بالاخره انتظار به پایان می‌رسد؛ پس از 40 هفته ویزیت پزشک و مراقبت‌های دوران بارداری و انتظار، سرانجام نوزاد شما به دنیا می‌آید. او از نظر شما فوق‌العاده بانمک، سالم و دوست‌داشتنی است. با این حال، طی چند هفته بعد شادی اولیه شما جای خود را به نگرانی‌ها و دغدغه‌های ذهنی متفاوتی می‌دهد: آیا شیری که نوزادم می‌خورد کافی است و سیرش می‌کند؟ چرا این‌قدر پشت‌سرهم گریه می‌کند؟ آیا این گریه‌ها علامت این است که او مشکل و بیماری خاصی دارد؟ این نگرانی‌ها در طول روز همراه شما هستند و حتی شما را در شب بیدار نگه می‌دارند. اما اضطراب پس از زایمان به این فکرها و پرسش‌ها محدود نمی‌شود.
علاوه بر این فکر و خیال‌ها شما دچار برخی عوارض جسمانی هم می‌شوید. احساس تنش درونی، بی‌قراری و تحریک‌پذیری می‌کنید، قلب شما تند می‌زند و احساس وحشت می‌کنید. اینجاست که اعضای خانواده شما درباره شرایط نوزاد و وضعیت روحی شما نگران می‌شوند؛ و شما نمی‌دانید که آیا اضطراب شما طبیعی است یا خیر؟ اگر این شرایط برای شما آشناست و تجربه‌اش کرده‌اید و یا در حال حاضر به آن مبتلا به آن هستید پیشنهاد می‌کنیم ادامه مقاله را از دست ندهید.
اندوه پس از زایمان، افسردگی پس از زایمان یا اضطراب پس از زایمان؟
به احتمال زیاد، شما در مورد اندوه پس از زایمان (Baby blues) یا افسردگی پس از زایمان جسته گریخته مطالبی شنیده‌اید. حتی ممکن است در طول ویزیت‌هایی که بعد از زایمان شده‌اید، پرسشنامه‌هایی در مورد وضعیت روحی خود پر کرده باشید. اندوه پس از زایمان یک واکنش بسیار شایع به کاهش سطح هورمون‌ها پس از زایمان است و با علائمی مثل احساس ناراحتی، گریه و احساس شکست و سردرگمی خود را نشان می‌دهد. با این حال، این علائم خفیف و زودگذر هستند و تنها چند هفته طول می‌کشند. اما هنگامی که علائم مزمن و ناتوان‌کننده شوند احتمال دارد مشکل دیگری وجود داشته باشد.
تفاوت افسردگی پس از زایمان و اضطراب پس از زایمان
هنگامی که یک زن علائم قابل توجهی از افسردگی را بلافاصله پس از تولد نوزاد داشته باشد، گفته می‌شود که دچار افسردگی پس از زایمان شده است.
بسیاری از علائم (مانند مشکلات خواب، بی‌قراری و تحریک‌پذیری) بین افسردگی بعد از زایمان و اضطراب پس از زایمان مشترک هستند. مادرانی که افسردگی پس از زایمان را تجربه می‌کنند، معمولاً علائم اضطراب را نیز تجربه می‌کنند. گرچه همه مادرانی که دچار اضطراب می‌شوند، افسرده نیستند. به همین خاطر، رسیدن به تشخیص صحیح بسیار مهم است، چرا که زنان مبتلا به اضطراب پس از زایمان ممکن است به درمان‌های اختصاصی افسردگی مانند روان‌درمانی گفتگومحور یا داروهایی مانند بوپروپیون پاسخ ندهند.
اضطراب پس از زایمان ممکن است مانند افسردگی پس از زایمان، به دلیل تغییرات هورمونی اتفاق بیفتد. همچنین ممکن است این اختلال در واقع واکنشی به عوامل استرس‌زا مانند نگرانی درباره سلامت کودک، مسائل مالی و یا مسئولیت‌های مرتبط با نقش جدید شما در خانواده باشد. علاوه بر این، داشتن سابقه ختم پیش از موعد بارداری (سقط‌جنین یا مرده‌زایی) خطر ابتلا به اضطراب پس از زایمان را افزایش می‌دهد. اگر سابقه اضطراب قبل یا حین دوران بارداری دارید، علائم اضطراب ممکن است مجدداً پس از زایمان خود را نشان دهد. گاهی نیز ممکن است اضطراب و ناراحتی بعد از قطع شیردهی به دلیل تغییرات هورمونی ظاهر شود.
سایر عوارض احتمالی پس از زایمان
برخی از زنان پس از زایمان دچار حملات وحشت‌زدگی (Panic) یا علائم اختلال وسواس فکری ـ عملی (OCD) می‌شوند. حملات پنیک دوره‌های مشخصی از اضطراب شدید همراه با علائم جسمی نظیر ضربان قلب بالا، احساس خطر قریب‌الوقوع، تنگی نفس و گیجی است.
وسواس‌ها، افکار مزاحم و ناخواسته‌ای هستند که ممکن است به وسواس‌های عملی و رفتارهای هدفمند برای تسکین ناراحتی منجر شوند. این علائم ممکن است برای مادری که برای اولین بار صاحب فرزند شده است، ترسناک باشد؛ به‌ویژه زمانی که این افکار دربرگیرنده آسیب به کودک شوند. اما خوشبختانه وقتی بروز وسواس، ناشی از اختلال اضطرابی باشد، احتمال آسیب به نوزاد از سمت مادر بسیار کمتر خواهد بود.
چه درمان‌هایی برای اضطراب پس از زایمان وجود دارند؟
به طورکلی، اضطراب پس از زایمان در مقایسه با همتایش یعنی افسردگی پس از زایمان کمتر مورد مطالعه قرار گرفت است. با این حال، طبق برآوردهای انجام شده از هر پنج زن حداقل یک نفر دچار اضطراب پس از زایمان می‌شود. در حال حاضر می‌دانیم که روش‌های درمانی مانند رفتار درمانی شناختی (CBT) گزینه‌های مطلوبی برای بهبود اختلالات اضطرابی از جمله اختلال وسواس فکری-عملی است. برای برخی از زنان، مصرف دارو نیز مفید بوده و در صورت همراه شدن با روان‌درمانی می‌تواند بسیار مؤثرتر باشد. مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) عموماً خط اول درمان (و بهترین گروه دارویی مورد مطالعه) برای اختلالات اضطرابی هستند، این در حالی است که بنزودیازپین‌ها داروهای ضد اضطراب سریع‌الاثر هستند و اغلب در طول دوره‌ای که منتظر شروع اثر مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین هستیم (معمولاً دو تا سه هفته اول مصرف) مورد استفاده قرار می‌گیرند.
توجه: لطفاً به این نکته دقت کنید که این اطلاعات صرفاً برای آگاهی از درمان‌های احتمالی است که پزشک برای شما تجویز می‌کند؛ بنابراین هرگز بدون تأیید پزشک خود از هیچ دارویی استفاده نکنید؛ به‌ویژه اگر باردار هستید و یا قصد دارید در آینده نزدیک بچه‌دار شوید یا در دوران شیردهی هستید.
آیا در دوران شیردهی هم باید دارو مصرف کرد؟
تغذیه با شیر مادر فواید بسیاری برای نوزاد دارد. شیر مادر یک غذای کامل است؛ به تقویت سیستم ایمنی نوزاد کمک می‌کند، ممکن است از چاقی در دوران بزرگ‌سالی جلوگیری کند و به نوزاد احساس راحتی و امنیت می‌دهد. از طرفی، شیردهی برای مادر نیز فوایدی را به همراه دارد: این فرآیند باعث ترشح پرولاکتین و اکسی توسین (هورمون‌های عشق، در آغوش گرفتن و نوازش) می‌شود. این هورمون‌ها به مادر کمک می‌کنند با نوزاد خود ارتباط برقرار کرده و احساس آرامش بیشتری داشته باشد.
اگر مادری که از شیر خود نوزادش را تغذیه می‌کند دچار افسردگی و یا اضطراب پس از زایمان شود، هنگام بررسی اینکه آیا باید دارویی را مصرف کند یا نه، حتماً باید به این نکته توجه شود که تقریباً همه داروهای روان‌پزشکی وارد شیر مادر می‌شوند. در این زمینه پزشک می‌تواند به شما کمک کند تا خطرات و مزایای داروها را بر اساس شدت بیماری، انتخاب داروی ارجح در دوران شیردهی و واکنش قبلی شما به دارو و همچنین عوامل مربوط به نوزاد مانند انواع بیماری‌ها یا اختلالات رشدی در نظر بگیرید.
البته این مسئله که این داروها عموماً وارد شیر مادر می‌شوند نباید به تنهایی دلیل تصمیم شما برای عدم استفاده از آن‌ها باشد. در برخی موارد آسیبی که مادر و نوزاد از درمان نشدن اضطراب پس از زایمان می‌بینند، جدی‌تر از عوارض برخی داروهاست. پس حتماً از یک پزشک متخصص و مورد اعتماد مشورت بگیرید.
چه راهکارهای غیر دارویی در کاهش اضطراب پس از زایمان مؤثر است؟
برای درمان اضطراب پس از زایمان به غیر از استفاده از دارو و روش‌های روان‌درمانی مانند CBT، راهکارهای دیگری نیز وجود دارد:
- نوزاد خود را زیاد در آغوش بگیرید و نوازش کنید. در آغوش گرفتن نوزاد باعث آزاد شدن هورمون اُکسی توسین می‌شود. این هورمون سطح اضطراب را کاهش می‌دهد. (در مورد مصرف کافئین هم احتیاط کنید.)
- سعی کنید ساعت خواب خود را افزایش دهید. اگرچه ممکن است کودک، شما را هر سه ساعت (یا حتی هر 45 دقیقه) برای شیر خوردن بیدار کند، اما نباید همزمان باعث ایجاد اختلال در خواب همسر شما هم بشود؛ زیرا مراقبت از نوزاد به‌صورت نوبتی ممکن است در چند ماه اول ضروری باشد. در این دوره مادر باید هنگام شب حداقل چهار ساعت خواب بدون وقفه داشته باشد. اگر شما و همسرتان در اتاق‌های جداگانه بخوابید و همزمان با بیدار شدن‌های کودکتان هردوی شما بیدار نشوید، می‌توانید برنامه خوبی برای مراقبت شیفتی از نوزاد تنظیم کنید و در نتیجه خواب بهتر و پیوسته‌ای داشته باشید.
- با مادران دیگر وقت بگذرانید. اگرچه ممکن است احساس کنید وقت ندارید اما ارتباط با مادران دیگر (حتی به صورت آنلاین) می‌تواند به طرز قابل توجهی ترس‌های شما را کاهش دهد و احساسات شما را متعادل کند. به احتمال زیاد شما تنها کسی نیستید که نگران اتفاقات پیش‌بینی نشده هستید.
- فعالیت بدنی خود را افزایش دهید. علیرغم آسیب‌های فیزیکی که بارداری، زایمان و شیردهی به بدن شما وارد می‌کند، فعالیت بدنی یکی از قوی‌ترین راهکارهای ضد اضطراب است. فعالیت‌هایی که دارای تمرینات تنفسی هستند (مانند یوگا) می‌توانند بسیار مؤثر واقع شوند.
- نوزادتان را به‌تدریج از شیر بگیرید. اگر در دوران شیردهی هستید و تصمیم دارید فرزندتان را از شیر بگیرید سعی کنید این کار را به‌آرامی و تدریجی انجام دهید (در صورت امکان) تا تغییرات ناگهانی هورمونی به حداقل برسد.
- از دیگران کمک بخواهید. مراقبت از نوزاد غالباً کمک و همراهی سایر افراد خانواده و یا آشنایان را می‌طلبد. اگر به نوزاد شیر می‌دهید، از شخص دیگری بخواهید در کارهای خانه به شما کمک کند. یک ضرب‌المثل قدیمی وجود دارد که می‌گوید “زمانی بخواب که بچه خواب است”. ولی مسئله فقط خواب نیست و در خانه کارهای دیگری هم برای انجام دادن هست. طبیعتاً نمی‌توانید “زمانی آشپزی کنید که کودکتان هم غذا درست می‌کند!” پس از افراد مورد اعتماد خود، کمک بگیرید.
- در نهایت، فراموش نکنید که به خودتان استراحت دهید. شما تازه بچه‌دار شده‌اید و اضطراب پس از زایمان، رایج است. این مسئله در بسیاری از موارد با گذر زمان از بین می‌رود. پس سعی کنید زمان‌هایی برای آرامش و استراحت خود اختصاص دهید و هر مسئله‌ای پیش می‌آید اولین کار شما صرف نظر کردن از استراحت خودتان نباشد.
تجربه شما
تجربه مادر شدن و اتفاقات پیرامون آن برای هر مادری خاص و منحصر به فرد است و هر مادری با شیوه خاص خود سعی می‌کند تا این تجربه را پشت‌سر بگذارد. اگر شما هم اگر تجربه افسردگی پس از زایمان و یا اضطراب پس از زایمان را داشته‌اید و فکر می‌کنید تجربه شما می‌تواند به مادرهای دیگر کمک کند، حتماً آن را همین جا با ما در میان بگذارید. شاید تجربه شما بتواند به مادرهای دیگر کمک کند تا راحت‌تر موضوعات و مسائل پس از زایمان خود را مدیریت کنند. همچنین اگر با این مشکل درگیر هستید و پرسشی دارید، آن را مطرح کنید تا پاسخگوی شما عزیزان باشیم.
منابع:
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/25886805
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24007380
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33229122
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24390912
https://womensmentalhealth.org/specialty-clinics/breastfeeding-and-psychiatric-medication
https://www.bbrfoundation.org/content/love-hormone-oxytocin-shows-promise-treating-anxiety-disorders
https://www.health.harvard.edu/blog/the-real-link-between-breastfeeding-and-preventing-obesity-2018101614998
تیم نویسندگان
دکتر زهرا کلاهدوز
