا به آلوپسی آره آتا، محققان ۸۶ بیمار را به 2 گروه تقسیم کردند: گروه آزمایش و گروه شاهد. گروه آزمایش روزانه اسانس‌های روغنی (آویشن، رزماری، اسطوخودوس و چوب سدر) را در مخلوطی از روغن‌های حامل (جوجوبا و هسته انگور) روی پوست سر خود ماساژ دادند. گروه شاهد فقط از روغن‌های حامل برای ماساژ سرشان استفاده کردند. در نهایت، 44 درصد از بیماران گروه آزمایش و 15 درصد از بیماران گروه شاهد بهبود یافتند.

خواص آویشن برای بهداشت دهان و دندان

همان‌ طور که پیشتر اشاره شد، اثرات ضد التهابی تیمول در چندین مطالعه اثبات شده است. تیمول موجود در روغن آویشن در کاهش التهاب و عفونت مؤثر است. طبق نتایج تحقیقی که درباره خواص آویشن برای سلامت و بهداشت دهان انجام شد مشخص گردید خواص ضد التهابی و ضد باکتری تیمول، باعث می‌شود این ماده برای سلامتی دندان مفید واقع شود. این ترکیب یک ماده مؤثره در محصولات دندان‌پزشکی از جمله دهان‌شویه و خمیر دندان است.

ایمنی و عوارض جانبی بالقوه

روغن آویشن وقتی به صورت موضعی روی پوست استفاده می‌شود بی‌خطر است. البته در بعضی از افراد این روغن می‌تواند باعث تحریک پوست شود. اگر به نعناع حساسیت دارید ممکن است به روغن آویشن و آویشن نیز حساسیت داشته باشید.

عوارض جانبی روغن آویشن شامل موارد زیر است:

• واکنش‌های آلرژیک، از درماتیت تماسی (هرگونه اختلال پوستی که در نتیجه تماس با یک ماده خارجی و ایجاد یک واکنش آلرژیک یا پاسخ تحریکی به‌وجود بیاید) تا علائم تب یونجه
• گیجی
• ورم ملتحمه چشم
• سردرد
• آسم
• ضعف عضلانی
• تحریک دستگاه گوارش

در صورتی که به آویشن حساسیت داشته باشید، با مصرف خوراکی آن، دچار علائم گوارشی شبیه به مسمومیت مواد غذایی خواهید شد. علائمی مانند حالت تهوع، دل‌درد و سردرد می‌توانند مدت کوتاهی پس از مصرف آویشن بروز کنند.

نکات مهم پیش از مصرف روغن آویشن

1. دقت کنید که روغن آویشن را نباید ببلعید. همچنین لازم است پیش از مصرف موضعی، حتماً روغن را رقیق کنید.
2. قبل از استفاده از روغن آویشن، به خصوص اگر باردار یا شیرده هستید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
3. پودر برگ آویشن برای مصرف کودکان (در صورتی که به آن آلرژی نداشته باشند) در مقادیر غذایی معمول بی‌خطر است اما نباید به آن‌ها روغن آویشن بدهید. علظت مواد موثره در روغن آن زیاد است و می‌تواند باعث آسیب به کودک شود.
4. علی‌رغم همه عوارض جانبی بالقوه روغن آویشن، این گیاه به ندرت ممکن است باعث آلرژی شود و مصرف آن عوارض غیرمعمول به همراه داشته باشد.

چگونه از خواص آویشن برای موهای خود استفاده کنیم؟

از آنجا که بعید است روغن آویشن مضر باشد، ممکن است بخواهید برای تغذیه موهای خود آن را امتحان کنید و ببینید که کارایی آن چگونه است. اگر می‌خواهید رایحه‌درمانی (آروماتراپی) پوست سر را در خانه امتحان کنید، مراحل زیر را انجام دهید:

1. یک روغن گیاهی مانند روغن جوجوبا یا روغن انگور را به‌عنوان روغن حامل انتخاب کنید.
2. 2 تا 3 فنجان روغن حامل را با 3 تا 5 قطره از اسانس روغنی آویشن، اسطوخودوس، رزماری و چوب سدر مخلوط کنید. هر یک از این روغن‌ها خواصی دارند و ممکن است برای رشد مو یا سلامت پوست سر شما مفید باشند.
3. روزانه و به مدت 10 دقیقه مقدار کمی از این ترکیب را با نوک انگشتان ( و نه ناخن‌هایتان) روی پوست سر خود ماساژ دهید.
4. بگذارید ترکیب یک ساعت یا حتی تمام طول شب روی سر باقی بماند. (در صورتی که پوست سر شما چرب است، این ترکیب را به صورت شبانه روی سر خود باقی نگذارید.)
5. پس از آن، موهایتان را با شامپوی ملایم بشویید و نرم‌کننده بزنید.

اثربخشی این درمان ممکن است چندین ماه طول بکشد. در صورت بروز هرگونه علائم تحریک پوست سر، درمان را متوقف کنید.

قبل از انجام این روش درمانی، با هر روغن، جداگانه آزمایش حساسیت پوستی (تست پچ) را انجام دهید تا مطمئن شوید پوست، چشم‌ها یا مجاری بینی شما را تحریک نمی‌کند. به این ترتیب که مقدار کمی از روغن را به بخش کوچکی از پوست پشت بازو بمالید و اجازه دهید حداقل 24 ساعت باقی بماند. در صورتی که علائم حساسیت مانند قرمزی، خارش یا التهاب را مشاهده نکردید، احتمالاً مصرف این روغن برای شما بی‌خطر خواهد بود.

توجه کنید که اسانس‌های روغنی همیشه باید قبل از آزمایش با روغن حامل مخلوط شوند. از اسانس روغنی رقیق‌نشده روی پوست سر یا سایر قسمت‌های بدن استفاده نکنید.

یک درمان در دسترس

آویشن به اشکال مختلف، از جمله چای آویشن (که به شکل سنتی برای بهبود سرفه، کاهش التهاب، تقویت تنفس و سلامت دستگاه گوارش استفاده می‌شود)، روغن آویشن (که در این مطلب درباره آن صحبت شد) و عصاره آویشن در دسترس است. عصاره گیاه آویشن باغی حاوی مقدار بالایی از فلاونوئیدها بوده و دارای خاصیت آنتی‌اکسیدانی و ضد باکتری است.

به همین دلیل از آویشن به‌عنوان منبع در دسترس آنتی‌بیوتیک‌ها و آنتی‌اکسیدان‌های طبیعی در محصولات غذایی، داروها و مواد آرایشی استفاده می‌شود.

از تجربه خودتان بگویید

آویشن، گیاهی است که همه ما در خانه و آشپزخانه از آن استفاده می‌کنیم. اما آیا تا به‌حال با یک هدف درمانی مشخص سراغ آویشن رفته و از آن استفاده کرده‌اید؟ اگر در بهره‌مندی از خواص آویشن تجربه‌ای دارید برایمان بنویسید.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید