گاهی اوقات بسیاری از افراد تا زمانی که درد پا و مشکلات دیگر را در این ناحیه تجربه نکنند، از سلامت پاهای خود غافل‌اند و برای بهداشت پای خود فکری نمی‌کنند. بیشتر خانم‌ها حداقل سالی یک بار دندان‌هایشان را جرم‌گیری و سفید می‌کنند، به سلامت سیستم قلب و گردش خون خود توجه ویژه‌ای دارند و حتی ممکن است سالانه به چشم‌پزشکی مراجعه کنند. اگرچه ممکن است خانم‌ها ناخن‌های پای خود را به‌‌طور منظم کوتاه کنند و لاک بزنند، اما آن‌ها غالباً به فکر سلامت پایشان نیستند.
این عدم توجه ممکن است به بروز درد پا و مشکلات دیگر منجر شود. با وجود اینکه مشکلات مربوط به پا مسائل شایعی هستند، اما در این میان زندگی برخی از افراد به واسطه این عوارض تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
برای حفظ سلامت پا نیاز است نکات و چگونگی مراقبت صحیح از آن‌ها را بدانید، با ما تا پایان این مطلب همراه باشید.
چگونه ساختار پا در گذر زمان تغییر می‌کند؟
با گذر زمان، تغییرات طبیعی در پاها باعث ایجاد درد در آن‌ها می‌شود. در ادامه به برخی از تغییراتی اشاره شده که فرد ممکن است در طول دهه‌های مختلف زندگی در پای خود مشاهده کند.
دهه چهارم زندگی (30 سالگی)
در این مرحله از زندگی، روند ضعف و کاهش انعطاف‌پذیری عضلات، تاندون‌ها و رباط‌های پا آغاز می‌شود. پس حتی اگر تا این سن ورزش و تغذیه مناسب را جدی نگرفته‌اید، اکنون ضرورت آن را حس می‌کنید. البته اگر اصلاً اهل ورزش نبوده‌اید، در صورتی که بدون ایجاد آمادگی شروع به ورزش یا دویدن کنید، احتمال ایجاد شکستگی تنشی را در استخوان‌های پای خود افزایش می‌دهید. پس بهتر است به آرامی شروع کنید و از انجام حرکات شدید بپرهیزید.
دهه پنجم زندگی (40 سالگی)
این دهه، زمانی است که بسیاری از افراد دچار درد پا و مشکلات ناشی از ضعیف شدن ساختارهای پا می‌شوند که از 30 سالگی شروع شده است. بسیاری از افراد در این رده سنی در انتهای یک روز طولانی، متوجه درد پاهای خود شده و اغلب دچار مشکلات پا می‌شوند.
از بیماری‌های شایع در این سن می‌توان به انحراف شست پا (بونیون) اشاره کرد که به دلیل تراز نبودن استخوان پا ایجاد و باعث بروز برآمدگی استخوانی در پایه انگشت شست می‌شود. همچنین بیماری انگشتان چکشی (انگشتانی که به طور دائمی به سمت پایین خم شده‌اند) و قارچ ناخن پا نیز از بیماری‌های ناخوشایند شایع در این برهه از زندگی است.
دهه‌های ششم، هفتم و پس از آن (50 سالگی به بعد)
با افزایش سن، بالشتک (پد) چربی پاشنه پا نازک می‌شود. با رسیدن افراد به 50 سالگی، به طور معمول نیمی از محتویات چربی موجود در کف پا از بین می‌رود. همچنین کاهش سطح استروژن در خانم‌ها پس از یائسگی ممکن است باعث کاهش تراکم استخوان و درنتیجه افزایش خطر شکستگی‌های تنشی در استخوان پا شود.
شکستگی تنشی ترک خوردن استخوان در اثر فشارهای مکرر است. افراد در این گروه سنی بیشتر در معرض پینه و میخچه پا هستند. مشکلات مربوط به سلامت پا و بیماری‌های مزمن که در پاها بروز می‌کنند نیز در این گروه سنی بیشتر دیده می‌شود.
مشکلات سلامت پا، مسئله‌ای شایع
در یک نظرسنجی در مورد سلامت پا، با شرکت 1300 نفر در سال 2018 که توسط انجمن پزشکی بیماری‌های پای آمریکا (APMA) انجام گرفت، مشخص شد که تقریباً 75 درصد از افرادی که در این نظرسنجی شرکت کرده بودند، در نواحی مختلف پا دچار آسیب‌های مسئله‌ساز (مانند تعریق زیاد، بوی بد یا مشکلات ناخن) تا عوارض دردناک (مانند انحراف شست پا یا شکستگی تنشی) شده بودند. نیمی از افراد دارای مشکلات در ناحیه پا در این نظرسنجی اعلام کردند که به‌واسطه عوارض به وجود آمده، در انجام فعالیت‌های روزمره خود دچار محدودیت شده‌اند.
چرا تعداد افرادی که از نبود سلامت پا رنج می‌برند، در حال افزایش است؟
ماریان تی هانان، استاد دانشکده پزشکی دانشگاه هاروارد می‌گوید: «به نظر من بزرگ‌ترین مشکل در رابطه با درد پا این است که هیچ‌‌کس نمی‌داند چه کاری انجام دهد یا با چه کسی در این زمینه صحبت کند.» او همچنین اضافه می‌کند که: «پزشکان معمولاً دوره‌های خاصی را در رابطه با مشکلات پا در دانشکده پزشکی نمی‌بینند و بیشتر مردم در مواجهه با این اختلال، به این فکر نمی‌کنند که به یک متخصص بیماری‌های پا مراجعه کنند؛ مگر اینکه به دیابت یا روماتیسم مفصلی (آرتریت روماتوئید) مبتلا باشند.»
در حالی که طبق نتایج به‌دست‌آمده از نظرسنجی انجام‌شده توسط انجمن پزشکی بیماری‌های پای آمریکا، زنان در مقایسه با مردان مراقبت بهتری از پا را گزارش کرده‌اند، اما با این حال کمتر از نیمی از افرادی که در این نظرسنجی شرکت کرده بودند، کاری بیشتر از کوتاه کردن ناخن برای بهداشت پا انجام نداده بودند.
خوب است بدانید زنان بیشتر از مردان به درد پا مبتلا می‌شوند. این حقیقت دور از ذهن نیست؛ زیرا طبق نتایج به‌دست‌آمده از انجمن پزشکی بیماری‌های پای آمریکا، استفاده از کفش‌های پاشنه بلند اصلی‌‌ترین علت درد پا است.
چه کسانی بیشتر در خطر بروز مشکلات مربوط به سلامت پا هستند؟
برخی از افراد بیشتر از دیگران دچار درد در پا و نواحی پایین ساق پا می‌شوند. عوامل خطر بروز درد پا عبارت‌اند از:
-
سن
با بالا رفتن سن، پاها صاف و پهن می‌شوند، لایه چربی کف آن‌ها ساییده شده و پوست آن‌ها نیز خشک می‌شود. درد پا در افراد مسن ممکن است نشانه اولیه بیماری‌های وابسته به سن مانند دیابت، التهاب مفاصل و مشکلات سیستم گردش خون باشد. مشکلات پا ممکن است تعادل را نیز مختل کنند
- جنسیت
زنان بیشتر از مردان دچار درد شدید پا می‌شوند و این همان‌طور که گفته شد، ممکن است به دلیل نوع کفش خانم‌ها باشد.
-
شغل
گروهی از مشکلات پا به ویژگی‌های شغلی افراد نسبت داده شده‌اند، مانند:
- التهاب مفاصل پا و مچ پا
- بدشکلی‌های انگشتان پا
- فشرده شدن اعصاب بین انگشتان پا
- التهاب نیام کف پایی (یا فاسئیت پلانتار که در آن نیام کف پایی ملتهب می‌شود. نیام کف پایی یک بافت همبند بلند و ضخیم است که از پاشنه پا به پنجه پا کشیده شده و قوس کف پا را ایجاد می‌کند)
- صافی کف پای اکتسابی بالغان
- سندرم تونل تارسال (عارضه‌ای که به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب تیبیال [درشت نی] خلفی داخل تونل تارس مچ پا رخ می‌دهد و ممکن است به گزگز، بی‌حسی و درد پا منجر شود)
در این مورد، به طور مثال، افرادی که به واسطه شغل خود مجبور هستند مسافت‌های طولانی را پیاده‌روی کنند یا ساعت‌های زیادی بایستند، بیشتر در معرض خطر هستند.
-
فعالیت
خطر ابتلا به مشکلات پا در ورزشکاران و افرادی که تمرینات ورزشی شدید انجام می‌دهند بیشتر است. همچنین همان‌طور که گفته شد، زنان بیشتر از مردان در معرض خطر شکستگی تنشی قرار دارند.
راهکارهایی برای حفظ سلامت پا
انجام یک سری اقدامات ساده در بالا بردن بهداشت پا به شما کمک می‌کند تا از بروز درد و سایر مشکلات جلوگیری کنید. در ادامه به چند استراتژی مهم برای مراقبت از پا اشاره می‌کنیم.
کفش مناسب، بخش مهمی در حفظ سلامت پا
بسیاری از موارد درد پا به دلیل استفاده از کفش‌های نوک تیز، تنگ یا با پاشنه بسیار بلند ایجاد می‌شود. طبق نظر دکتر هانان، تغییر نوع کفش ممکن است بسیار مؤثر باشد. هنگام خرید به دنبال کفش‌هایی باشید که راحت و مناسب سایز پایتان هستند و بالشتک ضربه‌گیر و کفی مناسب دارند. همچنین یک جفت کفش را هر روز نپوشید. تعویض کفش و پرهیز از استفاده دائم از یک کفش در حفظ سلامت پا مؤثر است.
بهتر است در پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند تجدید نظر کنید. طبیعی است که گفتن بسیاری از موارد اغلب آسان‌تر از انجام دادن آن‌ها است. نظرسنجی انجمن پزشکی بیماری‌های پای آمریکا نشان داد با وجود اینکه بسیاری از افراد از آسیب پوشیدن کفش پاشنه بلند و اثر آن بر سلامت پاهای خود آگاه هستند، هنوز هم هرکدام از آن‌ها بیش از شش جفت کفش پاشنه بلند دارند!
به شست‌وشوی پاهای خود اهمیت دهید
تمیز نگه داشتن پاها و شست‌وشوی منظم آن‌ها عوارض ناشی از فعالیت باکتری‌های مضر را کاهش می‌دهد و عفونت‌های قارچی مانند بیماری پای ورزشکاران را از بین میبرد.
بیماری پای ورزشکاران نوعی بیماری قارچی است که معمولاً از بین انگشتان پا شروع می‌شود و علائمی از جمله بثورات پوستی فلس‌دار، خارش، گزگز و سوزش دارد.
در این مورد هم حمام پا بسیار مفید است. حمام پا به معنی غوطه‌ور کردن پا در آب جهت پاک‌سازی و ضد عفونی کردن آن است. شما می‌توانید مواد دیگری مانند نمک اپسوم یا برخی اسانس‌های روغنی را هم به آب بیافزایید. همچنین اگر کفشی با سایز نامناسب داشته‌اید که دیواره‌های آن با پاهایتان اصطکاک ایجاد می‌کرده، حمام پا پوست پینه‌‌بسته پا را نرم و به لطافت و بهداشت پا کمک می‌کند.
البته باکتریها و قارچ‌ها در محیط‌های مرطوب بهتر رشد می‌کنند. اطمینان حاصل کنید که پس از شستن، پاهای خود (مخصوصاً بین انگشتان پا) را کاملاً خشک نمایید.
برای حفظ سلامت پا ورزش کنید
با انجام ورزش‌هایی که باعث کشش و تقویت پاها می‌شوند، می‌توانید از بروز بسیاری مشکلات پا جلوگیری کنید. در ادامه به چند فعالیت ورزشی که برای حفظ سلامت پا و تقویت آن‌ها بسیار مفید هستند، اشاره می‌کنیم:
کشش پا
برای نرمش اولیه و گرم کردن پاها، مراحل زیر را انجام دهید:
روی صندلی بنشینید و کف پاها را روی زمین قرار دهید. پای چپ خود را بلند کنید و انگشت شست خود را در جهت عقربه‌های ساعت حرکت دهید و با آن 15 تا 20 دایره در هوا بکشید. این حرکت را بار دیگر در جهت خلاف جهت عقربه‌های ساعت با همان پا تکرار کنید. سپس تمام مراحل را با پای راست انجام دهید.
1) کشش نواحی تحتانی پا
برای کشش عضلات نواحی تحتانی و انگشتان پا، مراحل زیر را انجام دهید:
ابتدا بایستید و پاها را جفت کنید. پای چپ خود را یک قدم به عقب حرکت دهید، طوری که پاشنه پا از زمین بلند شود و انگشتان پا به زمین فشار بیاورند. این حرکت باید طوری انجام شود که کشش عضلات تحتانی پایتان را احساس کنید. 20 تا 30 ثانیه در این حالت بمانید. سپس مراحل را با پای راست نیز انجام دهید.
2) کشش نواحی فوقانی پا
برای کشش عضلات نواحی فوقانی پا و انگشتان پا مراحل زیر را انجام دهید:
ابتدا بایستید و پاها را جفت کنید. پاشنه پای چپ خود را بالا بیاورید و انگشتان پا را به سمت کف پا جمع کنید. سپس با قسمت فوقانی انگشتان پا به زمین فشار وارد کنید. این حرکت باید طوری انجام شود که کشش عضلات فوقانی پایتان را احساس کنید. 20 تا 30 ثانیه در این حالت بمانید. مراحل اشاره‌شده را با پای دیگر تکرار کنید.
تناسب اندام را فراموش نکنید
افزایش وزن و درد پا غالباً با هم مرتبط هستند. طی نتایج به‌دست‌آمده از نظرسنجی انجمن پزشکی بیماری‌های پای آمریکا، 74 درصد از افراد دارای اضافه وزن و 81 درصد از افراد مبتلا به چاقی، مشکلات پا را گزارش کرده‌اند. احتمال بروز احساس درد در پاشنه پا در افراد مبتلا به چاقی بیشتر از دیگران است. متأسفانه افراد چاق بیشتر در معرض ابتلا به التهاب نیام کف پایی (فاسئیت پلانتار) هستند. پای این افراد نیز بیشتر دچار التهاب تاندون، خار استخوانی (رشد غیر عادی استخوان) و شکستگی تنشی می‌شود.
برای افزایش بهداشت پا، آن‌ها را مرطوب و نرم کنید
نرم کردن پوست به کمک لوسیون یا کرم مخصوص پا، از خشک شدن و ترک پا جلوگیری می‌کند. از مرطوب کردن ناحیه بین انگشتان پا (به خصوص در صورتی که انگشتان شما به شکل فشرده و چسبیده به هم هستند، یا پیش از پوشیدن کفش) خودداری کنید. از آنجا که این نواحی مستعد تجمع باکتریها و قارچ‌ها هستند، افزایش رطوبت در این نقاط ممکن است عوارضی جدی برای سلامت پا ایجاد کند.
به طور مرتب جوراب‌های خود را عوض کنید
پوشیدن جوراب تمیز باعث کاهش باکتریها می‌شود. متخصصان پیشنهاد می‌کنند که جوراب‌های خود را در فواصل معین دربیاورید تا پاهایتان کمی هوا بخورد. همچنین توصیه می‌شود هر روز پس از بازگشت به منزل، پاهای خود را که یک روز کاری، فضای بسته و مرطوب کفش را تحمل کرده‌اند، با آب ولرم و شوینده مناسب، شست‌وشو و سپس خشک کنید.
ناخن‌های پا را به شیوه صحیح کوتاه کنید
به‌جای اینکه لبه‌های ناخن را گرد کنید، سعی کنید ناخن‌های پا را به‌صورت کاملاً صاف کوتاه کرده و تیزی دو طرف آن را با سوهان ناخن برطرف کنید. این شیوه کوتاه کردن ناخن از فرورفتن ناخن در پوست پا جلوگیری می‌کند.
بررسی جوانب مثبت اصلاح ناخن
انجام پدیکور به‌صورت منظم و هر چند وقت یک بار، فرم ناخن‌ها را در حالتی ایده‌آل حفظ می‌کند؛ به‌خصوص اگر فرد به خاطر مواردی مانند بارداری یا بالا رفتن سن در دسترسی به پاهایش مشکل داشته باشد. توجه کنید که برای این کار سالنی را انتخاب کنید که علاوه بر تمیزی، برای جلوگیری از عفونت به دستورالعمل‌های سختگیرانه استریلیزاسیون نیز پایبند باشد، در غیر این صورت ممکن است اصلاح ناخن بیش از سود، به آسیب ناخن و مشکلات بهداشت پا منجر شود.
سعی کنید عادت‌های بد را ترک کنید
سیگار کشیدن و مصرف بیش از حد الکل نه‌تنها بر سلامت بدن، بلکه روی سلامت پاهای شما نیز تأثیر منفی قابل توجهی می‌گذارد.
به دنبال نشانه‌های مشکل باشید
پاها را مرتباً از نظر تغییرات نگران‌کننده بررسی کنید. این کار در صورتی که به دیابت یا روماتیسم مفصلی مبتلا باشید، اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. مواردی که باید جست‌وجو و بررسی شوند شامل لک‌های قرمز، کبودی، پینه یا میخچه هستند.
به دنبال یک متخصص باشید
اگر درد پای مداوم یا شدید را تجربه می‌کنید، بهتر است خودتان آن را درمان نکنید، بلکه برای تشخیص و درمان مشکل به متخصصان این زمینه مانند متخصص بیماری‌های پا، متخصص ارتوپدی یا فیزیوتراپیست مراجعه کنید.
به طور مثال، برخی از موارد درد پا ممکن است به دلیل مشکلات در راه رفتن ایجاد شود. سفت شدن رباط‌ها یا التهاب مفصلی در مفصل ران ممکن است باعث ناپایداری و بی‌ثباتی هنگام راه رفتن شود و فشار غیر یکنواختی را به پاهای شما وارد کند که بهداشت و سلامت پا را به خطر می‌اندازد. فیزیوتراپی یا استفاده از کفی‌های طبی (Orthotic) برای کفش ممکن است کمک‌کننده باشد. دردی که زندگی روزمره شما را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اصلاً نباید نادیده گرفته شود.
اگر به خاطر درد پا، پیاده‌روی روزانه خود را کنار گذاشته‌اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. درد یک موضوع عادی نیست؛ در واقع پیامی برای توجه فرد به مشکل به‌وجودآمده است.
تجربه خود درباره سلامت پا را با ما به اشتراک بگذارید
آیا شما هم تا به حال در پاهایتان احساس درد داشته‌اید؟ برای رفع آن چه کردید؟ آیا به پزشک متخصص مراجعه کردید؟ خوشحال می‌شویم تجربیات خود در زمینه سلامت پا را با ما و مخاطبان دیگر در میان بگذارید. همچنین اگر پرسشی در این زمینه دارید مطرح نمائید تا کارشناسان ما پاسخگوی شما باشند.
منبع:
https://www.pharmacymagazine.co.uk/foot–leg-care
https://www.health.harvard.edu/staying-healthy/dont-forget-your-feet
https://www.foothealthfacts.org/conditions/diabetic-foot-care-guidelines
تیم نویسندگان
دکتر مهدیه بهشادفر
