اگزما در کودکان و شیوه‌های درمان آن

برخی کودکان دچار اگزما می‌شوند. اگر کودک شما به اگزما مبتلا شود آیا می‌دانید چه اقداماتی برای او باید انجام دهید؟ نخستین چیزی که باید بدانید این است که چگونه می‌توان اگزما در کودکان را تشخیص داد؟

برای اطلاع از تفاوت اگزمای کودکان با دیگر التهاب‌های پوستی و همچنین شیوه‌های درمان آن و نکات بهداشتی‌ای که در صورت ابتلای نوزادان و کودکان‌مان به آن باید رعایت کنیم، مطلب زیر را بخوانید.

بیماری اگزما پوستی چیست؟

اگزما (آماس پوست) شرایطی است که در آن پوست دچار خارش، قرمزی، التهاب و پوسته ریزی می‌شود. پزشکان هنوز دلایل بروز این عارضه را نمی‌دانند. اما این بیماری معمولاً در افرادی که حساسیت (آلرژی) دارند، بروز می‌کند. اگزما گاهی ریشه‌ی ژنتیکی دارد و ممکن است در بین اعضای یک خانواده شایع باشد.

اگزما در کودکان گاهی با برآمدگی‌های کوچک و آبدار همراه است که مرطوب و خیس هستند. اکثر کودکان در برخی نواحی بدن طی یک یا چند بار دچار خارش (راش پوستی) می‌شوند، اما اگزما می‌تواند مزاحمی باشد که خارش را بیشتر کند و شرایط بدتری به وجود آورد.

شایع‌ترین علت اگزما «درماتیت آتوپیک» (Atopic dermatitis) است که گاهی اگزمای نوزادان نیز نامیده می‌شود و می‌تواند بر کودکان با سن بالاتر نیز مثل نوزادان اثر گذارد.

درماتیت آتوپیک چیست؟

واژه «آتوپیک» شرایطی را توصیف می‌کند که فرد به عوامل آلرژی‌زای محیط اطراف حساسیت بالایی نشان می‌دهد.

این عوامل عبارتند از: گرده گل‌ها، کپک‌ها، گرد و غبار، موی حیوانات و بعضی از غذاها. «درماتیت» به معنای پوست ملتهب، قرمز و دردناک است.

درماتیت آتوپیک که به عنوان اگزمای آتوپیک نیز شناخته می‌شود، نوعی التهاب پوستی (درماتیت) است که باعث خارش، قرمزی، تورم و ترک خوردن پوست می‌شود. ممکن است مایع روشنی از مناطق آسیب دیده ترشح شود که اغلب به مرور زمان از بین می‌رود.

در حالی که این بیماری ممکن است در هر سنی رخ دهد، معمولا آغاز آن در دوران کودکی است و در هر سنی با تغییرات شدیدی همراه است. در کودکان زیر یک سال، ممکن است بیشتر سطح بدن تحت تأثیر قرار گیرد. با بزرگتر شدن کودکان، پشت زانوها و جلوی آرنج شایع‌ترین مناطق آسیب دیده هستند.

در بزرگسالان، دست‌ها و پاها مناطقی هستند که بیشترین آسیب را تجربه می‌کنند. ترک خوردن و زخم شدن پوست علائم را بدتر می‌کند و خطر ابتلا به عفونت‌های پوستی در این افراد افزایش می‌یابد. بسیاری از افراد مبتلا به درماتیت آتوپیک، تب یونجه یا آسم را تجربه می‌کنند.

چه کودکانی بیشتر در معرض اگزما هستند؟

اگر در خانواده شما حساسیت فصلی، آسم یا دیگر انواع آلرژی به چشم می‌خورد، احتمال ابتلای بیماری پوستی کودکان بیشتر است. به عقیده برخی کارشناسان این کودکان از نظر ژنتیکی مستعد ابتلا به اگزما هستند.

یعنی این مشخصات از طریق ژن والدین به فرزندان منتقل می‌شود و کودک برای دچار شدن به بیماری مستعدتر خواهد بود.

نزدیک به نیمی از کودکان مبتلا به اگزما، در بزرگسالی دچار حساسیت فصلی یا آسم می‌شوند. البته اگزما به خودی خود آلرژی نیست، ولی آلرژی می‌تواند باعث به وجود آمدن آن شود.

برخی عوامل محیطی (مانند گرمای شدید یا استرس عاطفی) نیز می‌توانند سبب تحریک شرایطی شوند که به ایجاد اگزما منجر شود.

از هر 10 کودک، تقریبا یک نفر به اگزما دچار می‌شود. علائم معمولا در چند ماه اول زندگی و تقریبا همیشه قبل از اینکه یک کودک پنج ساله شود، نمایان می‌شوند. البته، خبر خوب این است که بیش از نیمی از کودکان امروز مبتلا به اگزما هستند، در دوران نوجوانی بهبود می‌یابند.

نشانه‌ها و علائم اگزما در نوزادان و کودکان

نشانه‌ها و علائم اگزما در کودکان در مراحل اولیه بسیار متفاوت است. اگر فرزند شما به تازگی به دنیا آمده و کمتر از 6 ماه دارد باید توجه داشته باشید که بین دو تا 6 ماهگی (و تقریبا پیش از پنج سالگی)، کودکان مبتلا به اگزما علائمی مانند خارش، خشکی، قرمزی و برآمدگی‌های کوچک در پوست گونه، پیشانی یا سر خود دارند.

بثورات ممکن است به بازوها، پاها و تنه منتشر شود و ضایعه‌های قرمز، کبره زده یا باز در آن ناحیه به نظر برسد. همچنین، ممکن است در نواحی خم آرنج، پشت زانو، پشت مچ دست و مچ پا، بثورات دایره‌ای، کمی برجسته، خارشی و فلسی شکل ایجاد شود.

با بزرگتر شدن کودک، معمولا بثورات از حالتی که در ابتدا به وجود آمدند فلسی شکل‌تر می‌شوند و پوست به شدت خشک شده و خارش دارد. با گذشت زمان، این علائم شدیدتر شده و افزایش می‌یابند در حالی که ممکن است با عودهایی همراه شوند که به صورت دوره‌ای رخ می‌دهد.

کودک شما ممکن است برای از بین بردن خارش، ناحیه آسیب دیده را با دست یا هر وسیله در دسترسی بخارانند، غافل از اینکه خاراندن می‌تواند وضعیت بثورات را وخیم‌تر کرده و در نهایت نواحی زخیم و قهوه‌ای رنگی در پوست ایجاد کند.

به همین دلیل است که اگزما اغلب «خارشی که باعث راش می‌شود» بشمار می‌آید و نه «راشی که باعث خارش می‌شود».

اگزما چقدر طول می‌کشد؟

در بیشتر موارد، اگزما بهبود می‌یابد و علائم آن برای چند ماه یا چند سال به طور کلی از بین می‌رود. غالبا در کودکان، نشانه‌های بهبودی از سن پنج یا 6 سالگی نمایان می‌شود، اما ممکن است تا دوران بلوغ و بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند.

در بعضی از کودکان، اگزما برطرف می‌شود ولی با فرارسیدن سن بلوغ که ترشح هورمون‌ها و نیز بروز عواملی مانند استرس و استفاده از محصولات آرایشی و محرک پوست آغاز می‌شود، ممکن است این علائم دوباره بازگردند.

به خاطر داشته باشید که اگزما مسری نیست و در نتیجه لازم نیست کودک مبتلا را از خواهران و برادران و نیز کودکان و افراد دیگر دور نگهداریم.

آیا می‌توان از اگزما در کودکان پیشگیری کرد؟

به باور متخصصان، اگزما پدیده‌ای ارثی است و در نتیجه راهی برای پیشگیری از آن وجود ندارد. اما با توجه به اینکه عوامل محرک می‌توانند اگزما را بدتر کند، با اجتناب از این عوامل محرک می‌توان از تشدید علایم جلوگیری کرده یا به بهبود آن‌ها کمک کرد. عوامل حساسیت‌زا عبارتند از:

• گرده گل‌ها
• کپک
• گرد و غبار
• موی حیوانات
• هوای خشک و دارای رطوبت پایین زمستان
• خشکی زیاد پوست
• برخی صابون‌ها و مواد شوینده
• بعضی از انواع پارچه (مانند پارچه‌های پشمی یا بافت های خشن)
• بعضی از انواع محصولات مراقبت از پوست، عطر و ادکلن (به ویژه آنهایی که حاوی الکل هستند)
• دود سیگار
• برخی غذاها (بستگی به فرد دارد، اما فرآورده‌های لبنی، تخم مرغ، گندم، سویا و دانه‌ها رایج‌تر است)
• استرس عاطفی
• گرمای شدید
• تعریق

در عین حال، جلوگیری از خاراندن ناحیه دچار راش می‌تواند مانع از بدتر شدن شرایط و آسیب شدید پوستی یا ایجاد عفونت ثانویه شود.

تشخیص اگزما در کودکان

اگر قصد دارید بدون کمک یک متخصص، اگزما در کودکان را تشخیص دهید باید آگاه باشید که تشخیص اگزما با چالش همراه است، زیرا:

• هر کودکی علائم منحصر به فردی دارد که می‌تواند از لحاظ شدت بسیار متفاوت باشد.
• اگزما گاهی با سایر ناراحتی‌های پوستی مانند درماتیت سبوره نوزادی (کلاه گیس)، پسوریازیس کودکان (صدفک: بیماری ژنتیکی که موجب پوسته پوسته شدن و التهاب بدن می‌شود) و درماتیت تماسی (که ناشی از تماس مستقیم پوست با یک عامل یا ماده محرک، مانند: فلز، دارو یا صابون) اشتباه گرفته می‌شود.
• هیچ آزمایشی برای تشخیص قطعی آن در دسترس نیست.

چنانکه مشکوک به اگزمای پوستی در کودک خود هستید، حتما به متخصص پوست مراجعه کنید. پزشک متخصص می‌تواند تشخیص دقیقی در این مورد داشته باشد.

درمان اگزما در کودکان

معمولا برای درمان اگزما از کورتیکواستروئید (کورتون) پوستی استفاده می‌کنیم که کرم یا پماد کورتیزون یا استروئید نیز نامیده می‌شود. البته این کرم‌ها با استروئیدهایی که بعضی از ورزشکاران استفاده می‌کنند، تفاوت دارد.

معمولا این داروها را دو بار در روز به طور مستقیم روی ناحیه دچار اگزما مالش می‌دهند.
طول دوره درمان به نظر پزشک بستگی دارد. نکته مهم این است که نباید استروئید پوستی را مصرف کنید که برای فرد دیگری تجویز شده است.

این کرم‌ها و پمادها دوز و قدرت مختلفی دارند و استفاده از دوز نادرست به ویژه در نوزادان، می‌تواند موجب آسیب دیدگی در مناطق حساس پوست شود. در حال حاضر، کرم‌ها و پمادهای غیراستروئیدی هم وجود دارند که می‌توانند به جای کرم‌های موضعی استروئیدی یا همراه با آنها مصرف شوند.

از جمله داروهای دیگری که توسط پزشکان تجویز می‌شوند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آنتی هیستامین‌ها (برای کاهش خارش بدن)
• آنتی بیوتیک‌های خوراکی یا موضعی (برای پیشگیری یا درمان عفونت‌های ثانویه که در کودکانی که اگزما دارند، شایع است)

در برخی کودکان بزرگتر، ممکن است متخصص پوست برای درمان اگزمای شدید، از اشعه فرابنفش استفاده کند که به رفع بیماری و راحت‌تر شدن آن‌ها کمک خواهد کرد. در برخی موارد، داروهای جدیدتری تجویز می‌شود که تغییر واکنش در سیستم ایمنی پوست را در پی دارند.

چطور به کودک دچار اگزما کمک کنیم؟

با حفاظت از پوست کودکان در برابر عواملی که باعث خشکی یا ایجاد خارش و عوامل محرکی که سبب عود بیماری می‌شوند، می‌توان از بروز اگزما پیشگیری یا آن را درمان کرد. پیشنهاد می‌کنیم به توصیه‌های زیر توجه کنید:

1) هرگز کودک را با آب داغ حمام نکنید

آب داغ باعث خشکی پوست بدن می‌شود. بهتر است برای استحمام از آب ولرم و صابون‌های ملایم یا شوینده‌های غیر صابونی استفاده کنید.

برای کنترل خارش می‌توانید از محصولات آبرسان جو دو سر در حمام استفاده کنید.

2) از سایش با حوله برای خشک کردن پوست کودک بعد از حمام بپرهیزید

به آرامی با کشیدن حوله روی پوست کودک‌تان بدن او را خشک کنید.

3) لباس‌های خشن و تحریک‌کننده مانند پارچه‌های پشمی یا بافت زبر به کودک خود نپوشانید

بهتر است لباس کودک از پارچه‌های نرم و به ویژه پنبه‌ای تهیه شده باشد تا پوست بتواند به راحتی در آن تنفس کند.

4) استفاده از کرم مرطوب‌کننده مناسب را برای بدن کودک‌تان فراموش نکنید

پس از خشک کردن بدن کودک با یک حوله نرم، چند دقیقه بعد از استحمام کودک مقدار مناسبی از یک کرم مرطوب کننده روی بدن او بمالید.

حتی اگر کودک شما بنا بر تجویز پزشک از کرم کورتیکواستروئیدی استفاده می‌کند، بهتر است دو یا سه بار در روز با یک لوسیون یا مرطوب کننده، پوست او مرطوب کنید.

به خاطر داشته باشید که نباید از لوسیون‌ها و مرطوب کننده‌های الکلی استفاده کنید. زیرا این محصولات سبب خشکی پوست بدن می‌شوند. بعضی از محصولات مخصوص اطفال نیز باعث خشک شدن پوست می‌شود.

5) از کمپرس آب سرد استفاده کنید

برای کاهش خارش پوست، از کمپرس آب سرد به وسیله یک پارچه یا حوله مرطوب و خنک استفاده کنید.

6) از کوتاه کردن ناخن‌های دست کودک‌تان غافل نشوید

برای جلوگیری از زخم شدن محل خارش، بهتر است ناخن‌های دست کودک‌تان را همیشه کوتاه نگه دارید. (البته ناخن را طوری از انتها نگیرید که تمام سفیدی ناخن حذف شود، مقدار اندکی از سفیدی لبه ناخن را باقی بگذارید تا صدف ناخن کودک آسیب نبیند.) چنانچه کودک شما در شب و هنگام خواب با دست خودش را می‌خاراند، بهتر است یک دستکش سبک و راحت دست کودک‌تان کنید.

7) از مراقبت‌های حرارتی بدن کودک‌تان غافل نشوید

از گرم شدن بیش از حد بدن کودک‌تان جلوگیری کنید، زیرا گرما می‌تواند باعث عود اگزما شود.

8) عوامل آلرژی‌زا  از محیط خانه دور نگه دارید

غذاهای خاص، گرد و غبار یا موی حیوانات را از محیط خانه دور نگه دارید. این امر می‌تواند به بهبود کودکان کمک کند.

9) به کودک خود بیشتر آب بدهید

نوشیدن آب فراوان باعث افزایش رطوبت در پوست کودکان‌تان می‌شود.

اگرچه اگزما در کودکان آزاردهنده و ناراحت کننده است، اما بعدها اثرات روانی آن می‌تواند مشکلات بیشتری برای آنها در پی داشته باشد.

به ویژه قبل یا طی دوران نوجوانی که فرزند شما نیاز دارد مسئولیت پیگیری استراتژی‌های درمان و پیشگیری را شخصا به عهده بگیرد.

چگونه از بروز اثرات روانی اگزما در کودکان و نوجوانان پیشگیری کنیم؟

• برنامه منظمی برای مراقبت از پوست ترتیب دهید. استحمام یا گرفتن دوش با آب ولرم و استفاده از مرطوب‌کننده‌ها به طور منظم، می‌تواند در پیشگیری یا کاهش عود اگزما موثر باشد.
• از لوازم آرایش، ضدآفتاب‌ها و مرطوب‌کننده‌های صورت «غیرمعطر» استفاده کنید که روی بسته‌بندی آن‌ها فاقد چربی (oil free) و غیرکومدوژنیک (non-comedogenic) درج شده باشد.
• شرایط استرس‌زا (مانند امتحان مدرسه یا مسابقه ورزشی) و نحوه مدیریت آن‌ها (مانند تنفس عمیق و آرامش بخش، تمرکز بر هر نوع فعالیت لذت‌بخش یا استراحت) را بشناسید.
• کودک را با خوش‌رویی و صبوری تشویق کنید تا از خاراندن و تحریک پوست تا حد امکان خودداری کند.

چه موقع باید به پزشک مراجعه کنیم؟

کودکان و نوجوانان مبتلا به اگزما مستعد عفونت‌های پوستی، به ویژه باکتری استافیلوکوکوس و ویروس هرپس سیمپلکس (تب خال) هستند. برای همین حساسیت بالا، این مقاله توصیه می‌کند، به محض مشاهده هر نشانه‌ای دال بر عفونت پوستی، به پزشک مراجعه کنید. این نشانه‌ها شامل موارد زیر است:

• تب بالا
• قرمزی و حرارت در ناحیه اگزما و اطراف آن
• مشاهده تاول‌های چرکی در ناحیه اگزما و اطراف آن
• مشاهده چیزی شبیه تب خال در نواحی از پوست

همچنین، در صورتی‌ که متوجه یک تغییر ناگهانی در پوست یا بدتر شدن اگزما شدید یا اینکه بدن به داروهای تجویز شده توسط پزشک معالج پاسخ نداد، حتما به پزشک مراجعه کنید.

با همه این‌ها اگر کودک شما دچار اگزما شده است نباید نگران باشید. اگزما در کودکان می‌تواند برای والدین آنها دردسرساز باشد، اما توجه کنید که با انجام برخی اقدامات احتیاطی و توجه به دستور پزشک معالج می‌توانید آن را تحت کنترل درآورید.

اگر کودکی در خانواده شما یا دوستان‌تان به اگزما مبتلاست از علائم و نشانه‌های بیماری او برای ما و دیگر خوانندگان بنویسید.

اگر خودتان در کودکی به اگزما مبتلا بودید یا همچنان به اگزما دچارید، از تجربیات خود برای ما و مخاطبان بگویید. مطئمن باشید که تجربه شما به ما و دیگر خوانندگان و افرادی که احیانا خود یا کودک‌شان دچار اگزما شده‌اند، کمک شایانی خواهد کرد.