اسید سالیسیلیک؛ یک بتاهیدروکسی اسید BHA ایمن و موثر برای مشکلات پوستی

بیش از 2000 سال است که از این BHA یعنی اسید سالیسیلیک برای درمان اختلالات مختلف پوستی استفاده می‌شود. توانایی اسید سالیسیلیک در برداشتن لایه شاخی پوست، آن را به یک لایه‌بردار خوب تبدیل کرده است؛ به‌ویژه اینکه خاصیت کمدولیتیک (برطرف‌کننده و مانع بروز جوش) اسید سالیسیلیک سبب می‌شود که بتوان آن را به عنوان یک ماده لایه‌بردار مؤثر برای افراد مبتلا به آکنه در نظر گرفت. برای آگاهی از نحوه انتخاب هوشمندانه محصولات ضد آکنه و لایه‌بردار ادامه مطلب را دنبال کنید.

کاربردهای اسید سالیسیلیک (BHA)

در واقع این بتاهیدروکسی اسید (ب اچ آ) به عنوان یک ماده لایه‌بردار کاربردهای مختلفی دارد؛ از جمله:

• آکنه ولگاریس (شایع‌ترین نوع آکنه که در اثر مسدود شدن و یا التهاب غدد چربی پوست ایجاد می‌شود)
• ملاسما (نوعی اختلال شایع پوستی که باعث بروز لکه‌های قهوه‌ای تا خاکستری روی پوست و عمدتاً روی صورت می‌شود)
• آسیب‌های ناشی از آفتاب
• کک و مک و لکه‌های پیری (یا لکه‌های کبدی که ضایعات خوش‌خیم پوستی مسطح با لبه‌های تیره‌رنگ هستند که در نواحی از پوست که در معرض آفتاب است ایجاد می‌شوند)

اثربخشی و ایمنی لایه‌برداری با این BHA در انواع پوست از سفید روشن تا قهوه‌ای تیره در مطالعات علمی به خوبی اثبات شده است.

لایه‌برداری شیمیایی

لایه‌برداری شیمیایی روشی ایمن، مؤثر و مقرون به صرفه برای درمان انواع اختلالات پوستی و بهبود ظاهر فرد است. لایه‌برداری عبارت است از وارد کردن آسیب شیمیایی کنترل‌شده به لایه‌های مختلف پوست که به منظور جوانسازی آن انجام می‌شود و در نهایت منجر به صاف شدن پوست و بهبود بافت سطحی آن خواهد شد.

ساختار پوست

پوست دارای سه لایه است:

• اپیدرم (روپوست) خارجی‌ترین لایه پوست است که سدی ضد آب روی آن به وجود می‌آورد و رنگ پوست را نیز تعیین می‌کند.
• دِرم (لایه میانی پوست) در زیر اپیدرم که لایه‌ای حاوی بافت هم‌بند سخت، فولیکول‌های مو و غدد عرق است. درم از دو لایه تشکیل شده است: درم پاپیلاری (لایه سطحی) و درم رتیکولار (لایه عمیق‌تر)
• هیپودرم (لایه زیرجلدی) عمیق‌ترین بافت است که از چربی و بافت هم‌بند ساخته شده است.

 انواع لایه برداری شیمیایی پوست

لایه‌برداری شیمیایی را می‌توان به سه گروه عمده تقسیم کرد:

سطحی

لایه‌برداری سطحی به اپیدرم آسیب وارد می‌کند. بنابراین برای درمان مشکلات پوستی سطحی نظیر ملاسما، آکنه و تغییرات رنگ پوست از این روش استفاده می‌شود.

متوسط

لایه‌برداری با عمق متوسط به بالای لایه میانی پوست یا درم پاپیلاری (بالاترین لایه درم که از الیاف ظریف و درهم کلاژن تشکیل شده است) نفوذ می‌کند و برای درمان کراتوزهای خورشیدی (لکه‌های خشک و فلس‌مانند روی پوست که در اثر آسیب خورشید ایجاد می‌شود)، تغییرات رنگ پوست و اختلالات رنگدانه‌ای مفید است.

عمیق

لایه‌برداری‌های عمیق باعث بروز نکروز (مرگ بافت) در سطح درم رتیکولار (قسمت عمقی‌تر لایه میانی پوست) می‌شود. به همین دلیل این نوع لایه‌برداری برای چین‌وچروک‌های عمیق، پیری شدید پوست ناشی از نور خورشید و جای زخم‌های عمیق مناسب است. تخریب بافت فرسوده در این لایه، اگر به روش صحیح و تخصصی انجام شود، پوست را وادار به نوسازی و تشکیل بافت تازه می‌کند.

BHA (اسید سالیسیلیک) یک لایه‌بردار سطحی است (با حداکثر غلظت 30-20 درصد) و از دسته ترکیبات معروف به بتاهیدروکسی اسید (ب اچ آ) محسوب می‌شود که به دلیل خواص زیاد در محصولات آرایشی بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند.

لایه‌برداری چگونه به جوانسازی پوست کمک می‌کند؟

لایه‌برداری شیمیایی عبارت است از ایجاد آسیب شیمیایی کنترل‌شده به پوست با استفاده از یک لایه‌بردار شیمیایی مانند BHA که باعث برداشته شدن لایه‌های خارجی پوست و از بین رفتن ضایعات سطحی آن می‌شود که بازسازی بافت‌های جدید اپیدرم و درم را نیز به دنبال خواهد داشت.

سابقه طولانی اسید سالیسیلیک (شاخص‌ترین BHA) به عنوان یک ماده فعال مراقبت از پوست

قرن‌هاست که از اسید سالیسیلیک به صورت موضعی برای درمان انواع اختلالات پوستی استفاده می‌شود.

در قرن اول میلادی یک فیلسوف رومی از پوست درخت بید به عنوان منبع اسید سالیسیلیک برای درمان پینه و میخچه استفاده کرد.

طبق بررسی‌ها، توانایی BHA در نرم کردن و لایه‌برداری اپیدرم در دهه 1860 کشف شد. در آن زمان یک متخصص پوست آلمانی ویژگی‌های اسید سالیسیلیک و موارد کاربردش را توضیح داد.

از آنجایی که اسید سالیسیلیک یک ماده کُمدولیتیک (یعنی برطرف‌کننده و مانع بروز جوش) است، در بسیاری از داروهای موضعی ضد آکنه مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین تصور بر این است که اسید سالیسیلیک باعث افزایش نفوذ سایر داروهای موضعی به پوست می‌شود.

منابع BHA ( به طور اختصاصی اسید سالیسیلیک)

کلمه “سالیسیلات” که روی برچسب بسیاری محصولات می‌بینید، در واقع اصطلاحی علمی است که به یک ماده شیمیایی بر پایه اسید سالیسیلیک اشاره دارد. منابع اسید سالیسیلیک و سالیسیلات‌ها برای اهداف آرایشی عمدتاً شامل پوست درخت بید، برگ درخت غان شیرین و گالتریا (توت قرمز زینتی) است. با این حال اسید سالیسیلیک به صورت مصنوعی نیز تولید می‌شود.

این ب اچ آ در بسیاری از گیاهان خوراکی هم به طور طبیعی البته با مقادیر متفاوت وجود دارد.

• مقدار بسیار کم اسید سالیسیلیک: هویج تازه، قارچ تازه، پیاز، کدو تنبل و اسفناج منجمد
• مقدار متوسط اسید سالیسیلیک: کنسرو ذرت، کاهوها (غیر از کاهوپیچ)، جعفری، سیب‌زمینی قرمز و نخودفرنگی
• مقدار بالاتر اسید سالیسیلیک: کلم بروکلی، خیار، اسفناج تازه، سیب‌زمینی شیرین و گوجه‌فرنگی
• مقدار بسیار بالای اسید سالیسیلیک: کنسرو قارچ، تربچه، فلفل دلمه‌ای، سس گوجه‌فرنگی و کدو سبز

عملکردهای BHA  (اسید سالیسیلیک)

اسید سالیسیلیک یک هورمون گیاهی است که نقش مهمی در دفاع از گیاه در برابر عوامل بیماری‌زای مختلف و تنش ناشی از عوامل فیزیکی محیط (تنش ابیوتیک) دارد. گزارش‌های زیادی حاکی از آن است که این ترکیب و مشتقاتش که در مجموع سالیسیلات نامیده می‌شوند، نه تنها از گیاه محافظت می‌کنند بلکه بر روی سلامت انسان نیز تأثیرات مثبتی دارند.

• گفته می‌شود که هر دو نوع سالیسیلات (طبیعی و مصنوعی) دارای اهداف متعددی در بدن انسان هستند و در نتیجه نقش‌های دارویی مختلف و قابل توجهی از جمله اثرات ضد التهابی، ضد سرطانی، محفاظت عصبی (نوروپروتکتیو) و ضد دیابت را از خود نشان می‌دهند.
• ب اچ آ وقتی روی پوست استفاده می‌شود، به ریزش سلول‌های مرده لایه فوقانی پوست و کاهش قرمزی و تورم (التهاب) کمک می‌کند. این کار باعث کاهش تعداد جوش‌ها و تسریع روند بهبود آنها می‌شود.
• این بتاهیدروکسی اسید محلول در چربی است و بر خلاف آلفاهیدروکسی اسیدها (مانند اسید گلیکولیک) امکان مخلوط شدن با چربی در فولیکول‌های مو را دارد. در نتیجه می‌تواند در این نواحی نیز عملکرد داشته باشد.
• اسید سالیسیلیک از خواص کراتولیتیک (نرم کردن و برداشتن لایه شاخی پوست) و کمدولیتیک (موثر در پیشگیری و درمان جوش) نیز برخوردار است.
• BHA همچنین ترشح سبوم (چربی طبیعی پوست) را در افراد مبتلا به آکنه کاهش می‌دهد که به اثر درمانی آن در این‌ بیماران می‌افزاید.
• اسید سالیسیلیک به عنوان یک عامل لیپوفیل (چربی‌دوست)، لیپیدهای بین سلولی را از بین می‌برد. بسیاری از متخصصان پوست از این خاصیت اسید سالیسیلیک (عملکرد ضد تکثیر بی‌رویه سلولی)  بر روی اپیدرم در لایه‌برداری شیمیایی استفاده کرده‌اند.
• یک مطالعه درون‌تنی نشان داده است که لایه‌برداری با اسید سالیسیلیک می‌تواند منجر به ایجاد تغییراتی در بافت زیرین پوست شود؛ بدون اینکه مستقیماً آسیبی به لایه خارجی پوست وارد کند.
• این BHA دارای خواص ضد التهابی شناخته می‌شود. غلظتی که در آن عمل ضد التهابی اسید سالیسیلیک بیشتر نشان داده می‌شود، بین 0/5 تا 5 درصد است.
• از سالیسیلات‌ها در فرمولاسیون ضد آفتاب‌ها نیز استفاده می‌شود.
• اسید سالیسیلیک همچنین دارای خواص ضد میکروبی و ضد قارچی است.
• BHA اثر بی‌حس‌کنندگی نیز دارد که به هنگام لایه‌برداری قابل مشاهده است و در صورتی که لایه‌برداری توسط یک متخصص پوست و در کلینیک انجام شود، این ماده می‌تواند توانایی بیمار در تحمل درد ناشی از این روش درمانی را افزایش دهد.

کاربردهای لایه‌برداری با BHA (به طور خاص با اسید سالیسیلیک)

• آکنه ولگاریس
• ملاسما
• هایپرپیگمنتاسیون (لکه‌های تیره روی پوست) بعد از التهاب
• کک و مک
• لکه‌های پیری
• لکه‌های ناشی از آفتاب (خفیف تا متوسط)
• پوست خشن از نظر بافت
• چین و چروک ریز

ایمنی BHA

نتایج تحقیقات حاکی از آن است که لایه‌بردارهای حاوی اسید سالیسیلیک با غلظت کم در محصولات بدون نسخه در تمام گروه‌های نژادی / قومی و در انواع پوست ایمن بوده و به خوبی تحمل می‌شوند.

دوزهای موضعی برای کرم‌ها، شوینده‌ها، داروهای قابض و سایر محصولات بدون نسخه معمولاً حاوی غلظت‌هایی بین 0/5 تا 5 درصد است. اشکال مختلف محصولات آرایشی-بهداشتی حاوی مقادیر متفاوت سالیسیلیک اسید هستند. فرم محصول در میزان تحمل غلظت BHA موثر است.

اسید سالیسیلیک همچنین به صورت خالص و با غلظت بالاتر توسط متخصصین در کلینیک‌های زیبایی و مراقبت از پوست استفاده می‌شود. هنگامی که BHA به این روش مورد استفاده قرار گیرد، موارد منع مصرف احتمالی وجود خواهد داشت که به شرح زیر است:

• آلرژی تماسی به سالیسیلات‌ها
• درماتیت (التهاب پوست) فعال در محل لایه‌برداری
• عفونت فعال
• عفونت حاد ویروسی
• بارداری
• پوست برنزه

نحوه استفاده موضعی از BHA

• تمام دستورالعمل‌های نوشته‌شده روی بسته‌بندی محصول را با دقت رعایت کنید. اگر سؤالی دارید، حتماً از پزشک یا داروساز بپرسید.
• قبل از اینکه این محصول را برای اولین بار استفاده کنید، بررسی کنید که آیا به آن حساسیت دارید یا خیر. برای این کار کافی است که مقدار کمی از محصول مورد نظر را به مدت سه روز روی یک یا دو ناحیه کوچک دارای آکنه تست کنید. اگر واکنش آلرژیک نشان دادید، لازم است که استفاده از این محصول را متوقف کرده و بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. اگر واکنش آلرژیک ایجاد نشد، می‌توانید با خیال راحت از محصول استفاده کنید.
• این دارو فقط برای استفاده بر روی پوست است. برای جلوگیری از تحریک و سوزش احتمالی اجازه ندهید که این دارو با چشم، بینی، دهان، کشاله ران یا هر بخش آسیب‌دیده پوست (مانند بریدگی، خراش، کهیر/ بثورات پوستی) تماس پیدا کند. اگر دارو به یکی از این نواحی حساس برخورد کرد، حتماً ناحیه مورد نظر را با آب خنک به مدت 15 دقیقه شستشو دهید.
• اگر از کرم صورت، کرم بدن، لوسیون، محلول یا ژل استفاده می‌کنید، معمولاً بهتر است 1 تا 2 بار در روز و یا طبق دستور پزشک لایه‌ای نازک از آن را روی نواحی دارای آکنه بمالید و به آرامی ماساژ دهید.
• قبل از استفاده از هر دوز، ناحیه مورد نظر را به آرامی و با استفاده از یک پاک‌کننده ملایم شستشو دهید و سپس آن را به آرامی خشک کنید.
• در صورت استفاده از پد حاوی اسید سالیسیلیک، پوست آسیب‌دیده را با یک پاک‌کننده ملایم بشویید. سپس به آهستگی آن را خشک کنید و پد را به آرامی روی پوست ماساژ دهید. این کار معمولاً بهتر است 1 تا 3 بار در روز یا طبق توضیحات محصول یا دستور پزشک انجام شود.
• دست‌هایتان را بعد از استفاده بشویید.

خلاصه مطالب

BHA یک لایه‌بردار ایمن و مؤثر برای گروهی از مشکلات پوستی و زیبایی از جمله آکنه ولگاریس، ملاسما، پوست آسیب‌دیده در اثر نور خورشید، کک و مک و لکه‌های پیری است. با خیال راحت می‌توان محصولات بدون نیاز به نسخه آن را بر روی انواع پوست روشن و تیره استفاده کرد. البته غلظت‌های متفاوت از این ماده کاربردهای لایه برداری متفاوتی دارند که توصیه می‌شود فقط تحت نظر پزشک متخصص از غلظت‌های بالاتر از 5 درصد آن استفاده کنید.

تجربه شما

شما چه تجربه‌ای در استفاده از BHA یا به طور خاص، اسید سالیسیلیک برای برطرف کردن مشکلات پوستی دارید؟ آیا استفاده از آن را به عنوان یک لایه‌بردار ایمن و مؤثر به دیگران توصیه می‌کنید؟ منتظر دریافت دیدگاه‌های ارزشمندتان هستیم. همچنین اگر پرسشی در زمینه استفاده از محصولات حاوی ب اچ آ برای برطرف کردن مشکلات پوست خود دارید، خوشحال می‌شویم در قسمت نظرات مطرح کنید تا پاسخگوی شما همراهان عزیز لافارر باشیم.

تیم نویسندگان

دکتر مهدیه بهشادفر

• کانسیلر چیست و چگونه باید از آن استفاده کرد؟
• پرایمر: انواع، مزایا و نحوه استفاده از آن
• انواع ویتامین‌های گروه ب و نقش آن‌ها در سلامت بدن
• کک و مک چیست؟ با علت بروز و روش‌های درمان آن آشنا شوید